Ürünlerin engelli bireylerin ihtiyaçlarına göre tasarlanmasına ne ad verilir?
Güncelleme Tarihi:
Ürün, donatım ve mekan tasarlarken tasarımcıların kullanıcı olarak genelde sağlıklı insanı dikkate alma eğiliminde oldukları, var olan tasarım prensiplerinin ise ortalama fizyolojik yapılara sahip ve herhangi bir hareket kısıtlılığı bulunmayan kullanıcıların dikkate alınarak oluşturulduğu görülmektedir Aslında her şey farklı ihtiyaçlara sahip bireylere göre de tasarlansa engellilerin karşılaştığı pek çok sorun çözülmüş olacak. Peki ürünlerin, hizmetlerin engelli bireylerin de ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlanmasına ne isim veriliyor?
Ürünlerin engelli bireylerin de ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlanmasına evrensel tasarım adı veriliyor. Evrensel tasarım ise en basit olarak tüm ürünlerin ve çevrelerin, yaş, beceri ve durum farkı gözetmeksizin pek çok kişi tarafından kullanılabilmesini olanaklı kılan, bütünselleşme sağlayan bir tasarım yaklaşımı olarak tanımlanıyor. Yaklaşım, ürün tasarımından, mimarlığa ve kentsel tasarıma, çevre kontrolü sağlayan basit sistemlerden, karmaşık bilgi teknolojilerine kadar değişen ölçekleri kapsamaktadır.
EVRENSEL TASARIMIN TARİHİ
Tekerlekli sandalyeyi kullanan ve özürlü damgasın şahsen yaşayan bir mimar olan evrensel tasarımı fikrinin yaratıcısı olan Ronald Mace tarafından bu kavram, basitçe tüm ürünlerin, binaların, açık alanların, mümkün olduğunca çok sayıda kişinin kullanılmasını sağlamak için tasarlanması olarak tanımlanmıştı. Evrensel Tasarım kavramı İngilizce de farklı isimlerle ifade edilmektedir. Bu nedenle de Türkçe'de de farklı ifadelere karşılık gelmektedir: Kapsayıcı tasarım (inclusive design), yaşam boyu tasarım (lifespan design), evrensel tasarım (universal design), herkes için tasarım (design for all) gibi. Bundan farklı olarak son yıllarda benzer ancak anlam olarak birbirinden oldukça farklılaşan tasarım kavramlarını tanımlayan terimler de ortaya çıkmıştır. Erişilebilir tasarım, ulaşılabilir
tasarım, kullanılabilir tasarım buna örnek olarak gösterilebilir. Kullanılabilir tasarım, kullanımı kolay ve verimli ürünler yaratmaya amaçlayan bir tasarım konseptini ifade ederken, erişilebilir/ ulaşılabilir tasarım (accessible design) yalnızca engelli bireylerin ihtiyaçlarının özellikle dikkate alındığı bir tasarım konseptidir. Hedef kitle özürlü/engelli bireylerdir.
Bu tasarım anlayışından farklı olarak evrensel tasarım konseptinde ise kullanıcı toplumu oluşturan tüm bireylerdir dolayısıyla dikkate alınan toplumu oluşturan tüm bireylerin ihtiyaçlarıdır. Hiç bir kullanıcıya yönelik pozitif ya da negatif ayrımcılık yapılamaz. Aksine, "özellikle sadece engelli ya da özürlü bireyler için düşünülen bir tasarım herkes için tasarım değildir" Mace'nin evrensel tasarım fikrini tanımlamasından kısa bir süre sonra Amerika’da 1989 yılında
North Carolina State University’de “The Center for Universal Design" isimli bir merkez kurulmuş ardından evrensel tasarımın tanımı ve prensipleri geliştirilmiştir (The City Of Calgary 2010).Bu birim, konut, bina, açık ve kentsel çevre ve ilgili ürünlerdeki erişilebilirlik ve evrensel tasarımı değerlendiren geliştiren ve tanıtan ulusal bir araştırma, bilgi ve teknik destek merkezidir (The Center for Universal Design, 2007). Merkezin misyonu araştırma, bilgi, eğitim ve tasarım yardımı
yoluyla tasarım politika ve prosedürlerindeki değişime etki ederek inşa edilmiş çevrenin ve ilgili ürünlerin tüm kullanıcılar için iyileştirilmesidir (The City Of Calgary 2010).