Yeni dünyanın eski medeniyetleri

1. Ne zaman vardılar?
2. Nerede yaşadılar?
3. Kaç kişiydiler?
4. Ne konuştular?
5. Neler yaptılar?
6. Neye inandılar?
7. Nasıl yok oldular?

MAYA UYGARLIĞI

1. Milattan önce 1800 civarında kurulup Milattan sonra 3’üncü yüzyılda altın çağını yaşadı. 900 yılına kadar varlığını sürdürdü, 1697 tümüyle çöktü.
2. Bugünkü Meksika eyaletleri Chiapas, Tabasco’dan Quintana Roo, Campeche, Yucatan bölgelerine ve Guatemala, Belize, kuzey El Salvador ve batı Honduras’a kadar yayılmıştı. Konfederasyon sistemiyle yönetildiğinden bir başkent yoktu.
3. Nüfüsunun ne kadar olduğu tam bilinmiyor ama İspanyolların 1600’lerdeki kayıtlarında yalnızca Yukata Yarımadası bölgesinde 600 bin- 1 milyon kişinin yaşadığı yazıyor.
4. Uto-Aztek dil ailesine ait Maya dili 21-44 dilden oluşuyor. Bu dillerin ortak kökeni en az 5 bin yıl önceye dayanıyor. Maya dilleri Meksika, Guatemala, Meksika, Belize ve Honduras’da hâlâ 6 milyon kişi tarafından konuşuluyor.
5. Beş devlet kurdular. Astronomi, matematik, mimari ve sanat gibi birçok alanda ileri bir uygarlık düzeyindelerdi. Olağanüstü yapılar inşa edip Nakbé, Mirador, San Bartolo, Cival gibi büyük kentler kurdular.
6. Natüralist Mayalar, zamanın döngüsel doğasına inanıyordu. Gökyüzü ve toprak döngülerine göre takvimler oluşturup dini seremoniler yapıyorlardı. Çoktanrıcılıkla birlikte insan kurban etmek de yaygındı.
7. Aztek ve İnka’ların aksine Mayaların tek bir politik merkezi yoktu. Bu nedenle İspanyollar tarafından fethedilmeleri daha uzun sürdü. İşgalcilerin, tüm şehir merkeziyle ayrı mücadele etmeleri gerekti. İspanyolların tüm Maya Uygarlığı’nı kontrol altına amaları neredeyse 170 yıl sürdü.

İNKA UYGARLIĞI

1. Kolomb öncesi Amerika’nın en büyük imparatorluğu olan İnka Uygarlığı 1438’de Cuzco Krallığı adıyla kuruldu. 1533’e kadar monarşiyle yönetilen imparatorluk 13 hükümdar gördü.
2. Batı Güney Amerika’da 2 milyon kilometrekarelik bir alana yayılmıştı. Sınırları bugünkü Peru, Ekvador’un büyük bölümü, kuzey Şile ve güney Kolombiya’ya dayanmıştı. Başkentleri Cuzco’ydu.
3. Nüfusun 12 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor.
4. Yazı kullanılmıyordu. İletişim ve kayıt seramikler, quipu denen düğüm sistemi ve dille sağlanıyordu. Resmi dil Quechua’ydı. Bolivya’nın küçük bir bölümünde yerel halk tarafından hâlâ konuşuluyor.
5. Ekonomik temeli tarımdı. Karmaşık su kanalları sistemleri geliştirmiş, gündönümü ve ekinoksları hesaplayabiliyorlardı. Tapınaklar depremle dayanıklıydı. En bilinen mimari yapıları Cuzco’daki Güneş Tapınağı.
6. Reenkarnasyona inanıyorlardı. Ölüm, bir diğer dünyaya geçmek için bir geçişti. İnsan kurban ediyorlardı. Örneğin 1527’d ehükümdarları Inka Huayna Capac’ın ölümünden sonra 4 bin kişi kurban edilmişti.
7. 1527’de çeşitli hastalıkları da beraberinde getiren İspanyollar’ın gelişi imparatorluğu zayıflattı. 1572’de son İnka hükümdarı Tupac Amaru’nun yakalanıp öldürülmesiyle medeniyet sona erdi.

AZTEK UYGARLIĞI

1. Modern Meksikalıların atası Aztekler 14’üncü ve 16’ıncı yüzyıllar arasında yaşadı.
2. ‘Aztek’, Kuzey Meksika’daki yedi Chichimec kabilesi halklarına verilen isimdi. Başkentleri, günümüzde Meksika’nın başkenti Meksiko’nun bulunduğu Texcoco Gölü’nün ortasındaki Tenochtitlan kentiydi.
3. Tahmini nüfusları 13 milyondu.
4. Nahuatl dili kullanılıyordu. Bugün Meksika’nın dağlık bölgelerinde 1,5 milyon kişi tarafından kullanılıyor.
5. Gelişmiş tarım yöntemlerine kendilerine ait bir dine, takvime ve alfabeye sahiplerdi. Mimarileri de ileri seviyedeydi. Dünyanın en büyük piramidi Meksika’daki Cholula de Rivadabia, Azteklere ait. Piramit 182.107 metrekare alan üzerine kurulu. Yüksekliği 54 metre.
6. Aztek dininde güneş ve savaşlar çok önemliydi. İnsan kurban etmek de sık yapılan dini ritüellerden biriydi.
7. Aztekleri hem İspanyolların 1521’de dört ay süren bir savaş sonundaki fethi hem de tam o sıralarda baş gösteren çiçek hastalığı ve tifus salgını bitirdi. Nüfusun yüzde 80’i ortadan kalktı.