Yabanmersini faydaları nelerdir? Yabanmersini nasıl yetişir?

Çayüzümünün kuzeni olan yabanmersini, nadiren diz üstü boya ulaşabilen çalılık bir bitkinin koyu mor ve tatlı meyvesidir. Olgunlaşmış yabanmersini kuşlar için tam bir ziyafet ve ormanda yürüyüş yapanlar için eşsiz bir ikramdır. Yabanmersini genellikle yabani olarak yetişir, çünkü yetiştirilmesi çok zordur. Muazzam çiçeklerine baktığınızda yabanmersininin, reçel, turta ve arttan meyve püresi, likör ve şaraba, mutfak zevkleriyle ilgili birçok alanda kullanılması şaşırtıcı gelmez. Yabanmersini için İrlanda’da kullanılan isimlerden biri de fraughan’dır, Keltçesi fraochain. Yabanmersinleri genellikle Ağustos ayının ilk Pazar günü toplanır, bu gün eski Kelt hasat festivaline denk gelir. Efsaneye göre, o gün ne kadar fazla yabanmersini toplanırsa hasat o kadar iyi olur.

YABAN MERSİNİNİN FAYDALARI NELERDİR?

Bir şifalı bitki olarak yabanmersini yüzyıllar boyunca ishal tedavisinde ve dolaşımı güçlendirmek için kullanılmıştır. Yabanmersininin şifalı bir bitki olarak kullanımı görünüşe göre Orta Çağ’ın ilk zamanlarında başlamıştır. Yabanmersini yapraklarından demlenen çay, diyabet tedavisinde kullanılan bir halk ilacıydı. Taze, kurutulmuş ya da ilaç haline getirilmiş meyveler özellikle çocuklarda ishali tedavi etmekte; bulantı, kusma ve mide kramplarında ve bağırsak yolu için tonik olarak kullanılırdı. 1500’lü yıllarda Avrupalı, özellikle Alman, bitki uzmanları idrar yolları enfeksiyonu, mide şikayetleri ve başka rahatsızlıklar için tavsiye ediyorlardı. 18. yüzyılın ve 19. yüzyılın ilk yarısında yaşayan bitki uzmanları yabanmersinini özellikle dizanteri ve ishal tedavisinde kullandılar. İkinci Dünya Savaşı boyunca İngiliz savaş pilotları yabanmersini reçeli yedikten sonra görüş güçlerinde gelişme olduğunu bildirmişlerdi. Bu bilgi araştırmacıların dikkatlerini bu alana yöneltmiştir.

Yabanmersini meyvelerinin içeriğinde antioksidan özellikler gösteren kimyasal bileşenlerin olduğu artık bilinmektedir. Modern bitkisel tıpta yabanmersini meyvelerinin ekstresi birçok kan dolaşımı sorununun, varisli damar, damar sertliği (aterosklerosis) ve toplardamar yetmezliği de dahil olmak üzere, tedavisinde kullanılmaktadır. Meyvenin özleri, belki de bağırsak enfeksiyonuna iyi geldiğinden, ishali tedavi etmek için de kullanılır. Her ne kadar yabanmersininin göze etkileri kesin olarak ortaya konmamış olsa da bazıları yabanmersinini göz sağlığı için kullanır.

NEYE İYİ GELİYOR?

İYİ GELDİĞİ RAHATSIZLIKLAR: Göz sağlığı, Antioksidan, İshal

Yabanmersini uzun bir zamandır yiyecek ve ilaç olarak kullanılmaktadır. Meyvesi tatlı-ekşi hoş tadıyla taze ya da pişirilmiş şekilde yenir. Yabanmersini meyvesinden şurup da yapılır ve ishal ve diğer sindirim sorunları için kullanılır. Bu etkinin nedeni büyük ihtimalle yabanmersininin tannin gibi astrenjan ve iltihap engelleyici özellikleri bulunan maddeleri içermesidir. Almanya’daki sağlık uzmanları kurutulmuş olgun yabanmersini meyvelerini akut ishalin tedavisi için önermektedir. Ancak günümüzdeki araştırmaların çoğu yabanmersini meyvesinin yaşa bağlı hastalıklar üzerindeki etkisini anlamaya yöneliktir.

Yabanmersini meyvesi antosiyanidin, vücutta güçlü antioksidan özellikler gösteren bitki pigmentleri, açısından zengindir. Araştırmacılar bu etkili bileşenin vücudu kalp rahatsızlıkları ve oksidatif stres ve iltihaplanmadan koruduğunu keşfetmişlerdir. Oksidatif stresin, serbest radikallerin ve başka oksidasyon yükseltici moleküllerin düzeyinin artması durumu, yaşla ilişkili ve dejeneratif rahatsızlıklarla ilgisine dair artık daha da fazla kanıt vardır. Oksidatif stresi azaltan birçok meyve ve sebze vardır, ama yabanmersini ve Amerika’daki kuzeni olan çayüzümü bu alanda daha çok ön plana çıkmaktadır. Antosiyanidinin göze özel bir eğilimi var gibi görünür. Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar yabanmersini ekstresinin retinayı koruduğunu göstermiştir. Çift kör yöntemiyle ve plasebo kontrollü olarak yapılmış iki küçük çaplı çalışmada deneklerin körlüğe kadar ilerleyebilen ciddi bir rahatsızlık olan retinopati rahatsızlıklarında iyileşme görülmüştür.

Araştırmacılar ayrıca yabanmersininin kalın bağırsak kanseri üzerine olası etkilerini de incelemektedir. İngiltere’deki Leicester Üniversitesi’ne bağlı bilim insanlarının yaptığı çalışmada kolon kanseri olan hastalara 7 gün boyunca yabanmersini ekstresi verilmiş ve tümördeki hücre artışı oranında % 7 oranında azalma görülmüştür. Bu etkinin nedeni, antosiyanidin maddesinin tümörü çevreleyen dokuda bulunan kan damarlarındaki büyümeyi engellemesi olabilir.

NASIL TÜKETİLMELDİR?

TAZE YABANMERSİNİ: Her gün bir tabak taze meyve. Yabanmersini yoksa Amerikan çayüzümü de yenebilir.
ÇAY: 1 çay kaşığı kurutulmuş yabanmersinini 2 bardak suda 20 dakika kadar kaynatın. Süzün. İshal için 3-4 saatte bir yarım bardak için.
EKSTRELER: Doz aralığı günlük 360-600 mg arasındadır, % 25 oranında antosiyanidin standardize edilmiş olur.
YABAN MERSİNİ ŞURUBU: Yarım bardak taze ya da dondurulmuş yabanmersini/çayüzümü karışımını, 1 çay kaşığı limon suyu, 2 yemek kaşığı koyu bal ve 1 tutam öğütülmüş karanfille karıştırın (eğer taze yabanmersini/çayüzümü kullanıyorsanız 2 kaşık su ekleyin). Orta ateşte meyveler koyulaşana kadar kaynatın. Buzdolabında 10 gün kadar tutun. • 2 yemek kaşığı karışımı maden suyuna katarak için. • 2 yemek kaşığı karışımı meyveli yoğurda katın. • Salata sosu için 2 yemek kaşığı karışımı yarım bardak zeytinyağıyla ve bir diş sarımsakla karıştırın. • Krep ya da waffle’ın üzerine dökün.

16. YÜZYILDA DA KULLANILIYORDU

Olgunlaşmış yabanmersini yaprağı ve meyvesi sindirim ve kan dolaşımı sorunları için eskiden beri kullanılan ve artık gelenekselleşmiş bir şifalı bitkidir.

1539 yılı: Alman hekim H. Bock yabanmersininin tıbbi özelliklerini tanımladı.
1597 yılı: Bitki uzmanı H. Gerard, “siyah çayüzümü (yabanmersini) krema ve çayda…”
1878 yılı: Thomas Hardy, Yerlinin Dönüşü kitabında yabanmersinlerinin sözünü etti.
1999 yılı: Birleşik Devletler’de toplam yabanmersini satışı 97 milyon doları buldu.

YABAN MERSİNİ NEDİR?

Yabanmersini, Vaccinium cinsinin genellikle Kuzey Yarıkürenin soğuk iklimlerinde bulunan 140 civarındaki türünden biridir. Yabanmersini Amerikan çayüzümünün Avrupa’daki dengidir. İki türün eyveleri arasındaki temel fark, yabanmersini meyvesinde baştanbaşa mavi pigmentlerin varlığıdır, bu pigmentler antosiyanidin bakımından zengindir, çayüzümündeyse bu pigmentler yalnızca meyve yüzeyinde bulunur. Bu çalılık ve dallı, kısa ve geniş bitki 45 cm boya ulaşabilir, yaprakları kışın dökülür, sapı düzgün ve yeşil renktedir. Almaşık yapraklar düz ve çoğunlukla oval biçimdedir, kenarlarda kendine özgü dişleri vardır. Ters çevrilmiş vazo şeklindeki çiçeklerin rengi yeşilden pembeye değişebilir ve yapraksız sapın üzerinde durur. Yabanmersini Nisan sonundan Haziran’a kadar çiçeklidir. Maviye çalan siyah renkli ve tatlı meyveler Temmuz ortasından Ağustos sonuna kadar olgunlaşır.

NASIL YETİŞTİRİLİR?

Avrupa’da ya da Güney Avrupa’nın dağlarında (Yunanistan hariç) yazın sonuna doğru yapılacak bir yürüyüş sırasında yabanmersini toplayabilirsiniz. Yabanmersini kıtanın çalılık bölgelerinde yaygın olarak bulunan bir alt bitki örtüsü bitkisidir. Yüzlerce bitkiden oluşan devasa popülasyonlar oluşur. Güney Avrupa dağlarında yabanmersini, açık alanlarda ve orman kenarlarında yetişir.

Ormanlarda ve çalılık arazilerde bulunan humuslu toprağı ve alttoprağı sever. Yabanmersini ayrıca Grönland’da ve Kuzey Amerika’nın batısındaki dağlarda, Britanya Kolumbiyası ve Alberta’dan Utah ve Kolorado’ya, Kuzey Arizona ve New Mexico’ya birçok bölgede bulunur. Cins adı olan Vaccinium, bitki kelimesinin Latince’deki karşılığıdır. Tür adı olan myrtillus, yaprakları Yabanmersinininkine benzeyen mersin ağacına (Myrtus communis) ithafen koyulmuştur. Yabani yabanmersini Avrupa’da çok yaygındır, nadiren insan eliyle yetiştirilir. Aralıklarda yetişen bir bitki olarak en iyi daldırma yöntemiyle çoğalır, bitkinin kenarından fışkınlar alınır ya da genç saptan parçalar kesilir ve toprağa ekilir. Biraz asidik, humus açısından zengin ve kumlu toprağı ve serin havayı sever. Olgunlaşan meyveler yalnızca 2 hafta süreyle durur, bu yüzden ticari amaçlarla hasat yaparken zamanlamaya dikkat etmek gerekir.

Yabanmersini arzının çoğu Balkan dağlarından İskandinavya’ya dağlardaki yabanmersinlerinin hasat edilmesiyle sağlanır. Toplayıcılar yabanmersininin bol olduğu bölgelerde Temmuz’un sonu ve Ağustos’un başında hasat yaparlar. Meyveler, küçük bir kutuya benzeyen ve uzun tarak gibi dişleri olan bir hasat aleti olan böğürtlen tırmığıyla toplanır.

BU VE BUNA BENZER BİRÇOK ŞİFALI BİTKİNİN LİSTELENDİĞİ KİTABI GÖRÜNTÜLEMEK İÇİN TIKLAYINIZ