Yılda 1.5 milyon turist, 10 trilyon lira

Yılda ortalama 1.5 milyon turistin ziyaret ettiÄŸi dünyanın en önemli antik kentlerinden Efes, tam 107 yıldır kazılıyor. Sahip olduÄŸu eÅŸsiz hazinenin henüz yüzde 15'i açığa çıkarılabilmiÅŸ durumda. Halen süren kazılardan biri Yamaç Evleri. En erken M. S. 1. yüzyılda, Augustus döneminde yapıldığı ve 7. yüzyıla kadar birçok kez onarım ve deÄŸiÅŸiklik yapılarak kullanıldığı düşünülen bu evlerde zenginlerin oturduÄŸu, fresk ve mozaiklerden anlaşılıyor. Kazılardan çıkan heykel, mobilya, süs ve mutfak eÅŸyası Efes Müzesi’nde sergileniyor.Efes Antik Kenti’nin büyük bölümü toprağın altında. Tam 107 yıldır düzenli olarak kazılarak, gün ışığına çıkarılmaya çalışılıyor, daha çok çalışılacak.Bugün yılda ortalama 1,5 milyon turistin ziyaret ettiÄŸi, Türkiye'nin en önemli turizm merkezlerinden biri Efes. Bunun baÅŸlıca nedeni, milattan çok öncelere uzanan geçmiÅŸi ve yüzyıllarca ‘‘uygarlıklar merkezi’’ olması. Ä°ÅŸte büyük bölümü toprağın altında olan bu uygarlıklar, tam 107 yıldır düzenli olarak kazılarak, gün ışığına çıkarılmaya çalışılıyor. Efes Antik Kenti'nin sahip olduÄŸu eÅŸsiz hazinenin bugüne kadar sadece yüzde 15'i açığa çıkarılabilmiÅŸ durumda. Düşünün, bu haliyle bu kadar turist çeken Efes, tüm hazinesi ortaya çıktığında kimbilir ne hale gelir! Ä°zmir'in Selçuk ilçesine baÄŸlı olan ve tarihi boyunca uygarlık, bilim, kültür alanlarında önemli rol oynayan Efes'te bulunan en eski yerleÅŸim yerleri M.Ö. 8. yüzyıla kadar iniyor. Son yıllarda yapılan kazılarda, Tunç çaÄŸları ve Hititler'e ait yerleÅŸimler saptandı. Anadolu'nun eski anatanrıça (Kybele) geleneÄŸine dayalı Artemis kültünün en büyük tapınağı da Efes'te. M.Ö. 1050'li yıllarda Yunanistan'dan gelen göçmenlerin yaÅŸamaya baÅŸladığı liman kenti Efes, M.Ö. 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşındı. Bugün gezilen Efes ise Büyük Ä°skender'in generallerinden Lysimakhos tarafından M.Ö. 300 yıllarında kuruldu. Hellenistik ve Roma çaÄŸlarında en görkemli dönemlerini yaÅŸayan Efes, Bizans döneminde tekrar yer deÄŸiÅŸtirdi ve ilk kez kurulduÄŸu Selçuk'taki Ayasuluk Tepesi'ne taşındı. 1330 yılında Türkler tarafından alınan ve AydınoÄŸulları'nın merkezi olan Ayasuluk, 16.Yüzyıl'dan itibaren giderek küçülmeye baÅŸladı, 1923'ten sonra Selçuk adını aldı.1. ve 2. dünya savaÅŸlarında ara verilse de 1895'ten bu yana Avusturya Arkeoloji Enstitüsü'nün öncülüğünde düzenli olarak kazılan Efes Antik Kenti'nde, 1869'da British Museum adına J.T. Wood tarafından kazı yapıldığı biliniyor. Wood'un ünlü Artemis Tapınağı'nı bulmaya yönelik bu çalışmalarına 1904 yılından sonra D.G. Hogarth devam etmiÅŸ. Efes Müzesi de 1954 yılından itibaren T.C. Kültür Bakanlığı adına kazı, restorasyon ve düzenleme çalışmaları yapıyor. Efes'in kalıntıları yaklaşık 8 kilometrekarelik bir alana yayılıyor.Kazıların toplam maliyeti yıllık 550 bin euro. Bu yıl 3 Haziran'da yeniden baÅŸlayıp aÄŸustos sonuna kadar sürecek olan kazılarda, büyük bölümü yabancı, toplam 250 kiÅŸi görev alacak. Yaz aylarında kazılar tüm hızıyla sürerken, yerli-yabancı yüzbinlerce meraklı turist de Efes'in Liman Caddesi'nden akıyor, Büyük Tiyatro'da yılın en önemli sanat etkinliklerini izliyor, Celcus Kitaplığı'nın görkemi karşısında nefesini tutup, Meryem Ana Kilisesi'nde hacı oluyor ya da olmaya gelen Hıristiyanları izliyor. Ya da Efes Müzesi'nde Miken, Arkaik, Klasik, Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı devirlerine ait yaklaşık 50 bin eser karşısında büyüleniyor. Ä°ÅŸte karşınızda Efes 2002...EFES’İ GEZENLER1999 Yüzde 90'ı yabancı turist olmak üzere, kenti 1 milyon 108 bin kiÅŸi gezmiÅŸ ve 1 trilyon 412 milyar lira gelir saÄŸlanmış.2000 Kenti gezenlerin sayısı 1 milyon 283 bin, saÄŸlanan gelir, 3 trilyon 554 milyar.2001 Rakamları şöyle: 1 milyon 565 bin turist, 7 trilyon 645 milyar lira gelir.2002 Ä°lk beÅŸ ayın rakamları: 600 bin turist, 1 trilyon 500 milyon lira gelir.EFES’İ KAZANLAR1895-1896: O. Benndorf 1897-1911: R. Heberdey 1912-1935: J. Keil 1954-1957: F. Miltner 1958-1968: F. Eichler 1969-1983: H. Vetters 1984-1987: W. Alzinger 1987-1992: G. Langmann 1993-1998: St. Kalwiese 1999- : F. Krinzinger24 BÄ°N KİŞİLÄ°K AMFÄ°TÄ°YATROAntik kentler genellikle sessiz, terkedilmiÅŸ hissi veren yerler olarak bilinse de Efes, gece gündüz yaÅŸayan, kalabalık ve hareketli bir kent. Antik çaÄŸda halk meclisinin toplantı yeri olan 24 bin kiÅŸi kapasiteli amfitiyatro, sık sık düzenlenen sanat etkinlikleriyle binlerce kiÅŸiyi ağırlıyor. Bakın bu yıl, 16. Uluslararası Ä°zmir Festivali kapsamında amfitiyatronun sahnesine kimler çıkacak:11 Haziran Norma Operası23 Haziran Karadeniz Filarmoni Orkestrası20 Temmuz Jose Carreras3-4 AÄŸustos Efes Gladyatörleri Özel GösterisiEfes'te sürmekte olan bir önemli kazı çalışması Yamaç Evleri'yle ilgili. En erken M.S. 1. yüzyılda, Augustus döneminde yapıldığı ve 7. yüzyıla kadar birçok kez onarım ve deÄŸiÅŸiklik yapılarak kullanıldığı düşünülen bu evlerde, dönemin en zenginlerinin oturduÄŸu, evlerin düzeninden, her biri bir sanat eseri olan fresk ve mozaiklerden ve ev eÅŸyasından anlaşılıyor. Ortaya çıkarılan evler, kazı ekibi tarafından çok özel bir çatıyla kaplanarak koruma altına alınıyor. Bu çalışma 12 milyon marklık (Yaklaşık 3.5 trilyon lira) maliyetiyle dünyanın en büyük kazı projeleri arasında yer alıyor. Bu paranın yarısı Avusturya Bilim Bakanlığı, diÄŸer yarısı ise Avusturya-Efes Dostları DerneÄŸi tarafından karşılanıyor.Efes kazılarının son baÅŸkanı Viyana Ãœniversitesi Klasik Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Ord. Prof. Fritz Krinzinger, çalışmanın dünyaya örnek olduÄŸunu söylüyor. Yamaç Evleri kazısı sırasında mermer, fildiÅŸi ve bronz gibi deÄŸerli malzemeden yapılmış çok sayıda heykel, mobilya parçası, kandil, süs ve mutfak eÅŸyası bulundu. Bu buluntular, Efes Müzesi'nde sergileniyor. Evlerin deprem ve yangın sonrası oturulamaz hale geldiÄŸi de biliniyor. 4 bin metrekarelik bir alanı kaplayan evlerin, ısıtma ve soÄŸutma sistemleri, odaları günümüzdeki yapılarla büyük benzerlikler taşıyor.Efes Roma Ä°mparatorluÄŸu döneminde Asia eyaletinin baÅŸkenti olarak Anadolu'nun en kalabalık kenti. 200 bini bulan nüfusu, çiftliklerinde kölelerin çalıştığı geniÅŸ toprak sahipleri, Kuzey Afrika ve Ä°talya'dan gelen malları Anadolu'nun diÄŸer kentlerine sevkeden zengin tüccarlar, gemici, işçi, sanatçı ve din adamlarından oluÅŸuyor. Efes Yamaç Evleri, ana caddelere, agora ve hamamlara, kitaplığa yakın. Ayrıca evlerin konforu, inÅŸaatları sırasında emek ve masraftan kaçınılmamış olması da içlerinde yaÅŸayanların sıradan kiÅŸiler olmadıklarını gösteriyor. Dışa kapalı ve sade olan evlere çok gerekmedikçe pencere yapılmamış. Bu haliyle evler, dış görünümü gösteriÅŸli, içi sade olan tapınaklara zıt bir tarz oluÅŸturuyor. Dış görünümlerinin sadeliÄŸine karşılık içleri zengin. Konfor ve rahatlık için her ÅŸey düşünülmüş.Evlerde anne, baba, çocuklar, hizmetçi ve köleler olmak üzere kalabalık bir aile topluluÄŸu yaşıyor. Ä°ki, bazıları üç katlı. Alt katlar günlük yaÅŸantıyla ilgili bölümlere ayrılmış, üst katlarda ise genellikle yatak, çocuk odası gibi bölümler bulunuyor. Evlerin birkaç kiÅŸiyi alabilecek büyüklükteki tuvaletlerinde Efes'teki diÄŸer tuvaletlerde olduÄŸu gibi delikli oturma blokları ve altında ana kanalizasyona baÄŸlı pis su sistemi var. Bugünkülerden en büyük farkları, evin diÄŸer bölümlerinde olduÄŸu gibi fresklerle süslenmiÅŸ olmaları.Yamaç Evler’de inÅŸaat malzemesi olarak taÅŸ ve tuÄŸla bol harçla birlikte kullanılmış. Evlerin tabanı tümüyle mozaikle kaplı. Mozaikler genellikle siyah beyaz ve geometrik desenli, ama çok renkli, figürlü ve mitolojik konulu mozaikler de var. Bu evlerde genellikle sabahları erken kalkılır, kahvaltıdan sonra ana caddelere ya da agoralara alışveriÅŸe gidilirmiÅŸ. AkÅŸamları balık, domuz ya da av hayvanlarının etinden oluÅŸan yemek, klineler üzerine yarım yatarak yenirmiÅŸ. Tabii üzerleri deÄŸerli ve gözalıcı kumaÅŸlarla kaplıyken. Yemek sırasında Efes'te üretilen megara kaseleri ya da kulplu maÅŸrapalarla ÅŸarap içilir, servisi Afrikalı köleler yaparmış. HER EVE SARNIÇ Roma dönemi su yolları büyük para ve emek harcamasıyla gerçekleÅŸtirilmiÅŸ. Ancak yine de her zaman güvenli deÄŸilmiÅŸ. Su kemerlerinde ya da kanallarında arıza olması sık sık karşılaşılan olaylardanmış. Bu yüzden evlerin hemen hepsinde sarnıç ya da kuyu yapılmış. Kuyular her zaman kullanılmadıklarından ağızları mermer bir kapakla sıkıca kapatılmış.ANA SÃœS FRESK Yamaç Evler'in duvarları çoÄŸunlukla fresklerle süslenmiÅŸ. Bazı duvarlarda ise mermer kaplama görülüyor. Mozaikler gibi freskler de zaman zaman yenilenmiÅŸ, yenilenmeler sırasında günün modasına uyulmuÅŸ. Fresklerde en sevilen figür, Sanat Perileri (Müzler) ve Eroslar. Bunların yanısıra balık ve kuÅŸ gibi günlük hayattan alınma figürler, ayrıca tiyatro sahnesi ya da mitolojik konuların iÅŸlendiÄŸi freskler de bulunuyor. Kazı ekibi bu odaya, duvarlarındaki tiyatro sahnelerinin iÅŸlendiÄŸi fresklerden dolayı Tiyatro Odası adını vermiÅŸ.SICAK SU SÄ°STEMÄ° Yamaç Evler'de ısı fazla deÄŸiÅŸmezmiÅŸ. Buna karşın yanda bir örneÄŸini gördüğünüz gibi, hamamlardakine benzer bir ısıtma sistemi bulunurmuÅŸ. Sistemin merkezi aynı zamanda küçük bir hamam olarak da kullanılmış. Hamam hipokaustundaki sıcak hava kışın künklerle evin diÄŸer bölümlerine sevkedilmiÅŸ ve evin ısınması saÄŸlanmış. Bu sisteme baÄŸlı olarak yemek odası, mutfak ve Latrina önündeki çeÅŸmelerden sıcak ve soÄŸuk su birlikte akarmış.LÄ°MAN CADDESÄ° GeçmiÅŸte burada liman olduÄŸunu gösteren belirtiler hálá farkediliyor. Ancak Menderes nehrinin getirdiÄŸi alüvyonlar kenti denizden uzaklaÅŸtırmış. Kanal açılarak Efes'in kıyı kenti yapılması yıllardır gündemde.CELCUS KÄ°TAPLIÄžI Efes Valilerinden Celcus'un anıtmezarı olarak yapıldı.SavaÅŸlar ve depremlerle yıkılan bina 1972-78 yılları arasında mimar F. Hueber tarafından onarıldı. Kütüphane zaman zaman sanat etkinliklerine sahne oluyor. Ä°zmir Festivali kapsamında 9 Temmuz'da Kütüphane'de Türk Bestecileri konseri düzenlenecek.Â