Yahudi ve Sufi mistikler birlikte müzik yapıyor

11 Eylül rüzgarlarının estiÄŸi, dünyada kültürler arası çatışmalardan sözedildiÄŸi bugünlerde tartışılan sorulara tam 300 yıl öncesinde bir cevap geldi: Maftirim. Yüzyıllardır, sinagog ve mevlevihanelerde çalınıp söylenen bu eserler Lari Dilmen'in öncülük ettiÄŸi bir grup müzisyenin üç yıllık çalışmasıyla günışığına çıkarıldı. Kalan Müzik, CD'nin yanında verdiÄŸi bir kitapçıkla tarihçi ve sosyologlara da kıymetli bir kaynak sundu. 16. yy'da Edirne'de Yahudi mistiklerle Sûfilerin etkileÅŸiminden doÄŸan Maftirim, eski zamanlarda Mevleviler eÅŸliÄŸinde Türk tasavvuf müziÄŸi enstrümanlarıyla icra edilmiÅŸ. Eserleri notalara kaydettirerek Maftirim geleneÄŸinin yok olmasını önleyen din adamı Hahambaşı Becerona Efendi, Mustafa Kemal'in de yakın dostu. Maftirim'in hikayesi 1492'de, Ä°spanya'dan Anadolu'ya göç eden Yahudiler'in en önemli yerleÅŸim merkezlerinden biri olan Edirne'de baÅŸlıyor. Anadolu'ya göç eden Yahudiler, Endülüs Emevileri döneminde Arap musikisini çok iyi biliyorlar. Ä°stanbul, Bursa, Edirne ve Ä°zmir'e yerleÅŸen Yahudilerle birlikte Yahudi bestekárlar, sazendeler, klasik Türk musikisi ve tasavvuf musiÄŸine de kısa sürede gönülden baÄŸlanıyorlar. 16.yy’dan itibaren Haham Åželomo Ben Mazaltov, ardından bestekár ve Ä°brani mutasavvıf Ä°srael Ben MoÅŸe Nadjara (1555-1625) Avtalyon'un çalışmalarıyla Osmanlı musikisinin makam, usul ve kuramlarına uygun olarak ‘‘İbrani Tasavvufi Ä°láhileri’’ ile Maftirim'in ilk temelleri atılıyor. Tanburi Ä°zak, Musi ve Yahudi Harun'un besteledikleri tasavvufi ilahilerin ardından Maftirim, yükseliÅŸ dönemine ulaşıyor. 18. ve 19. yy'larda Ä°stanbul'da Haham Åžemuel Mandil'in (1829-1883) Maftirim eserlerine büyük katkıları oluyor. Türk müziÄŸiyle etkileÅŸim, hoÅŸgörüyü ve güzel duyguları gönüllerde yeÅŸertiyor. Haham Mandil'in Galata Mevlihanesi Åžeyhi Åžeyh Atahullah Efendi'nin hocası, Tanburi Ä°zak'ın Sultan III. Selim'in tanbur hocası olması, aralarındaki dostluk, hoÅŸgörü, sevgi ve saygı, Osmanlı Musikisi'nin gizlerinde ve güzelliÄŸinde derinleÅŸiyor. 18. yy'da Sefarad cemaatinin desteÄŸiyle kurulan Edirne Maftirim Korosu, Haham Yeuda Benaroya ve ÅŸef Bohor Mevorah'ın idaresinde Edirne, Ä°stanbul ve Ä°zmir'de konserler veriyor. Edirne Büyük Sinagogu'na gelen Mevlevi derviÅŸleriyle birlikte yeni Maftirim eserleri besteleniyor ve Mevlevi derviÅŸleri ve haham bestekárlar gerek Edirne Sinagogu'nda, gerek mevlevihanelerde bir araya gelerek eski Maftirim çalışmalarına önemli katkılarda bulunuyor.Edirne Sinagogu tamamen çöktü Galata Mevlevihanesi içler acısı Edirne ve Ä°stanbul Maftirim'in tarih içinde iki önemli durağı. Bunlardan biri olan Edirne Sinagogu, Yahudi cemaatinin, Kültür Bakanlığı'nın ve Edirneli çevrecilerin ihmallerinden ötürü dört yıl önce tamamen çöktü. CD'yle birlikte verilen kitapçıkta, yüzyıllarca ayakta kalmayı baÅŸaran bu ibadethanenin son fotoÄŸraflarını da göreceksiniz. Galata Mevlevihanesi ise içler acısı bir durumda. Bir tarih, kültür ve mistik alem abidesi olan bu eÅŸsiz eserin restorasyon masraflarını karşılamak için çok sayıda sponsor firma devreye girdi. Kültür Bakanlığı bir an önce harekete geçmezse Galata'nın akibeti de Edirne Sinagogu'na benzeyecek.Atatürk'ün arkadaşı Becerona EfendiOsmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun son, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Hahambaşısı olan Becerona Efendi (1846-1931) aynı zamanda bir besteci ve dilbilimci. Tam 16 dil biliyor. 1910'da Edirne Hahambaşılığı'na getirilen Becerona Efendi, Sofya Askeri AtaÅŸesi Mustafa Kemal'le tanışıyor. O sırada 29 yaşında genç bir zabit olan Mustafa Kemal, Hahambaşı'yla buluÅŸtuÄŸunda saatlerce dil, müzik, edebiyat ve ÅŸiir üzerine sohbetler ediyor. Dostlukları Hahambaşı'nın 1931'de ölümüne kadar sürüyor. 1920'de Türkiye Hahambaşısı olarak Ä°stanbul'a gelen Becerona Efendi, burada Maftirim eserlerinin notaya geçirilmesine destek oluyor. Mevlana, dünya barışının anahtarını yüzyıllar önce verdiKültür Bakanlığı'nın izniyle, haber fotoÄŸraflarını çekmek için gittiÄŸimiz Galata Mevlevihanesi'nde bizi ÇaÄŸdaÅŸ Mevlana Aşıkları TopluluÄŸu karşıladı. Galata Mevlevihanesi'ni YaÅŸatma DerneÄŸi çatısı altında oluÅŸan bu topluluÄŸun Manevi BaÅŸkanı Hasan Dede (Çıkar). 1998'de kurulan topluluk, Evrensel Mevlana Aşıkları Vakfı (EMAV) kimliÄŸi ile daha geniÅŸ bir platforma geçiÅŸ yapmış. TopluluÄŸu diÄŸer sema gruplarından ayıran en önemli özellik, Hasan Dede'nin sadece erkeklerden oluÅŸan semazen anlayışını kırıp kadınları topluluÄŸa katması. ABD'den, Japonya'dan, Ä°ngiltere'den gelip topluluÄŸa katılan semazenler çok. EMAV, 200'e yakın ilahi besteleyerek üç CD çalışması yapmış. Hasan Dede, ‘Mevlana'nın bahçesinde her renkten çiçek açar, her türlü güzellik kendine bir avuç toprak bulur. Mevlana dünya barışının anahtarını bize yüzyıllar öncesinden sundu’’ diyor.Lari Dilmen (CD'yi hazırlayan müzisyenlerden)Bu CD'yi bir tesadüf yarattıHazan Aaron Kohen Yasak'la bir dini tören sırasında tesadüfen tanıştık. Söz dini müzikten açılınca bazı Yahudi ilahilerinin Türk musikisi makamlarıyla okunduÄŸundan, Maftirim geleneÄŸinden bahsetti Aaron Bey. DeÄŸiÅŸik sinagoglarda çalışan mugannilerden (müezzin-hazan) ve cemaatten müziksever kimselerden oluÅŸturduÄŸu bir korosu vardı. Konu, etnik müzikleri araÅŸtıran bir müzisyen olarak hemen ilgimi çekti. Aaron Bey'e, Maftirim'i, Türk müziÄŸini ve Sufi geleneÄŸini iyi bilen sazendelerle birlikte özünü zedelemeden yeniden yapılandırmayı önerdim. Projeye Hasan Saltık sahip çıktı, sevgili Åženol Filiz ve Birol Yayla destek olmayı kabul ettiler, Hahambaşılıktan icazet aldık ve çalışmaya baÅŸladık. Kitapçığı oluÅŸturan bilgiler ve buraya sığmayan pek çoÄŸu derlendi. Aaron Bey'in çalışmaları metinlerin özünü oluÅŸturdu.AARON KOHEN YASAK (39) Ä°stanbul doÄŸumlu din adamı. Kendi adını taşıyan Maftirim Korosu'nun ÅŸefi. TopluluÄŸu 1999'da kurdu. Ä°ktisat Fakültesi mezunu olan Yasak'ın eski Ä°stanbul'daki Yahudiler'in yaÅŸamları ve bestekarlar üzerine yaptığı araÅŸtırmalar Åžalom ve Tiryaki dergilerinde yayımlandı. Klasik Türk Musikisi'ne besteler kazandırmış 9 Yahudi bestekárın biyografisi de Yapı Kredi Yayınları tarafından YaÅŸamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi'nde yayımlandı.Â