Üst kuarkın keÅŸfi

Ãœst kuark (Ä°ng.Top- Quark) alt kuarkın (Bottom-Quark) bulunmasından 18 yıl sonra Chicago’daki Fermi-Lab’da keÅŸfedildi. 1995 yılından önce kuarkları saptamak için gerekli enerjiyi üretebilen makineler bulunmuyordu."Ãœst kuark", bir tür temel parçacık, yani atomun bir yapıtaÅŸlarından biri. Atomların bileÅŸik ve bölünemez olduÄŸu (Yun. a tomo= "bölünemez") sanılıyordu. Ancak daha sonra teorik olarak atomun parçalanabileceÄŸi gösterildi ve Amerika’daki Ä°kinci Dünya Savaşı yıllarında "Manhattan Projesi" ilk atom bombasının üretilerek patlatıldı (Japon kentleri HiroÅŸima ve Nagazaki’ye atıldı!). Maddeyi atomsal açıdan inceleyebilmek için büyük enerjilere ihtiyaç duyulur. Çünkü yapıtaÅŸları birbirine sıkı sıkıya baÄŸlıdır. Bu tür yüksek enerjiler üretebilen makinelere parçacık hızlandırıcısı denir. En küçük parçaların incelenebilmesi için bu hızlandırıcılarda enerji yüklü parçacıklar (elektron, proton ve hatta iyonlar) birbirleriyle çarpıştırılır ve ortaya çıkan sonuçlar incelenir. Işık hızına yakınBu tür yüklü bir parçacığı sanki tek bir taÅŸtan oluÅŸan bir Lego gibi düşünebiliriz, ama gerçekte birbirine çok güçlü bir ÅŸekilde tutunan daha küçük taÅŸlardan meydana gelmiÅŸtir. Bunlar büyük havasız tüplerden oluÅŸan birkaç kilometre çapındaki parçacık hızlandırıcısında neredeyse ışık kadar hızlandırılırken (yaklaşık 300.000 km/s) manyetik alanlarla yönlendirilir. Yeterli çarpışma saÄŸlanabilmesi için, ayrı ayrı parçacıklar deÄŸil, zıt yönde iki parçacık bulutu gönderilir, parçacık hızlandırıcısında. Manyetik alanların uygun bir ÅŸekilde ayarlanması sayesinde parçacık ışınları belli yerlerde yüzleÅŸerek çarpışırlar.Ve bu noktalarda en küçük parçacıkları inceleyen detektörler yerleÅŸtirilmiÅŸtir. Bir parçacık ne kadar hızlı ise yapısı hakkında o kadar fazla bilgi edinilebilir. Fakat artık ışık hızına yakın hızlarda çalışılıyor, ve hızı daha yükseltmek git gide zorlaşıyor. Işık hızının %99,5’den %99,6’a ulaÅŸmak için gerekli enerji, %99.4’ten %99,5’a ulaÅŸmaktan çok daha fazladır. Ve bunun için de yeni makinelere gerek vardı.En yüksek hızÃœst kuarkın varlığı en sonunda Fermi-Lab kurumundaki "Tevatron" hızlandırıcısında kanıtlanabildi. Einstein’ın E=mc2 formülüyle kanıtlamış olduÄŸu gibi, ışık hızını aÅŸmak mümkün deÄŸil. Çünkü parçacıklar hızlandıkça, ışık hızına yaklaÅŸtıkça ağırlaşır. Dolayısıyla da bunları hızlandırmak için sonsuz enerjiye ihtiyaç duyulur. Demek ki ışık hızının en fazla %99,99999999...’una ulaşılabilir. Kuarkı belirleyen özellikler tamamen yeni oldukları için fizikçiler eÄŸlence olsun diye kuarklarda "Flavour" (tat) ve "Colour" (renk) gibi terimlerden söz ederler. Fakat bu tanımlamaların parçacıkların rengi veya tadıyla hiçbir ilgisi yoktur. Sadece karşılıklı etkiyi açıklar. Kuarklar doÄŸadaki varlıklarını tek baÅŸlarına deÄŸil, ikili veya üçlü gruplar halinde sürdürürler. Deneyler, kuarkların gerçekten de temel parçacıklar olduÄŸunu yani daha küçük parçacıklardan oluÅŸmadığını göstermiÅŸtir.Açıklamalar:Kuark: Kuarkları görmek mümkün deÄŸil, varlıkları ancak çok zor deneylerle kanıtlanabilmekte. Bu amaçta, protonlar çok hızlı elektronlarla çarpıştırılır. Elektronların birçoÄŸu yönlerini deÄŸiÅŸtirirken bazıları da sanki protonun içinde minik küreciklerle çarpışıyormuÅŸ gibi uçuÅŸ yönünden tamamen dışarı atılır. Ä°ÅŸte bu kürecikler kuarklardır. Elektron: Elektron Yunanca’da kehribar demektir. Eski yunanlılar bile kehribarı bir beze sürterek statik elektrik elde edilebileceÄŸini biliyorlardı. Elektron negatif yüklü parçacıktır. Proton: Proton, nötronla birlikte atomun çekirdeÄŸine aittir. Elektronun aksine pozitif yüklü olan proton çok daha ağırdır. Nötron: Nötron elektriksel açıdan nötrdür. Protonla birlikte "Nükleon" olarak anılır. (Atomun temel yapıtaşı). Ä°yon: Ä°yon kavramı Yunanca’dır ve "göçer" anlamına gelir. Ä°yon, elektronu bulunmayan veya ilave edilmiÅŸ elektrik yüklü atomdur. Bu ÅŸekilde nötr olmaktan çıkar ve elektrik veya manyetik alana "göçer". Fermi-Lab: Chicago yakınlarındaki bir parçacık hızlandırıcısı laboratuarıdır ve adını Ä°talyan fizikçi Enrico Fermi’den almıştır. Â