Uzun uçuş yolcuyu bıktırdı süpersonik için yarış başladı

SÜPERSONİK UÇAK TASARIMLARI - FOTO GALERİ

Yıl 2011. Aşağı yukarı uçak teknolojisinde 40 yıldan fazla süredir çok önemli bir değişiklik yok. Güvenliği artıran uçuş sistemleri, havalimanlarındaki değişik uyarıcılar ve yönlendiriciler olmasına karşılık aynı tasarımda ve neredeyse aynı süratteki uçaklarla uçuyoruz.

Kabin içindeki eğlence sistemleri, sunulan yemekler ne kadar iyi olursa olsun yolcular 10 saat ve üzeri uçuşlara dayanamıyor. Sıkıntı basıyor. Uyuyorlar, uyanıyorlar zaman bir türlü geçmek bilmiyor. Giderek uzun uçuştan korkan yolcu sayısı da artıyor. Yolculuklarını iptal edenler bile oluyor.

Uçak sanayi ise sadece bir Airbus A380 uçağı için proje maliyeti için neredeyse 18 milyar dolardan fazla para harcayınca satışlarla bu paranın birkaç katını geri almadan yeni bir nesil uçak için harekete geçmiyor. Devrim sayılan ve Boeing’in çok ekonomik olacağı belirtilen gövdesinin tamamı kompozit yani bir tür plastik olan uçağı 787 de hala müşteriye teslim edilemedi. İster Airbus, ister Boeing olsun maksimum saatte 960 kilometre süratle uçuyor. Bu sürat artık yolcuya yetmiyor.

TEKNOLOJİ DEĞİŞMİYOR

İki tarafın da haklı olduğu bir gerçek. Yolcu daha hızlı uçaklar istiyor, imalatçılar uçakların maliyetlerini çıkarıncaya kadar aynı nesilden yollarına devam etmek istiyorlar. Sınırlı değişikliklerle yeni nesil diye adlandırılan uçaklarla daha uzun süre uçacağız.

Ama yine de havacılık sanayii yolcunun rahatsızlığından rahatsız olmaya başladı. Ve 1970’lerde Rus Tupolev Tu-144 ve Avrupa yapımı Concorde ile başlayan süpersonik uçuşlar için harekete geçti. Ama bu yarışın gerisi gelmedi. 2003’te Concorde’ların emekli olmasıyla süpersonik yolculuk sona erdi.
Boeing, Amerikan patent enstitüsüne aylar önce bir süpersonik uçak için başvuru yaptı. NASA çalışmalarını yoğunlaştırdı. Lockheed Martin askeri teknolojisini sivil teknolojiye uygulamak için uğraşıyor. Airbus ise çalışmalarını çok gizli sürdürüyor. Yarışı Japonlar da yakından takip ediyor. Ön tasarım için şu ana kadar 30 milyon dolar harcandı.

ÇEVRECİ MOTORLAR

Motor imalatçıları Rolls Royce, General Electric, Pratt&Whitney hepsi süpersonik uçuşlar için sessiz motorları gizlice geliştiriyorlar. Hedef, ‘boom’ yapmayan, yani süpersonik uçuş sırasında arkasında patlama sesi oluşturmayan sessiz motorlar ve özel tasarımla ses hızının birkaç katına ulaşmak. Çevreye zarar vermeden bu işi çözmek.
Kuşkusuz geleceğin süpersonik uçağı, Concorde gibi olmayacak. Concorde tamamı first class olan 100 yolcu kapasiteli ve soba borusu gibi dar gövdeli bir uçaktı. Ama artık yolcular geniş gövdenin ferahlığına alıştı. Hedef 250-300 yolcu kapasiteli ve İstanbul’dan en fazla iki, üç saatte New York’a gidecek bir uçak yapabilmek. Düğmeye çoktan basıldı.

EN BÜYÜK DESTEK NASA’DAN

İmalatçıların yüksek maliyet nedeniyle para yatırmaktan kaçındıkları projelere en büyük destek Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi NASA destek veriyor. İki yıl önce 50 milyon dolarlık bütçeyle başlatılan projeyle hem Boeing hem de uzun yıllar önce sivil pazara veda etmiş Lockheed Martin yeni tasarımlar hazırladılar. Boeing, yolcu uçaklarından edindiği mühendislik ve imalat, Lockheed Martin de askeri pazardaki yüksek hız teknolojisini bir araya getirdi.

ÜÇ AYRI MODEL

İlk tasarımlar N+1 adıyla yapıldı. Başta motor olmak üzere tasarımlar bu model üzerinde denenecek. Projenin ikinci aşamasını N+2 olarak adlandırılan ve 2020’de uçması planlanan bir iş jeti oluşturuyor. Gövde uzatılarak bu uçağın yolcu kapasitesi 50’ye kadar çıkartılabilecek.
Geliştirilecek teknoloji, 2030’da uçacak ve yolcu kapasitesi 100 -200 arasında değişen N+3 tasarımına uygulanacak. Sonrasında koltuk sayısı 300’e kadar yükseltilecek. Geniş kabin sayesinde yolcu konforu artırılacak. Aynı kokpit, benzer özellikteki motor ve gövde teknolojileriyle yeni bir süpersonik uçak ailesi yaratılacak.

NELER YAPILACAK

NASA’nın istekleri doğrultusunda hem Boeing hem de Lockheed Martin özel tasarımlara imza attı. Farklı yaklaşımlar denendi. Bu konuda NASA mühendisleri olabildiğince özgür bıraktı. Farklı kanat ve gövdelerin aerodinamik mükemmelliği ölçülecek. İşte yeni süpersoniklerin özellikleri:

* HIZI 2 BİN 400 KM/SAAT: Tasarımda saatteki hızın 2 Mach yani ses süratinin iki katı olması planlanıyor. Böylece uçak saatte 2 bin 400 kilometre hıza çıkabilecek. İstanbul-New York arasındaki uçuş üç saate düşecek.

* ÇOK SESSİZ OLACAK: NASA’nın istediği en önemli özelliğin başında sessizlik geliyor. Hedef 65-75 PLdB. Bu değer Concorde’da 107’ye kadar çıkıyordu. Yeni nesil motorlar, boom etkisini azaltacak. Ayrıca imalatçılar tasarımda arkada kalan sesin en düşük seviyeye indirilmesi için de özel kuyruk tasarımına imza attı. Bu tasarım NASA’nın test amaçlı geliştirilen F-15 savaş uçağında denendi. Sivil sertifikasyon için çalışmalar sürüyor. Bu tasarım Amerikan Aelton, Brezilyalı Embraer ile Fransız Dassault tarafından da yakından takip ediliyor. Benzer bir teknolojinin önce iş jetlerinde hayata geçirilmesi hedefleniyor.

* ÇEVRECİ MOTORLAR: Süpersonik uçaklar yüksek hıza çıktığı için yakıt harcamaları çok yüksek. Örneğin Concorde, 100 kilometrelik uçuşta yolcu başına 16.6 litre yakıt harcıyordu. Airbus A380, Boeing 747-8 gibi uçaklarda oran 2.6 litreye kadar düşüyor. Motor imalatçıları için hedef 100 kilometre uçuşta süpersonik uçak için yomcu başına 6-8 litre arasında. Karbon salınımındaysa 1 kilogram yakıt yanmasıyla maksimum 9 gram emisyon oluşması planlanıyor.

* MENZİL 9 BİN 250 KM: Yapılan pazar araştırmaları süpersonik uçağın en çok Avrupa-Amerika veya Avrupa-Ortadoğu arasında kullanılacağını ortaya koyuyor. NASA tasarımı fazla zorlamadan maksimum yolcuyla menzilin 9 bin 250 kilometre olmasını planlıyor.

HİPERSONİKLE İSTANBUL-NEW YORK 1 SAAT 10 DAKİKA OLACAK

Süpersonik uçak konusunda en büyük desteği sağlayan Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA bir yandan saatte 8 bin 500 kilometre hıza çıkabilecek tasarımlar üzerinde çalışıyor. Önümüzdeki günlerde motorun denemesi X-51A adı verilen füze-uçakta gerçekleştirilecek.
Eğer böyle bir motor teknolojisi yolcu taşımada uygulanabilirse, İstanbul’dan New York’a uçmak sadece 1 saat 10 dakika olacak. Normalde bu uçuş rüzgarlara göre 8-10 saat arasında değişiyor. İstanbul’dan Sydney’e gitmekse sadece 1 saat 50 dakikada mümkün olacak. Doğal olarak yeni bir dünya kurulacak. Ses hızının 7 kat üzerine çıkılmasıyla uçakların uzaydan uçması planlanıyor.

BİR ZAMANLAR SÜPERSONİK YARIŞ VARDI

İngiliz-Fransız ortaklığındaki Concorde, 1960’ların ikinci yarısında Boeing’in SST olarak adlandırılan süpersonik uçağıyla rekabet ediyordu. Sovyetler Birliği de Tupolev şirketinin Tu-144’ü ile yarışa dahil oldu. 1970’lerin başında fırlayan yakıt fiyatları nedeniyle Boeing süpersonik pazardan çekildi. Tu-144’ün Concorde’dan önce uçmasına rağmen test sürecinde yaşanan sorunlar ve kazalar nedeniyle erken emekli olması pazarı Concorde’a bıraktı.

Birçok havayolundan sipariş almasına rağmen Concorde sadece İngiliz Havayolları British Airways ve Air France tarafından kullanıldı. Gürültü limitlerinin yüksek olması nedeniyle charter yani düzensiz uçuşlar haricinde sadece Avrupa’dan New York’a yapılan uçuşlarda kullanılabildi.

Concorde, saatte 2 bin 400 kilometre hızıyla Londra veya Paris’ten 3 saatte New York’a gidebiliyordu. Ancak gövdesi çok dardı. Yolcular daha fazla konfor bekliyordu.

Uçağa ilk darbe Air France’ın 2000’de düşen uçağıyla geldi. Arkasından 11 Eylül krizi ve havayollarının yaşadığı sıkıntılar bu pahalı operasyonunun sonu oldu. 2003’te önce Air France, arkasından British Airways seferlerini durdurmak zorunda kaldı.