Yemeni nedir? Yemenicilik ne demek?

Yemenicilik, üstü deri, altı kösele veya gön olan hafif ve topuksuz bir ayak giysisinin usta ellerde yapımcılığıdır. Yemeniciliğe “köşgercilik”, yemeni dikenlere “köşger” de denilmektedir.

Yemeni ilk defa Yemen’de Yemen-i Ekber isimli biri tarafından yapıldığı için bu adı almış, buradan Halep’e oradan Türkiye’nin Gaziantep, Kahramanmaraş ve Kilis illerine yayılmıştır. Yemeninin yaklaşık altı-yedi yüzyıllık bir tarihi olduğu tahmin edilmektedir. 

Yemeni yapımında alt tabanda manda ve sığır, yüzde keçi, iç astarda koyun, iç tabanda sığır veya keçi, kenarında ise oğlak derisi kullanılır.

Yemeni taban ve saya adı verilen yüz olmak üzere iki parçadan oluşur. Önce kalıp, kösele üzerine konularak çizilir ve teber ile kesilir. Sonra yüz dikilir ve kalıba gerilir, bakır çivi ile çivilenir. Hazırlanan yüze ve taban köselesine yapıştırıcı sürülür, sağlam yapışması için çekiç ile dövülür. Yemeninin yapımında, ipliğin çürümemesi ve yemininin su almaması için mumlanmış pamuk ipliği kullanılır. Dikime hazır hale gelen yemeni kalıptan çıkarılıp kenar dikişi çekilir.

Yemeni yapımında geçmişte daha çok siyah deri kullanılmıştır. Günümüzde doğal boyayla renklendirilmiş derilerin kullanımı ile çeşitli renklerde yemeniler üretilmektedir. Özellikle kadın yemenilerinde daha çok kırmızı ve gülkurusu kullanımı yaygındır. Kadın yemenilerinin yüzü genelde üç parçalıdır ve isteğe göre dikiş ile süslenir. Ayrıca kadın yemenilerine üç-dört parça kösele topuk yapılırken erkek yemenilerinden bazılarına tek parça kösele ökçe yapılır.

Yemenilerin yaygın olarak kullanıldığı dönemlerde bazı illerde yemenici çarşılarının kurulması, bu meslek kolunun sokaklara adını vermesi, yemeniciliğin ekonomik ve kültürel yönden önemini ortaya koymaktadır. 

Geçmişte Anadolu’nun hemen her bölgesinde üretilen ve ortak yapım özellikleri gösteren geleneksel ayakkabı yapımcılığında olduğu gibi yemenicilik de makineleşmenin etkisiyle günümüzde ancak bir kaç ilde az sayıda yapımcı sayesinde sürdürülmektedir.