Yitik Mirasın DönüÅŸ Öyküsü

Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nce hazırlanan ve Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık'ın (YKY) sponsorluÄŸuyla yayımlanan ‘‘Yitik Mirasın Dönüş Öyküsü’’ adlı kitap, yurtdışına kaçırılan, iadesi saÄŸlanmış veya halen iade iÅŸlemleri süren kültür varlıklarımızın tanıtıldığı kapsamlı bir araÅŸtırma. Yıllardır sürmekte olan hukuki mücadeleler sonucu, 1461'inin geri alındığını anlatıyor. Bunların büyük bölümünü UNESCO tarafından Dünya BelleÄŸi kaydına alınan BoÄŸazköy Hitit Tabletleri ve Yüzyılın Definesi olarak adlandırılan Elmalı Sikkeleri oluÅŸturuyor. Paha biçilmez daha ne çok eserimizi, kimlere nasıl kaptırdığımızı anlatması açısından ibret verici bir çalışma; ancak bir yandan da onları nasıl bir bir geri alabildiÄŸimizi gösterdiÄŸi için umut veriyor. Zaten kitabın amacı da bu: Kültürel varlıklarımız konusunda toplumsal bir bilinç oluÅŸturmak. Bu sayfada okuyacaklarınız geri alabildiÄŸimiz eserlerden bazıları ve hangilerini almak için hálá uÄŸraÅŸtığımız üzerine...BOÄžAZKÖY TABLETLERÄ°Geri toplamak 40 yıl sürdüBoÄŸazköy'de ilk kazılar, 1905'te, Müze-i Hümayun döneminde baÅŸladı, bugüne kadar 30-35 bin civarında Hitit çivi yazılı tablet bulundu. Bu, sayısal açıdan dünyanın en önemli koleksiyonu da sayılıyor. Tabletlerin yaklaşık 20 bini Anadolu Medeniyetleri, 10 bin kadarı Ä°stanbul Arkeoloji, 599'u ise Çorum müzelerinde korunuyor. BaÅŸlangıçta Almanlar'la ortak yapılan kazı çalışmaları nedeniyle Almanya'da incelenen ve korunan eserlerin geri alınması için 2. Dünya Savaşı'nın bitiminden 1987'ye kadar uÄŸraÅŸmak gerekti. Sonunda 7 bin 500 civarında tablet iade edildi.MERMER TANRIÇA BAÅžI Depoda kayboldu, Basel Müzesi'nde ortaya çıktıO, 1964'te Efes'te gayet resmi bir kazıyla gün ışığına çıkarılmıştı. Ancak bir yıl geçmeden kazı deposunda olmadığı anlaşıldı. Onu kazı ekibinden Dr. Maria Aurenhammer, Ä°sviçre'de Basel Eski Eserler Müzesi'nde buldu. Halen Efes Kazı BaÅŸkanı olan Prof. Fritz Krinzinger'in yaptığı görüşmeler sonucu iade edildi (1997). Erken Roma Ä°mparatorluk çağına ve normal boydan küçük bir heykele ait. Klasik çaÄŸ heykeltıraÅŸlığının bir örneÄŸi olarak büyük olasılıkla MS 1. yüzyılda yapılmış.HERAKLES LAHTÄ°Parçaları dört bir yandan toplandıPerge'den, kaçak kazılarla parçalar halinde çalınan Herakles Lahti'nin yedi parçası yurtdışına kaçırılmak üzereyken Ä°stanbul'da yakalanır. Kaçak kazıcıların geride bıraktığı lahtin kapak ve taban kısımları Antalya Müzesi'nin yaptığı kazıda bulunur. Ancak parçalar birleÅŸtiÄŸinde hala eksik görülür. Parçalardan yan yüze ait olanı, ABD'de Paul Getty Müzesi'ne ait bir dergide yayımlanınca, dikkatli gözlere yakalanır. Profesör Jale Ä°nan'ın incelemeleri ve uzun mücadelelerden sonra 1980'de geri alınır. Antalya Müzesi'ndeki lahite ait diÄŸer parçalar 1984'de şöyle ortaya çıkar: Düsseldorf'ta Henkel bünyesindeki Has Schwarzkopf firması, koleksiyonu için Ä°talyan bir satıcıdan, Prof. Horn Bostel'in gözetimi altında Roma kökenli iki mermer kabartma satın alır. 1997'de Antalya Müzesi'ni ziyaret eden Bostel, lahidin rölyefindeki eksik parçaların Schwarzkopf'un aldıkları olduÄŸunu farkeder. Kültür Bakanlığı bu parçaların Perge Lahdi'ne ait olduÄŸunu kanıtlar ve iki parça iade edilir. Lahit eksik parçalarına 28 Mayıs 1998'de kavuÅŸur. Herakles Lahti üzerindeki kabartma bezemelerde Herakles'in 12 görevi sahneler halinde anlatılıyor. Lahtin dördüncü sahnesiyle figürlerden üçünün baÅŸları hálá eksik.MARSYAS HEYKELÄ° Çalanlar yakalandı, heykel ABD'de bulunduMarsyas, Anadolu çobanlarının atası. Kavalı olaÄŸanüstü çalması, Apollon'la yaptığı müzik yarışmasını kazanmasıyla ünlü. Ancak Apollon Marsyas'ı bileklerinden bir aÄŸaca astırıp derisini canlı canlı yüzdürmüş. Heykel Marsyas'ı bu sahnede gösteriyor. Manisa Sarıgöl'e baÄŸlı BaÄŸlıca köyünde 1987'de kaçak olarak çıkarılan bu heykel de yurtdışına kaçırılan eserlerden. Olaya adı karışanlar yargılandı ancak heykel ortada yoktu. Bakanlığın yaptığı araÅŸtırmalar sonucunda eserin iki Amerikalı'nın malı olarak Atlantis Antika Galerisi'nde bulunduÄŸu saptandı. Sarıgöl Ceza Mahkemesi'nin davaya iliÅŸkin dosyası ABD'ye gönderildi ve avukatların uÄŸraÅŸları sonucu heykel 14 AÄŸustos 1994 günü Türkiye'ye iade edildi. ZEUGMA MOZAÄ°KLERÄ° 30 yıl önce yürütüldükleri baraj suyu basınca anlaşıldı1993 yılında Gaziantep'teki Belkıs köyünde yeralan Zeugma ören yerinde, baraj sularının basması üzerine bir kurtarma kazısı yapıldı. Bir Roma villasının terasında yeralan panonun alt kısmındaki iki figürün dizden yukarıları ve üst kısımdaki yazının yarısı yoktu! Pano ortadaki boÅŸluÄŸuyla birlikte Gaziantep Müzesi'ne kondu. Bir yıl sonra müzeyi ziyarete gelen Kanadalı bir uzman eksik iki parçanın ABD'de Rice Ãœniversitesi Menil Koleksiyonu'nda bulunduÄŸunu farketti. AraÅŸtırmalar gösterdi ki, iki parça 30 yıl önce ABD'ye kaçırılmıştı. Ãœniversite yetkilileri ‘‘kanıt’’ istediler. Rapor üstüne raporlar yazılıp gönderildi. Sonunda Türkiye'ye gelen Menil Müzesi Küratörü Dr. Bertrand Davezac, iki parçanın Türkiye'den kaçırıldığını kendi gözleriyle gördü. Parçalar 2000'de teslim edildi.ONLARI GERÄ° ALMAK İÇİN UÄžRAÅžIYORUZBergama Zeus Sunağı 1874 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi hükümlerine aykırı olarak, haber verilmeksizin parçalara ayrıldı ve yıllar boyu sandıklarla Berlin Müzesi'ne gönderildi. Almanlar bu gerçeÄŸi yıllarca dünyadan gizledi. Bu dünya harikasını sergilemek üzere yeni bir müze inÅŸa ettiler, müzeye de Pergamon (Bergama) adını verdiler. Sunağın çilesi bununla da bitmedi: Ä°kinci Dünya Savaşı sırasında kent iÅŸgal edilince Leningrad'a götürüldü. 500 kutu eserle birlikte 1955-57 yıllarında yine Berlin'e iade edildi. Arkeolojik eserler BoÄŸazköy Sfenksi (Almanya), Aphrodisias-Ä°htiyar Balıkçı Heykeli (Almanya), Troya Eserleri (Almanya), Troya Eserleri (Rusya Federasyonu). Herakles Heykeli (ABD), Kumluca Eserleri (ABD), Ä°sviçre'de ele geçirilen eserler, Lidya Eserleri (Ä°sviçre), Ä°talya Ä°nterpolü'nün ele geçirdiÄŸi yazıt... Ä°slami Dönem Eserleri David Samling koleksiyonunda bulunan üç eser (Danimarka), Ä°stanbul Nuruosmaniye Yazma Eserler Kütüphanesi'nden çalınan Kur'an yaprakları (ABD, Ä°ngiltere, Danimarka), Konya Beyhekim Camii Mihrabı (Almanya), Hacı Ä°brahim Veli Türbesi Sandukası (Almanya)Â