Wall Street'te otomatik pilot tamir edilmeli
Güncelleme Tarihi:
6 Mayıs Perşembe öğleden sonra Dow Jones Sanayi Endeksi birkaç dakika içinde 1,000 puan düştükten sonra yine aynı hızla toparlandı. Bu düşüşün arkasındaki nedenleri tüm ayrıntıları ile bilmesek de büyük ihtimalle yüksek hızda işlem yapan bilgisayar programlarında yaşanan insan ya da teknik hatanın bir sonucuydu.
Wall Street'te yaşanan bu kriz, finansal sektördeki diğer birçok sorunun yanında, yüksek hızda çalışan ve saniyenin küçük bir diliminde milyarlarca bitlik piyasa verisini taramak suretiyle avantajlı alım satım fırsatlarını sunan bilgisayar programlarıyla (high-frequency trading - HFT) ilgili yoğun tartışma başlattı.
Bu programlar sadece Perşembe günkü gibi olaylarla büyük kayıplar yaratmasıyla değil aynı zamanda içerden öğrenenlerin ticaretine (insider trading) yol açtığı ve düzenleyici kurumların kritik bilgilere erişmesini zorlaştırdığı için de eleştiriliyor.
Bunlar haklı yapılan eleştiriler. İşin güzel tarafında, programların sağladığı yararlar gözardı edilmeden bu sorunların kolayca çözülebilme şansı bulunuyor.
İçerden öğrenenlerin ticaretiyle ilgili bu programlara yöneltilen suçlamada, borsada işlemcilerin yatırımcılardan gelen satış emri sonrasındaki saliseler içinde başka borsalardan aynı hissenin daha iyi fiyata alınarak bu satışın önüne konması ve yatırımcının böylece daha ucuza satmak zorunda bırakılmasına işaret ediliyor.
Borsalarda nasıl ki bekleyen iş anlaşmaları ve mahkeme kararlarıyla ilgili edinilen bilgilere dayanılarak işlem yapılmasına izin verilmiyorsa, buna HTF işlemlerinde izin verilmemeli. Ancak, bu nedenle diğer taraftan fiyat avantajı da sağlayan bu işlemleri tamamiyle yasaklamamız gerekiyor. Bunun yerine alım satım emirlerini alanların gerçekleştirdikleri her iletişim işleminin kaydının tutulması bundan haksız yere kazanç sağlamayı önleyecektir.
Bu tip hızlı işlemleri gerçekleştiren programların diğer bir eksiği de, yoğun şekilde kullanıldıkları için küçük bir sorunun dahi büyümesine neden olabilmelerinde yatıyor. Bunun bir örneği Perşembe günü sadece 16 dakikada gerçekleşen işlemlerde de görüldü. Fiyatların belli seviyelerin altına indiği durumlarda satmaya programlanan bu bilgisayarlar, birbirini takip edince fiyatlar bir anda neredeyse sıfır düzeyine geriledi. Diğer taraftan, diğer bazı bilgisayar bu seviyelerin alım fırsatı olarak görülmesine planlandığı için bu sefer de tam tersi bir işlem gerçekleşti ve fiyatlar hızla yükselmeye başladı.
Diğer taraftan ABD'nin sermaye piyasalarını düzenleme organı SEC'in de her gün piyasada gerçekleşen işlemlerin bilgisine daha iyi şekilde erişmesi gerekiyor. Bu işlemlerin kimin tarafından gerçekleştirildiğini kayıtlarının da düzenli tutulması HFT işlemlerinden kazanç elde eden işlemcilerin yolunu önemli ölçüde kesecektir.
Aslında HFT'ler tıpkı uçaklardaki otomatik pilotlara benzetilebilir. Bu işlem programların sağladıkları faydalar neden oldukları kayıplara oranla çok fazla. Karmaşık ve riskli işlemlerde yapılması gereken rutin işleri otomatikleştiren bu programlar insan hatasını en alt düzeye indiriyor. Ancak, bedeli ağır olan hatalar yine de ortaya çıkabilir ve bazı işlemciler bundan fayda sağlayabilir. Bu nedenle HTF işlemlerinin yarattığı riskleri gerçekten ortadan kaldıracak düzenlemeler yapmalı ve insanların piyasalara olan güvenini yeniden tesis etmeliyiz.