Uzun balinanın kısa yaşamı

Akdeniz'in ender memelilerindendi. Yaklaşık 11 metre boyunda, 3.5 ton ağırlığındaydı. Son nefesini verdiğinde ilk yaşını doldurmasına birkaç ay vardı. Adana'nın Yumurtalık sahillerine vurdu. Geçen hafta İstanbul'a getirildi. Türkiye'de ilk kez bir balinaya otopsi yapıldı.

Telefondaki telaşlı ses Hüseyin Öztürk'tü. Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) Yönetim Kurulu üyesi, jeoloji yüksek mühendisi Doç.Hüseyin Öztürk heyecanla haber verdi. Adana'nın Yumurtalık sahillerine vuran yavru balina geliyordu. Deniz memelilerinin en irisini ilk kez ve muhtemelen son kez görebilecektim. TÜDAV ilgilileri, gazeteciler, öğrenciler toplanmıştı sahilde. Uzun süre denizde kalmaktan derisi yer, yer açılmış, eti gözüküyordu. Dev cüssesine rağmen öylesine çaresiz, öylesine yaşam yorgunuydu.

Yaklaşık 11 metre uzunluğunda, 3.5 ton ağırlığındaydı, bir yaşına geliyordu. Dişi bir yavruydu. TÜDAV Başkanı Prof.Bayram Öztürk'ün eşi, yunus, balina uzmanı Dr.Ayaka Öztürk uzun balinayı ‘‘fin baby’’ diye çağırıyordu.

Bir sabah Adana'nın Yumurtalık sahillerinde balıkçılar ve yöre halkı tarafından bulundu. İlk incelemelerde annesini kaybettiği, besinsiz kaldığı ve açlıktan öldüğü tahmin edildi. Geçtiğimiz cuma sabahı Beykoz sahillerine ulaştı. Burada halka, basına gösterildikten sonra Riva'ya götürüldü.

ADIM, ADIM OTOPSİ

15 kişilik bir ekip iki günde balina operasyonunu gerçekleştirdi. Türkiye'de ilk kez bir balinaya otopsi yapılıyordu. Önce derisi yüzüldü ve kalınlığı ölçüldü. Deri kalınlığı normalde 10 santimdi, ama bunun derisi 4 santim çıktı. Bu da hayvanın uzun süredir beslenmediğine, hastalandığına, güçsüz kaldığına işaret ediyordu. 100-150 kg ağırlığındaki üç midesinde tek şey vardı: Kan. Böbreklerinde parazitler vardı, karaciğerinde ise spaghetti parazitleri kaynıyordu. Bu kadar genç bir balinada bu kadar yoğun, değişik parazit olması şaşırtıcıydı. Örnekler alındı ve TÜDAV Başkanı bunları Japonya'ya götürdü. Parazit, virütik analizler uzun balinanın kesin ölüm nedenini belirleyecek.

TAM, İLK BALİNA İSKELETİ

Bedenin alt kısmında bir metrelik bir kısım açıldı ve kalp dahil organları alınıp, ayrı olarak gömüldü. Sıra kemiklere geldi. Kemikler ayrıldı, markalandı, fotoğrafları çekildi. Gömüleceği yer titizlikle seçildi. Jeoloji mühendisi Doç.Hüseyin Öztürk yer seçimini yaptı. Yer altı sularının bol olduğu, kumlu Riva sahilleri yeğlendi. Uzun balina yavrusu halatlarla, özenle mezarına indirildi.

Önümüzdeki yaz sonlarında, belki ağustosta mezar açılacak, kemikler bağlanacak ve ülkemizin ilk, tam balina iskeleti hazır olacak. Uzun balinaya sahip çıkan, son yolculuğuna uğurlayan TÜDAV'ın bir çağrısı var. Deniz memelileriyle ilgili her gelişmeden haberdar edilmek istiyorlar. Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde Akdeniz memelileriyle ilgili araştırmaların çok yetersiz olduğu, en küçük bir bilginin bile çok işe yarayacağı hatırlatılıyor.

UZUN BALİNANIN ÖZELLİKLERİ

Uzun balina Akdeniz havzasında yaşayan balinaların en büyüğüdür. Yeni doğan yavrular 6.5-7 metre boyunda olurlar, güney yarıkürede yetişkinler 27 m, kuzey yarıkürede ise boyları 24 metreye ulaşabilir. Dişiler erkeklerden biraz daha iridir. Yetişkin bireylerin ağırlıkları 45-75 ton arasında değişebilir. Kuzey yarımkürede yaşayanlar 16-17 metre olduklarında cinsel olgunluğa ulaşırlar. Yaşam süreleri yaklaşık 40 yıldır. Genellikle açık denizlerde, kıyıya yakın derin sularda da gözlenirler. Genellikle 2-7 bireyden oluşan küçük gruplar oluştururlar. Bir araştırmaya göre, 10-12 metreye ulaşana kadar anne sütü emerler. 250-300 metre derinliğe dalabilirler. Mavi balina stoklarının azalması sonucu avcılar uzun balinalara yöneldi. 1970'lere kadar avlanan uzun balinalar koruma altına alındı. Fransa'da, İtalya'da özel koruma alanları var. Türkiye sularında daha önce farklı zamanlarda karaya vuran iki, uzun balinadan biri Ankara Doğa Tarih Müzesi'nde bulunuyor. Şubat 1999'da Dilek Milli Parkı'nda karaya vuran diğeri ise TÜDAV'ın katkılarıyla Kuşadası Belediyesi'nde sergileniyor.

rsm altları: Adı Ümit Öztürk. Üç yaşında. TÜDAV Başkanı Prof.Bayram Öztürk'ün oğlu. Ümit korkmaz balinadan, babası balinayı döver.

Uzun balinayı yakın plan incelediğimin, uğruna kamyonlara çıktığımın resmidir. Hatıra fotoğrafında şaşkınlıktan gülümsüyorum. Bir balinayla bir karede yer alabilmek, dokunmak, kanlı, gözyaşlarına tanık olmak bir hayaldi.