Yüz körlüğü! Brad Pitt ile gündem oldu: ‘Bana kimse inanmıyor’

İlk defa Alman nörolog Joachim Bodamer tarafından tanımlanan prosopagnozi diğer adıyla yüz körlüğü hastalığının eskiden nadir olduğu düşünülüyordu. Fakat İngiltere Ulusal Sağlık Servisi’nin son yıllarda yaptığı araştırmalar neticesinde her 50 kişiden 1’inde görüldüğü ortaya çıktı. 

Bu rahatsızlığa sahip kişiler, insanların yüzlerini ayırt etme konusunda ciddi sorun yaşıyor. Hatta bazı nesneler, arabalar veya hayvanlar gibi diğer unsurların tanınmasında zorluk çekiyorlar.

BRAD PİTT: ‘YÜZ KÖRÜ OLABİLİRİM, İNSANLARIN YÜZLERİNİ HATIRLAYAMIYORUM’

58 yaşındaki ABD’li ünlü aktör Brad Pitt de en son GQ dergisine verdiği röportajında, henüz bir teşhis konmamış olmasına rağmen yüz körü olabileceğini söyledi. İnsanları hatırlamakta zorlandığını açıklayan ünlü oyuncu, yüzleri hatırlamak istediğini ama yapamadığını, bu durumdan utanç duyduğunu söylerken kimsenin de kendisine inanmadığını vurguladı.

Aslında Brad Pitt, yüzleri tanıyamaması ve bu zorluğun itibarı üzerindeki etkisi hakkında daha önce de konuşmuştu. 2013’te verdiği bir başka röportajında, “Pek çok insan benden nefret ediyor. Çünkü onlara kasıtlı olarak saygısızlık yaptığımı düşünüyorlar. Ama bu benim gerçeğim. Bir yüzü bazen kavrayamıyorum, unutuyorum ve hatırlamakta zorlanıyorum. Bu durumu test ettireceğim” ifadelerini kullanmıştı.

‘BAZI HASTALAR KENDİLERİNİ AYNADA BİLE TANIYAMIYOR’

Brad Pitt’in açıklamaları sonrası hastalık gündeme gelse de her 50 kişiden 1’inde bu sorunun görülmesi oldukça dikkat çekici. Peki yüz körlüğü hastalığı nasıl ortaya çıkıyor?

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, “Prosopagnozi beyin hastalığı sonucunda ortaya çıkan, bir şeyi ya da birilerini tanıma konusundaki bozukluk olarak ifade edilir” dedi ve hastalığın işaretlerine dair önemli bilgiler paylaştı:

-- Yüz körlüğü genellikle yüzü çok iyi bilinen bir kişinin görsel olarak tanınmaması ve tümüyle yabancı gelmesiyle başlar. Hastalar kişileri hatta çok yakın aile fertlerini bile yüzlerine bakarak tanıyamaz. Ancak başka özelliklerinden örneğin vücut yapısı, hal ve tavır ya da seslerinden hemen tanırlar. Bazı uç örneklerde hastalar kendilerini aynada hatta fotoğraflarına bakarken bile tanıyamaz.

-- Yine de insan yüzünün bir insan yüzü olduğunu bilirler ve kolaylıkla gözler, kulaklar, burun ya da ağzı işaretle gösterebilirler. Yani bir çeşit bellek bozukluğu olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca prosopagnozideki bozukluk yalnızca insan yüzleriyle sınırlı değil. Literatürde ineklerini tek tek birbirinden ayırt edemeyen bir çiftçi ve farklı kuş türlerini artık tanıyamayan bir kuş gözlemcisi bulunuyor. 

-- Fakat prosopagnoziklerden bazıları çevredeki herhangi bir nesneyi tanıyabilir. Örneğin kalemi, elbiseyi, arabayı tanıyabilir ama kendilerinin o nesneyle geçmişteki ilişkilerini bilemez. Yani o nesnenin kendilerine ait olup olmadığına karar veremezler ya da belirli bir arabanın markasını söyleyemezler.

Prosopagnozi hastaların günlük yaşamını önemli ölçüde etkiler. Çünkü yüz, akılda tutmada önemli bir tanımlayıcı özellik olarak işlev gördüğü için, bu durumdaki kişilerin insanlarla ilgili bilgileri takip etmesi ve başkalarıyla normal şekilde sosyalleşmesi zor olabilir. Doğal olarak bu durum sosyal anksiyete bozukluğu geliştirebilir.

Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken

SONRADAN OLABİLECEĞİ GİBİ DOĞUŞTAN DA OLABİLİR

Nöroloji Uzmanı Doktor Güven Arslan ise prosopagnozinin edinilmiş (sonradan olan) ve gelişimsel (doğuştan-büyüme gelişme esnasında) olmak üzere iki alt tipi bulunduğunu ifade etti ve şöyle devam etti:

-- Edinilmiş tipteki hastalar yetişkin kişilerdir ve çoğunlukla beynin yüz tanımayla ilgili bölgelerinde travma, enfeksiyon, tümör ve damar hastalığı gibi sebeplerle hasarlanma bulunur. Edinilmiş prosopagnozi, aperseptif (kavrama agnozisi) veya asosiyatif (çağrışımsal agnozi) agnozi şeklinde olabilir.

-- Bu ikisi de oldukça önemli. Aperseptif prosopagnozi hastalarındaki temel problem yüz tanımanın ilk aşamalarını oluşturan yüz bileşenlerinin ayırt edilmesi, farklı yüzlerdeki benzer ve farklı durumların tespit aşamalarının bozulmuş olması. Asosiyatif propagnozideki sorun ise ilk aşamalarda elde edilen verilerin hafızada kayıtlı verilerle eşleştirilmesini sağlayan sinirsel bağlantı yollarındaki fonksiyon kaybı. Bu nedenle hastalar gördükleri yüzlerden baktıkları kişinin yaşı ve cinsiyeti gibi bilgileri tahmin edebilirler ancak isimleri, meslekleri gibi aslında kendi hafızalarında bulunan bilgileriyle eşleştirme yapamazlar.

-- Gelişimsel prosopagnozi ise doğuştan gelen bir bozukluk olup çocukluk çağından itibaren fark edilebilir. Birden fazla aile üyesinin etkilendiği durumlarda ise herediter (genetik geçişli) prosopagnoziden şüphelenilir. Bu ailelerde hastalığın görülme sıklığı da artar.

‘YÜZDE 2-2,5 GİBİ ÇOK YÜKSEK ORANDA GÖRÜLÜYOR’

Ayrıca Dr. Güven Arslan, son yıllarda yapılan çalışmalarda prosopagnozinin yüzde 2-2,5 gibi çok yüksek oranlarda tespit edildiğinin altını çizdi ve ekledi:

-- Bu hastalık farkındalığın az olduğu bir konu olduğundan çoğu zaman gözden kaçıyor. Özellikle diğer tanılar altında kayboluyor. Örneğin çocuklarda otizm spektrum bozukluklar gibi diğer gelişimsel hastalıklarla birlikte görüldüğü iyi biliniyor.

-- Yetişkinlerde ise alzheimer hastalığında yüz tanıma bozukluğunun benzer bir mekanizmayla gerçekleştiği düşünülüyor. Giderek dijitalleşen bir dünyada yüz yüze sohbetlerin artık sanal ortamlarda gerçek dışı figürlerle yapılmaya başlandığı günümüzde, prosopagnozi tanı oranlarının daha artacağını düşünüyorum.

Prosopagnozi birkaç filme de konu olan bir hastalık. Örneğin, yönetmenliğini ve senaristliğini Julien Magnat’ın üstlendiği ‘Katilin Yüzü’ filmi, yüz körlüğü hastalığına yakalanan genç bir kadının hikâyesini anlatıyor. Yönetmenliğini sinirbilimci Valentin Riedl ve animasyoncu Frédéric Schuld tarafından yapılan ‘Carlotta's Face’ adlı kısa film de yüz körlüğünü karakterler üzerinden değiniyor.

Prosopagnozi birkaç filme de konu olan bir hastalık. Örneğin, yönetmenliğini ve senaristliğini Julien Magnat’ın üstlendiği ‘Katilin Yüzü’ filmi, yüz körlüğü hastalığına yakalanan genç bir kadının hikâyesini anlatıyor. Yönetmenliğini sinirbilimci Valentin Riedl ve animasyoncu Frédéric Schuld tarafından yapılan ‘Carlotta's Face’ adlı kısa film de yüz körlüğünü karakterler üzerinden değiniyor.

HASTALIĞIN TEDAVİSİ BULUNMUYOR!

Görülen o ki yüz körlüğü oldukça zor ve kişinin günlük yaşamını derinden etkileyen bir hastalık. Bu noktada da akla şu soru geliyor; ‘Hastalığın tedavi yöntemi nedir? Kişi bu hastalığa sahipse tamamen kurtulabilir mi, yoksa ömür boyu bununla yaşamaya alışmak zorunda mı?’

Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, prosopagnozinin bir tedavisinin olmadığını söyledi ve ekledi:

“Prosopagnostikler genellikle parça parça veya özelliklere göre tanıma stratejilerini kullanmayı öğrenirler. Bu giyim, yürüyüş, saç rengi, vücut şekli, hal ve tavır ve ses gibi ikincil ipuçlarını içerir. Ancak bu stratejiler her zaman işe yaramaz ve prosopagnozisi olan bir kişi, beklenmedik bir ortamda tanıdığı biriyle karşılaştığında ya da dış görünüşte değişiklikler olduğunda yine tanıma güçlüğü yaşayabilir.”

Fotoğraflar: Alamy