Vakıf mallarına talan

Vakıflar'ın sorumluluÄŸundaki tarihi eserlerin, mevzuat ve uygulama aksaklığı nedeniyle adeta hırsızlara ve bu eserlerin yok olmasına davetiye çıkardığı bildirildi.Sayıştay, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün SorumluluÄŸundaki Tarihi Eserlerin Korunması Hakkında bir rapor hazırladı. Sayıştay’ın söz konusu raporu TBMM BaÅŸkanlığı'na da iletildi. Raporda, mevzuat ve uygulamaların adeta hırsızları ve tarihi eserlerin yok olma tehlikesini davet ettiÄŸini ortaya çıkardı.  Sayıştay, "Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün (VGM) SorumluluÄŸundaki Tarihi Eserlerin Korunması" konusunda, sivil toplum kuruluÅŸlarıyla da görüşerek kapsamlı bir rapor hazırladı. Taşınmaz tarihi eserlerle ilgili mevzuatta görev, yetki ve sorumlulukların birçok kamu kurum ve kuruluÅŸunun koordinasyonuna bırakmasına karşın, koordinasyonsuzluÄŸun yol açtığı sorunlara iÅŸaret edilen raporda, VGM’nin idari yapılanması eleÅŸtirildi.  "FAALÄ°YETLER PLANSIZ YÃœRÃœTÃœLÃœYOR" Raporda, "Faaliyetler, plansız olarak yürütülmekte olup, yararlanılan bilgilerin elde edilmesini ve güncellenmesini saÄŸlayan çaÄŸdaÅŸ bir yönetim bilgi sistemi ile tüm birimleri kapsayan standart bir dosyalama sistemi bulunmamaktadır" denildi.  VGM’nin korumakla yükümlü olduÄŸu tarihi eserlere iliÅŸkin envanter çalışmalarının bitirilemediÄŸi, ancak Eylül 2003 itibariyle 16.726 eski esere iliÅŸkin kayıtın elektronik ortama aktarıldığı, bunların 5.837’sinin ise yönetimi Diyanet Ä°ÅŸleri BaÅŸkanlığı'nda olan camilerden oluÅŸtuÄŸu belirtildi.  Ne kadarının tarihi deÄŸer taşıdığı bilinmemesine karşın vakıf cami ve mescitlerde teberrükat listelerine baÄŸlanmış yaklaşık 365 bin taşınır eÅŸya bulunduÄŸu bildirilen raporda, tarihi eser kaçakçılığı ile mücadele birimi oluÅŸturma görevi verilen VGM Kültür Åžube Müdürlüğü'nün, taşınır tarihi eserlerin korunmasına yönelik yetersiz donanım, bilgi birikimi ve personel nedeniyle yeni yeni bir ÅŸeyler yapmaya çalıştığı" belirtildi. AKSAKLIKLAR VE ÖNERÄ°LER  Raporda yer alan çarpıcı saptama ve öneriler özetle şöyle:  Görev, yetki ve sorumluluk verilen kamu kurum ve kuruluÅŸlarında koordinasyon yok. VGM personeli, taşınmaz tarihi eserler ve türbelerle ilgili görevlerini bilmiyor.  Eski yönetmeliÄŸin yürürlükten kaldırılmasıyla oluÅŸan boÅŸluk tam olarak doldurulamadı.  Devredilen yetkiler; personel yetersizliÄŸi, devralınan yetkilerin iyi bilinememesi, eski alışkanlıkların devam etmesi, Merkezin her ÅŸeye hakim olma isteÄŸinin sürmesi ve yetkilere iliÅŸkin sorumluluk üstlenilmesinden kaçınmak gibi nedenlerle tam olarak kullanılamamaktadır.  VGM’deki bilgisayarlar genellikle modern daktilo olarak kullanılmakta, sınırlı olarak hafızalarında saklanan bilgilerden yararlanılmaktadır.  Dosyaların zimmetsiz verilip alınması ve arÅŸivlerin genellikle açık ve dağınık bulunması nedeniyle dosyalardaki bilgilerin kaybolma riski bulunmaktadır.  Camilerin bakım ve onarımları genellikle Cami Koruma Dernek veya Vakıflarınca yapılmakta.  VGM’deki teknik personel sayısı son 5 yılda yarı yarıya azaldı. Çok sayıda tarihi eserin bulunduÄŸu Edirne Bölge Müdürlüğü Abide Åžube Müdürlüğünde müdür dışında teknik eleman yok. Abide Åžube Müdürünün en az dört yıllık Mimarlık veya Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸi bölümlerinden mezun olması gerekmesine karşın görev; Ankara’da vekaleten bir inÅŸaat teknikerince, Ä°zmir’de vekaleten iÅŸletme mezunu bir personel tarafından yürütülüyor. Ä°stanbul Hat Sanatları Müzesi ile Ä°.Hakkı Konyalı Kütüphanesinde de durum aynı.   Son beÅŸ yıl içinde talep edilen tarihi eser onarım ödeneklerinin, yaklaşık onda bir dolayında gerçekleÅŸti. Sadece Marmara Bölgesinde deprem yaÅŸanan yerlerde eski eserlerin onarımı için 25 trilyona ihtiyaç varken, son beÅŸ yılda tüm tarihi eser onarımları için yaklaşık 23 trilyon aktarılabildi.  Tarihi eser korumasına iliÅŸkin hizmet içi eÄŸitimde üniversitelerden yararlanılmazken, Didim dinlenme tesisi veya Ankara’da yılda 5’şer gün eÄŸitimle yetinildi.  Tarihi eser tasnifi sadece bölgelerde geliÅŸigüzel doldurulmuÅŸ fiÅŸlerle yapılıyor.  Taşınmaz tarihi eserlerin ayrılmaz parçaları olan ve günümüzde sıkça hırsızlığa maruz kalan ahÅŸap kapı kanatları, yazma ahÅŸap veya taÅŸ levhalar ile çini ve benzeri eserlerin nasıl kayıt altına alınacağına dair kriter ve yöntemler belirlenmemiÅŸ. Tespit çalışmalarının daha saÄŸlıklı ve güvenilir olmasını saÄŸlayacak lasermetre, digitalmetrik kamera vb. teknolojik araçların kurum envanterinde mevcut deÄŸil, daha önce var olan fotoÄŸrafhane ve laboratuvar ise kapatılmış. Bu eserlere ait fotoÄŸraflı envanter de bir an önce hazırlanmalı ve elektronik ortama aktarılmalı.  Kültür Åžube Müdürlüğü bünyesinde oluÅŸturulan kaçakçılık bürosu taşınır tarihi eser kaçakçılığının önlenmesi görevi ile görevlendirilmiÅŸ olmakla beraber bu görevini bölgelerden gelen envanter fiÅŸlerinin tasnif edilmesi, yönetmeliÄŸe uygun olmayanların düzelttirilmesi ve çalınan eserlerin takip edilmesi ÅŸeklinde gerçekleÅŸtirmekte.   Onarım yapan firmalar, sözleÅŸme hükümlerine göre istihdam etmek zorunda oldukları restorasyon uzmanı yerine, genellikle uzmanlığı tartışmalı personel kullanıyor. Yapılan temizliklerde herhangi bir ev veya iÅŸyerinin temizlenmesinde kullanılan elektrikli süpürgelerin ve diÄŸer temizlik araçlarının kullanıldığı görülmüştür. Kullanılan bu araç ve gereçlerin tarihi yapıya zarar verip vermedikleri araÅŸtırılmamıştır.   Tarihi eserlerin bakım ve onarım ihtiyaçlarını ortaya koyabilecek yeterli ve gerekli envanter bilgisinin olmaması, eserler üzerinde gerekli periyodik incelemelerin tam olarak yapılmaması nedeniyle eserlerin durumları, bakım ve onarım ihtiyaçları hakkındaki bilgiler çoÄŸunlukla çevre halkının, sivil toplum kuruluÅŸlarının, mahalli idarelerin bilgilendirmesi ya da basın yayın organlarında çıkan haberlerden elde ediliyor.   Restorasyon konusunda uzmanlaÅŸmanın saÄŸlanması ve gerekli çalışmaların yapılabilmesi amacıyla VGM tarafından kurulan Vakıf Ä°nÅŸaat Restorasyon A.Åž., bir çok tarihi eser onarım iÅŸini üstlenmesine karşın zamanla kuruluÅŸ amacından uzaklaÅŸarak, restorasyon iÅŸlerini kendisi yapmayıp, bilgi birikimi ve uzmanlığı tartışılır taÅŸeron firmalara verdiÄŸi öğrenildi.    Taşınır eserlerin büyük bölümünü oluÅŸturan halı ve kilimlerin bakımı için en yaygın uygulama güveye karşı naftalinleme veya ilaçlamadır. Bu eserlerin bakım onarımı için görevlendirilmiÅŸ birim ve bu eserlerin bakım ve onarımını yapabilecek uzman personel bulunmamaktadır. Özellikle mesken mahal dışındaki han ve kervansaraylar yok olma riskiyle karşı karşıya.   1997'den beri, olanakların yetersiz kalması nedeniyle Restore Et-Ä°ÅŸlet Devret (RÄ°D) modeliyle 22 onarım gerçekleÅŸti. Bu kapsamda Turizm Bakanlığı ile ortaklaÅŸa 1997'de baÅŸlanan Ä°pek Yolu Projesi kapsamında sadece bir kervansaray restore edilebildi.   Diyanet'in denetimindeki cami ve mescitlerde de izinsiz müdahaleler yapılıyor. Bu durum ancak ÅŸikayet olduÄŸunda veya basın yoluyla öğreniliyor.   Hiçbir güvenlik önlemi bulunmayan taşınmaz eserler çoÄŸunluktadır. Özellikle han ve kervansaraylar bu durumdadır. Nerdeyse bütün taşınmaz tarihi eserlerin geleneksel mekanik kilit, korkuluk, asma kilit gibi önlemlerle korunmaya çalışıldığı görülmüştür. Ä°stanbul Sultanahmet Camisi gibi kameralı elektronik güvenlik sistemini özel güvenlik personeli destekli kullanan tek bir örnek var. Bu sisteminin yaklaşık 30 bin ABD dolarına cami derneÄŸince yaptırıldığı öğrenildi.   Kültür ve Tescil Daire BaÅŸkanlığına baÄŸlı Merkez binadaki Vakfiye ArÅŸivi ile Türk Vakıfları AraÅŸtırma Merkezi Kütüphanesi ve Halı Kilim Sergisinde Ankara Emniyet Müdürlüğü görevlilerince yapılan denetimlerde ilgili hiçbir sorumluluk ve yükümlülüğün yerine getirilmediÄŸinin tespit edildiÄŸi bildirildi.   Taşınır tarihi eserlerin güvenliÄŸi için sergi ve deponun durumuna uygun önlemler alınmadığı, elektrik kablolarının genellikle açıkta durduÄŸu, müze depolarındaki eserlerin camekanlı bölümlerde ya da raflarda ve geliÅŸigüzel üst üste yığılmış ÅŸekilde sadece bir kilitle koruma altına alındığı, Ankara Bölge Müdürlüğü sergi ve depolarının bulunduÄŸu katta çay ocağı iÅŸletildiÄŸi görüldü. Ankara'daki müze, kütüphane ve depo kapılarının kilitlendikten sonra kurÅŸun mühürle kapatıldığı, elektronik hırsız ve yangın alarmının devreye sokulduÄŸu ancak buraların anahtarlarının sadece Müze Müdüründe bulunduÄŸu belirlenmiÅŸtir. Bu durum yangın ve hırsızlara karşı anında müdahale konusunda büyük risk oluÅŸturmakta.   Han ve kervansaray gibi hiçbir güvenlik önlemi bulunmayan taşınmaz eserler de parmaklık, dikenli tel gibi önlemlerle korunmaya alınmalı.   Kaçakçılık Ä°stihbarat Koordinasyon Kurulu'nun 1999'daki toplantısında alınan kararla sorumlu tutulmasına karşın Diyanet, 600 güvenlik görevlisinin temini için gerekli çalışmaları yürütmedi.   Tarihi eserlerin özel eÄŸitimli personel tarafından korunmasına yönelik çalışma yapılmıyor. Müze, depo ve kütüphane gibi yerlerin korumasında görev almak üzere iÅŸe alınan ve çoÄŸunluÄŸu bayan olan VGM güvenlik personelinin müracaat görevlisi olarak istihdam edilmesi sonucu tarihi eserler korumasız kalmakta.   Kültür Bakanlığınca korunan türbelerden ziyarete açık olanların güvenliÄŸi, Bakanlığın tayin ettiÄŸi, aynı zamanda gelenlere makbuz da kesen görevli biri tarafından saÄŸlanmakta. Ziyarete açılmamış olanlar ise son derece bakımsız ve hiçbir güvenlik önlemi alınmadan kaderine terkedilmiÅŸtir.   Tarihi yapıların onarımları sırasında hırsızlık ve yangın olayları meydana gelmekte. Uzun yıllar devam eden onarımlar nedeniyle binaların çevresine kurulan iskeleler kaldırılmamakta, yapı yeterince korunmaya alınmadığından meçhul kiÅŸilerce içeriye girilebilmektedir. Ä°stanbul Yeni Cami Hünkar Mahfilindeki çinilerin, Piyale PaÅŸa Camisindeki çini panonun, Eminönü Yeni Cami çinilerinin çalınmasının da yapıların onarımları sırasında gerçekleÅŸtiÄŸi tespit edildi.Â