Yurtdışındaki tarih

Kaçırılan eserlerin büyük bölümü Almanya, Rusya, ABD, İtalya, Avusturya, İsviçre, Danimarka, İngiltere ve Fransa'da bulunuyor.

Almanya'daki eserlerden Boğazköy Sfenksi, Çorum'da, antik adı Hattuşaş olan Boğazköy ören yerinde Almanlar tarafından 1906-1912 yılları arasında yapılan kazılarda bulunan 2 sfenks ve yaklaşık 10 bin çivi yazılı tabletten oluşuyor.

Temizlenip onarıldıktan sonra 1917 yılında iade edilmek koşulu ile Osmanlı İmparatorluğu'nun izni ile Berlin'e gönderilen eserlerden, 2 bin 943 tablet ve bir sfenks, 1924-1942 yılları arasında partiler halinde iade edildi. 1987 yılında ise kalan yaklaşık 7 bin 400 tabletin iadesi sağlandı. Halen Berlin Devlet Müzeleri'nde bulunan diğer Boğazköy Sfenksi'nin iadesi amacıyla Kültür Bakanlığı'nın girişimleri sürüyor.

BERGAMA-ZEUS SUNAĞI

İzmir'in Bergama İlçesi'ndeki Pergamon ören yerinde Alman mühendis Carl Humann tarafından 1868-1878 yılları arasında yapılan küçük kazılar sonucu bulunan mimari ögeler, yasadışı yollarla Berlin'e götürüldü.

Kaçırılan bu parçalar ile sunak, Berlin'de adını verdiği Pergamon Museum'da 1930'lu yıllarda orijinaline uygun olarak inşa edilerek ziyarete açıldı. Eserin, ait olduğu doğal ortama iadesi için hukuksal dayanak oluşturacak belgeler kapsamında 1991'den itibaren getirilmesi amacıyla çalışmalar yapılıyor.

APHRODİSİAS-İHTİYAR BALIKÇI HEYKELİ

Aydın'ın Karacasu İlçesi Geyre Köyü yakınlarındaki antik Aphrodisias kentinde Prof. Dr. Kenan Erim başkanlığında sürdürülen kazılar sırasında, 1989 yılında Tiberius Portikosu'ndaki havuzda mermer bir baş bulundu.

Mermer başın, 1904 yılında Fransız arkeolog Paul Gaudin tarafından yürütülen izinli kazılar sırasında bulunarak yurtdışına kaçırılan ve daha sonra Berlin Pergamon Museum'a satılan gövdeye ait olduğu belirlendi.

Eserin iadesi amacıyla Dışişleri Bakanlığı kanalı ile 1991 yılından beri girişimler sürdürülüyor.

KONYA-BEYHEKİM CAMİİ MİHRABI

Konya'nın Selçuklu İlçesi Beyhekim Mahallesi'ndeki, XIII. yüzyıla tarihlenen Beyhekim Camii'nin çini mozaikli mihrabı 1907'de yurtdışına kaçırıldı.

Halen Berlin'deki Pargamon Museum'un ''İslam Eserleri'' bölümünde sergilenen eserin Türkiye'ye iadesi amacıyla 1991'de Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla başlatılan çalışmalar devam ediyor.

Konya'nın Akşehir İlçesi Alanyurt Köyü Mülhak Hacı İbrahim Veli Türbesi'ne ait sandukalardan biri, Berlin Doğu Asya ve İslam Sanatları Müzesi'nde bulunuyor.

TROYA ESERLERİ

Çanakkale'nin Tevfikiye Köyü yakınlarındaki bugünkü adı Hisarlık olan antik Troya kenti, 1868 yılından itibaren Heinrich Schliemann tarafından kazılmaya başlanmış ve 1871-1890 yılları arasında bulunan 17 grup eser yurtdışına kaçırılmış. 1945 yılına kadar Berlin'de sergilenen eserler hakkında II. Dünya Savaşı'ndan sonra herhangi bir bilgi alınamadı. Dışişleri Bakanlığı'nca temin edilen 1991 tarihli Troya kataloğunun incelenmesinden, 480 dolayında eserin Almanya'da olduğu belirlenerek, listesi sunulup iadeleri istenildi, resmi girişimler sürdürülüyor.

RUSYA'DAKİLER

II. Dünya Savaşı ile birlikte kaybolduğu sanılan Troya eserlerininbüyük bölümünün, Moskova Pushkin ve St. Petersborg Herminage müzelerinde saklandıkları öğrenildi.

1990 yılı sonlarında ortaya çıkarılan bu bilgiler üzerine, eserlerin iadesi için başlatılan çalışmalardan henüz sonuç alınamadı.

AVUSTURYA'DA BULUNAN ESERLER

Avusturya'nın Dorotheum kentinde 1997 yılında müzayedede satışa sunulan Üçlü Hakate Heykeli'nin, Adana'nın Ceyhan İlçesi'nde bulunan Sirkeli Höyük'ten çalındığı yönündeki Büyükelçilik ihbarı üzerine yapılan çalışmalar sonucu, heykelin satışı durduruldu.

Eserin Türkiye'den kaçırıldığının ispatlanması ve iadesinin sağlanması için Ankara Anadolu Medeniyetleri ve Adana müzeleri ile Ankara Üniversitesi'nden konuya ilişkin alınan rapor, Viyana Kültür Müşavirliği aracılığı ile Avusturya makamlarına iletildi. Eserin geri alınması için açılan dava devam ediyor.

Avusturya'nın Suben Sınır Kapısı'nda 1999 yılında ele geçirilen eserleri yerinde incelemek üzere İstanbul Arkeoloji Müzeleri ile Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nden 2 uzman Avusturya'da görevlendirildi.

Uzmanların hazırladığı rapora göre, eserlerin çoğunluğunun Anadolu kökenli olduğu anlaşıldı. İadeyle ilişkin belgeler, Adalet Bakanlığı'nca Avusturya makamlarına iletildi.

ABD

1980 yılında Perge ören yerinden bilimsel kazılar sonucu alt yarısı çıkarılan ve Antalya Müzesi'nde sergilenmekte olan Herakles Heykeli'nin üst tarafının ABD Boston Museum Of Fine Arts ve Shelloy White-Leon Levy adlı koleksiyonerlerin mülkiyetinde olduğu öğrenildi.

Prof. Dr. Jale İnan'ın yardımı ile yapılan çalışma sonucu, parçaların birbirine ait olduğu ispatlandı. Eserin iadesi için gerekligörüşmeler avukatlar tarafından sürdürüldü. İade ile ilgili olarak yeni bir politika belirlenmesi ve gerekirse dava yoluna gidilmesi düşünülüyor.

DANİMARKA'DAKİ ESERLER

Diyarbakır Müzesi'nden 1979 yılında çalınan bronz bir sfenks figürüni, Konya'nın Akşehir İlçesi'ndeki Seydi Mahmut Hayrani Türbesi'nden 1994'te çalınan Seydi Ali'ye ait sanduka, 1969'da Şırnak'ın Cizre İlçesi Ulu Camii kapısından çalınan tokmak ve İstanbul Nuruosmaniye Yazma Eserler Kütüphanesi'nde 27 envanter numaralı Kuran-ı Kerim'in çalınan 62 sayfasından 2'sinin, Danimarka David's Samling Müzesi'nde olduğu öğrenildi. Eserlerin iadesine yönelik çalışmalar sürüyor.

PAMUKLU TİŞÖRT DEDİLER

Türkiye'den İsviçre'ye 1999 yılında "pamuklu tişört" adı altında sokulmak istenilen bir grup kültür varlığı, Zürih Havaalanı'nda ele geçirildi. Türkiye'den kaçırıldığı düşünülen eserlerin fotoğrafları temin edilerek yapılan inceleme sonucu, çoğunluğunun Anadolu kökenli olduğu saptandı. Adalet Bakanlığı, eserlerin iadesi için çalışma yapıyor.

İngiltere'de ele geçirilen bronz Dionysos Heykeli'nin, Türkiye'den götürülmüş olabileceği düşünülerek yapılan inceleme sonucu, Antalya Elmalı'da kaçak kazılarda bulunarak yurtdışına kaçırıldığı anlaşıldı. Anadolu kökenli olduğu belirlenen heykelin iadesi için Dışişleri, İçişleri ve Adalet bakanlıklarından girişimlerde bulunulması istenildi.

İtalya Interpolü'nce 1997 yılında ele geçirilen bir Lidya yazıtının Anadolu kökenli olduğu belirlendi ve iadesi amacıyla dava açıldı.

Paris Galerie Blondeel-Droyan'da olan 13 parça Lidya eserinin, 1993 yılında Türkiye'ye iadesi sağlanan Karun Hazinesi'ndeki eserlerinaynısı olduğu, uzman raporları ile Dışişleri Bakanlığı'na bildirildi. Uzmanlarca yerinde incelenebilmesi için yapılan çalışmalar sırasında, eserlerin Cenevre'ye gönderildiği öğrenilerek, girişimlerde bulunuldu.

GETİRİLENLER

Bu arada, 1980-2000 yılları arasında, dava ve ikili görüşümeler yoluyla Türkiye'ye getirilen eserler şunlar:

''Aphrodisias eserleri, tunç vazo, Herakles lahidi, Osmanlı tombak, Boğazköy tabletleri, Elmalı sikkeleri, Lidya eserleri, Girlandlı lahit, Marsyas Heykeli, Aphrodisias friz bloku, mermer kadınbaşı, Divriği Ulu Camii'nin ahşap panosu, Manş Denizi batığındaki eserler, Eşrefoğlu Camii ana giriş kapısı süsleme panoları, Heathrow Havaalanı'nda ele geçirilen eserler, Zeugma'dan çıkarılan 2 mozaik, Nuruosmaniye Kütüphanesi'nden çalınan Kuran-ı Kerim ve Oklahoma Gümrüğü'nde ele geçirilen eserler.

Interpol'de yayınlattırılarak bulunan ve Türkiye'ye iadesi sağlanan eserleri ise Aphrodisias ören yerinden çalınan yüksek kabartma baş, İzmir Müzesi bahçesinden çalınan kadın heykeli, İzmir Birgi Aydınoğliu Mehmet Bey Camii'nden çalınan minber kapısı ve Erdek Açık Hava Müzesi'nden çalınan torso oluşturuyor.