Üniversitelerin bilim karnesi

Uluslararası Bilimsel Atıf Endeksleri'ne göre Türkiye, bilimsel makale sayısı itibarıyla dünya 25'inciliÄŸine yükseldi. Bilim karnesi en iyi iki üniversite Hacettepe ve Bilkent.Ãœlkelerin bilimsel ve teknolojik geliÅŸkinliÄŸini ölçmenin en önemli göstergelerinden biri olan ‘‘Uluslararası Bilimsel Atıf Endeksleri’’ne giren bilimsel makale sayısı itibariyle, Türkiye, dünya 25'ncisi oldu. Fen bilimleri alanında uluslararası düzeyde kabul gören hakemli bilimsel dergileri kapsayan, Science Citation Index'de (SCI) yer alan makale sayısına göre belirlenen dünya sıralamasında 1985'te 43'üncü sırada olan Türkiye, 1995'te 34, 2001 yılında ise 25'nci sıraya yükseldi. Ancak AB ve AB'ye aday ülkeler arasında hala en altta yer alıyor. Türk üniversiteleri bu baÅŸarılarıyla Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 3 Åžubat 1993 tarihinde açıkladığı 10 yıllık hedefi de aÅŸmış oldu. O dönemde 37. sırada bulunan Türkiye'nin, evrensel bilime katkı açısından dünya sıralamasındaki yerinin yedi basamak yükselerek 30. sıraya çıkmasını öngören on yıllık hedef sadece yedi yılda, üstelik de aşılarak gerçekleÅŸtirilmiÅŸ oldu. Türkiyenin bu baÅŸarısında en büyük rolü ise Ankara Ãœniversiteleri oynadı. Uluslararası hakemli dergilerde yayınlanan ve dünya bilim adamlarının atıf yaptığı ‘‘Türk bilim adamı’’ imzalı her 100 makaleden 35'i Ankara, 22'si Ä°stanbul üniversitelerinden çıkıyor.TOP 10 İÇİN Ä°KÄ° AYRI YÖNTEMHürriyet, 2001 yılı fen bilimleri veri tabanı SCI- Expanded ile sosyal bilimler veri tabanı SSCI- Expanded endekslerinde yayınlanan ve dünya bilim adamlarının atıf yaptığı Türk bilim adamı imzalı makale sayılarına dayanarak, üniversitelerin Top 10 listesini hazırladı. Bu listelerin hazırlanmasında iki ayrı yol izlendi. Birincisinde öğretim üyeleri sayısı dikkate alınmadan, niceliksel bir yaklaşımla, yalnızca üniversitelerin toplam yayın sayısı esas alındı. Ä°kincisinde ise niteliksel bir yaklaşım izlendi ve üniversitelerin öğretim üyesi sayısı ile yayın sayısı arasındaki oran hesaplandı. Bir baÅŸka deyiÅŸle, bir üniversitede her öğretim üyesi başına uluslararası endekslere giren kaç yayın yapılıyor? sorusuna yanıt arandı.BAÅžARIYA ANKARA DAMGASI2001 yılında SCI uluslararası endekslerinde ‘‘Türk bilim adamı’’ imzalı toplam 7 bin 543, SSCI'nda ise toplam 353 bilimsel makale-yazı yayımlandı. Bunların 2 bin 778'i Ankara'daki 8 üniversiteye, 1.780'i ise Ä°stanbul'daki 20 üniversiteye ait.DEVLET ÃœNÄ°VERSÄ°TELERÄ°NDE DURUMTürkiye'deki belli baÅŸlı devlet üniversitelerinin önemli bir bölümü toplam yayın sayısında üretken gözükmekle birlikte, öğretim üyesi başına düşen yayın sayısı esas alındığında orta sıralara düşüyorlar. ÖrneÄŸin, 1.000 öğretim üyesi olan bir devlet üniversitesinde yılda uluslararası endekse giren yalnızca 250 yayın üretiliyorsa, bundan o üniversitede her 4 hocadan yalnızca birinin bu nitelikte yayın yaptığı anlaşılıyor. TOPLAMDA DEVLET ÃœNÄ°VERSÄ°TELERÄ° AÄžIRLIÄžIAncak devlet üniversiteleri Türkiye'nin toplam yayın sayısının artmasında ve Türkiye'nin dünya sıralamasındaki yerinin yükselmesinde yine de önemli bir rol oynuyorlar. Türkiye'nin 2001 yılında uluslararası endekslere soktuÄŸu toplam 7916 yayının yüzde 11'ini tek başına Hacettepe Ãœniversitesi (940 yayın) karşılıyor. Bu toplamda Ankara Ãœniversitesi 629 yayınla yüzde 7.9, Ä°stanbul Ãœniversitesi 594 yayınla yüzde 7.5, ODTÃœ 516 yayınla yüzde 6.5., Ä°TÃœ ise 472 yüzde 5.9'luk bir orana sahipler.SOSYAL VE KÃœLTÃœR-SANAT YERÄ°NDE SAYIYORUluslararası atıf endekslerine baktığımızda üniversitelerimizin fen bilimleri alanındaki baÅŸarılarını, sosyal bilimler ve kültür-sanat alanında göremiyoruz. Her iki alanda da Türk üniversitelerinin yaptıkları yayınlar anlamlı sayılara ulaÅŸamıyor. Türkiye, fen bilimleri alanındaki uluslararası sıralamada dünya 25'incisi olurken, sosyal bilimler alanında 30'unculuÄŸa düşüyor. Kültür-sanat alanındaki sıralamada ise 36'ıncı geliyor. Her iki alanda da Türkiye'nin en baÅŸarılı üniversitesi olarak karşımıza Bilkent üniversitesi çıkıyor. Bilkent, gerek yayın sayısı, gerek yayın sayısının öğretim üyesine oranlamasında birinciliÄŸi baÅŸka hiçbir üniversiteye kaptırmıyor.Yayın sayısında Hacettepe birinciNiceliksel yöntemde Hacettepe Ãœniversitesi gerek fen gerek sosyal bilimler alanında toplam 940 yayınla ilk sırada yer aldı. Hacettepe'yi 629 yayınla Ankara Ãœniversitesi ve 594 yayınla Ä°stanbul Ãœniversitesi izledi. Bu kategoride ağırlığı devlet üniversiteleri oluÅŸturdu. Buna karşılık ‘‘niteliksel’’ yaklaşımda, ODTÃœ, BoÄŸaziçi, Ä°TÃœ gibi istisnalar dışında farklı sonuçlar ortaya çıktı ve vakıf üniversitelerinin ağırlığı arttı. Ancak fen alanındaki yayın, öğretim üyesi sayısı ile oranlandığında devlet üniversitesi olan Hacettepe yine birinci oldu. Hacettepe, fen alanındaki üstünlüğünü büyük ölçüde tıp alandaki gücünden alıyor. Nitelik sıralamasında Bilkent baÅŸtaSosyal bilimler alanında öğretim üyesi başına düşen yayın oranına bakıldığında Türkiye birinciliÄŸi Bilkent’te. Fen ve sosyal bilimler alanındaki toplam yayın sayısı, öğretim üyesi sayısına oranlandığında ortaya çıkan hoca başına başına düşen yayın sayısında Bilkent en üst basamakta yer alıyor. Bilkent Ãœniversitesi'nde 2001 yılında görev yapan doktoralı 244 öğretim üyesi, uluslararası endekslere giren toplam 196 yayına imza atmış. Bundan Bilkent'teki her 10 öğretim üyesinden yaklaşık 8'inin bir uluslararası yayına imza attığı sonucu çıkıyor. Fende yine HacettepeUluslararası atıf indekslerine göre, 2001'de fen bilimleri alanında yapılan yayınlarda sayısal üstünlük Hacettepe Ãœniversitesi'nde. Bu alandaki yayın sayısı öğretim üyesi sayısı ile oranlandığında da Hacettepe yine birinci geliyor. Sosyalde yine BilkentSosyal bilimlerde Bilkent hem sayısal olarak, hem de öğretim üyesi başına düşen yayın oranında Türkiye birincisi. Fen ve sosyal bilimler alanındaki yayınların toplamı alındığında Hacettepe birinci gelirken, öğretim üyesi başına düşen toplam yayın sayısında Bilkent yine en üst sıraya çıkıyorKültür sanatta 9 üniversite2001’de uluslararası sanat-kültür endeksine girebilen yalnızca 9 Türk üniversitesi var. Sıralaması şöyle: 1. Bilkent (16 yayın), 2. BoÄŸaziçi (5), 3. ODTÃœ (3), 4. Yıldız Teknik (3), 5. Ankara (1), 6. Ä°TÃœ (1), 7. Ä°stanbul (1), 8. Marmara (1), 9. Erciyes (1)HACETTEPE ÃœNÄ°VERSÄ°TESÄ° REKTÖRÃœ PROF. ÖZGENBaÅŸarının arkasında hocalar arasındaki tatlı rekabet varFen bilimleri alanında uluslararası endekslere giren yayınlarda birinciliÄŸi yıllardır elinden kaptırmayan Hacettepe Ãœniversitesi'nin Rektörü Prof. Tunçalp Özgen'e göre, bu baÅŸarının arkasında üniversitenin, kuruluÅŸundan bu yana araÅŸtırma yapmayı ve bu araÅŸtırmaları yurtdışında kaliteli ve bütün dünyanın saygınlığını kazanmış bilim dergilerinde yayınlamayı kurumsal bir hedef seçmiÅŸ olması geliyor. Türkiye'nin önde gelen beyin cerrahları arasında yer alan Prof. Özgen, ‘‘Öğretim elemanlarımız arasında kimin daha çok yayın yapacağı, kimin yaptığı yayına daha çok atıf alacağı konusunda her zaman tatlı bir yarış olagelmiÅŸtir’’ diyor. Rektöre göre, bir diÄŸer önemli faktör, üniversitede akademik kadrolara yapılan atamalarda, örneÄŸin doçentlik, profesörlük kadrolarına yükselmede, yayın yapmanın temel kriterlerden biri olması. Prof. Özgen, 2002 yılında araÅŸtırmalara 19 trilyon kaynak ayırdıklarını söylüyor. ‘‘DiÄŸer ülkeleri incelediÄŸimizde, ileri ülkeler, örneÄŸin Almanya, ABD, Fransa ve Japonya gayri safi milli hasılalarının (GSMH) ortalama yüzde 2.2-2,8'ini araÅŸtırmaya verirken ve bir milyon nüfusta yaklaşık 3000-5000 araÅŸtırmacı bulunurken, Türkiye'de gayri safi milli hasılasının (GSMH) yüzde 0.45'i araÅŸtırmaya ayrılıyor. Bir milyon kiÅŸide sadece 291 araÅŸtırmacı bulunmaktadır.’’ Yine bu ülkelerde, üniversitelerde yapılan araÅŸtırma ortalama yüzde 0-80 oranında özel sektör tarafından destekleniyor, devletin katkısı yüzde 20-40 arasında kalıyor. Oysa, ülkemizde durum bunun tam tersi. Özel sektörün katkısı yüzde 20'nin altında ve araÅŸtırmalar çoÄŸunluk devlet olanakları ile ve yine devlet üniversitelerinde yürütülüyor.BÄ°LKENT ÃœNÄ°VERSÄ°TESÄ° REKTÖRÃœ PROF. DOÄžRAMACIBaÅŸarının temelinde tersine beyin göçü yatıyorSosyal bilimler ile sanat ve kültür alanlarında, uluslararası endekslere giren yayın sayısı bakımından Türkiye birinciliÄŸini elinde tutan Bilkent Ãœniversitesi'nin Rektörü Prof. Dr. Ali DoÄŸramacı'ya göre, baÅŸarının temelinde yatan en önemli faktör, Bilkent'in misyonu diye tanımladığı, tersine çevrilen beyin göçü. Prof. DoÄŸramacı bu misyonu şöyle anlatıyor. ‘‘Alanlarında iyi olanlar, dışarda iÅŸ bulanlardır ve onları geri getirmek zordur. Bilkent'li öğretim üyelerinin dörtte üçünden fazlası, yurtdışında iken, Bilkent'te çalışmak üzere Türkiye'ye dönmüş hocalardan oluÅŸmaktadır. Ä°ÅŸte, o beyin göçünü geri çevirmek, onların Türkiye'de genç nesilleri yetiÅŸtirmesini saÄŸlamak da, Bilkent'in misyonudur.‘‘ Prof. DoÄŸramacı, ayrıca, bilim üreten insanların bilimi öğretmeleri ile daha farklı bir eÄŸitim ortamı oluÅŸtuÄŸunu vurgulayarak, ‘‘Türkiye'deki hocalar, bilim üretimine daha çok girdikçe, onlardan ders alan öğrencilerin de daha iyi yetiÅŸmeleri mümkün olacak’’ diye konuÅŸuyor. Türkiye'nin fen bilimleri alanındaki baÅŸarısının sosyal bilimler alanına yansımasının da en büyük dileÄŸi olduÄŸunu ifade eden Prof. DoÄŸramacı, şöyle konuÅŸuyor: ‘‘İktisatta ve sosyal bilimlerde Türkiye'nin ilerlemesi için daha uzun bir yolumuz var. Bugün ekonomik ve sosyal sorunlarımızı düşündüğümüz zaman, bu konunun önemi kendini gösteriyor. Dünyada geliÅŸmeleri takip eden kimseler, bu konuda katkı yapan kimselerdir. Ãœlkemizin bu sahalarda da büyük atılımlar yapmasını diliyoruz.’’ Karneler uluslararası kriterlerle hazırlandıWEB OF SCIENCE Hürriyet, Türkiye'deki üniversitelerin bilimsel üretkenliklerini deÄŸerlendirirken, atıf indekslerinin internet üzerinden taranabilmesine olanak saÄŸlayan WEB of Science sitesini referans aldı. Bu sitedeki verilerin Türk üniversitelerine dağılımı, TÃœBÄ°TAK'a baÄŸlı Ulakbilim biriminin internet sitesinde yer alıyor.Web of Science, fen bilimleri alanındaki ‘‘Science Citation Index Expanded’’ (SCI-EXPANDED), sosyal bilimler alanındaki ‘‘Social Sciences Citation Index’’ (SSCI) ve sanat ve kültür alanındaki ‘‘Arts & Humanities Citation Index’’ (A&HCI) kategorilerini kapsıyor. SCI-EXPANDED NEDÄ°R?Science Citation Index Expanded (SCI-EXPANDED), fen bilimleri alanında, çoklu disipline dayalı bir bilgi bankası. SCI-Expanded, 164 bilimsel disiplinde indekslenen 5 bin 325 dergiye dayalı 17 milyon makale-yazı içeriyor.1945'ten bugüne kadar yayımlanan makaleleri içeren bu indekse, haftada ortalama 17 bin 750 yeni makale, 362 bin yeni atıf, patentler için de 775 yeni atıf ekleniyor.Fen bilimleri alıntı indeksi SCI kapsamındaki disiplinlerden bazıları şöyle: Astronomi, Bilgisayar, Bitki Bilim, Biyoloji, Biyokimya, Biyoteknoloji, Eczacılık, Fizik, Hayvan Bilimleri, Kimya, Matematik, Nöroloji, Tarım, Pediatri, Psikiyatri, Onkoloji, Tıp, Veterinerlik, Pediatri, Bitki Kimyası Bilimleri, Farmokoloji, Biyoteknoloji FiziÄŸi, Psikiyatri, Hayvan Hastalıkları, Hayvan Ä°laçları.SSCI NEDÄ°R?Social Sciences Citation Index (SSCI), sosyal bilimler alanında çoklu disiplinlere dayalı yazıların bulunduÄŸu literatürleri de içeren bir bilgi bankası. SSCI, 50 bilimsel disiplinde indekslenen bin 725 dergiye dayalı 3 milyon makale-yazı içeriyor.GeniÅŸletilmiÅŸ SCI ile 1956'dan bu yana mevcut bilgi ve geçmiÅŸ olaylara ulaşılabiliyor. Bu bankaya, haftada 2 bin 800 yeni kayıt, yaklaşık 50 bin yeni atıf bilgileri giriliyor.Sosyal bilimler alıntı indeksi SSCI kapsamındaki disiplinlerden bazıları şöyle: Antropoloji, Siyaset Bilimi, Tarih, Toplum SaÄŸlığı, Endüstriyel Ä°liÅŸkiler, Enformasyon Bilimi, Kütüphane Bilimi, Toplumsal Çalışma, Kanun Sosyolojisi, Dil Bilimi, Felsefe, Kent Çalışmaları, Psikoloji - Kadın Çalışmaları, Dil Bilimleri, Endüstri Ä°liÅŸkileri, Hukuk, Sosyoloji. AHCI NEDÄ°R?Arts and Humanities Citation Index (AHCI), sanat ve kültür alanında çoklu disiplinlere dayalı yazıların bulunduÄŸu bir bilgi bankası. Bu indekste, sanat ve kültür alanında dünyanın önde gelen 1.144 dergisi esas alınıyor. Ayrıca bilim ve sosyal endekslerinde yer alan dergilerde yer alan kültür-sanatla ilgili yazıları da deÄŸerlendirmeye alıyor.GeniÅŸletilmiÅŸ AHCI indeksi ile 1975'ten bu yana mevcut bilgiler ve geçmiÅŸ olaylara ulaşılabiliyor. Haftada ortalama 2 bin 250 yeni kayıt giren bu indeks, halen 2.5 milyon toplam kayıt içeriyor.Sanat ve insanlık ile ilgili alıntı indeksi AHCI kapsamındaki bazı mevcut disiplinler ise şöyle: Arkeoloji, Dil Bilimi, Mimari, Edebiyat EleÅŸtileri-Yazıları, Sanat Literatürü, Asya Çalışmaları, Müzik, Klasik Felsefe, Dans, Åžiir, Folklor, Radyo, Televizyon, Film, Tiyatro.Bilimde Türkiye ve ABAB SIRALAMASINDA SONUNCUYUZTürkiye ile AB ülkeleri ve aday ülkelerin, 2001 yılı uluslararası atıf endekslerinde yer alan bilimsel yayın sayıları, nüfusları ve bilimsel yayın başına düşen kiÅŸi sayısını gösteren tablo ilginç sonuçlar ortaya koyuyor.Buna göre, Türkiye ilk bakışta Portekiz, Yunanistan, Ä°rlanda ve Lüksemburg'un önüne geçiyor. Ancak üniversite sayısı ve nüfus faktörü dikkate alındığında Türkiye oldukça gerilere düşüyor. ÖrneÄŸin, yaklaşık 5 milyon nüfuslu Finlandiya'da bir yılda 8.330 bilimsel yayına imza atılırken, 67 milyon nüfuslu Türkiye'de ancak 7.543 yayın üretiliyor.NEREDEN NEREYE?Türkiye, AB ve aday ülkelerin gerisinde olsa da, yine de geride bıraktığımız 17 yıl içinde önemli bir sıçrama gösterdi. Uluslararası atıf endekslerinde yayımlanan Türkiye kaynaklı yayın sayısını gösteren tablo, bu yükseliÅŸi çarpıcı bir ÅŸekilde gözler önüne seriyor.TÃœRKÄ°YE VE AB ADAYI ÃœLKELERTürkiye, çoÄŸu 2004 yılında tam üyelik statüsü kazanacak olan AB aday ülkeleri ile nüfus faktörü dikkate alınarak kıyaslandığında, üretkenlikte adayların hemen hemen hepsinden geri kaldığı ortaya çıkıyor. Türkiye, yalnızca Litvanya ve Romanya'yı geride bırakabiliyor. Kıbrıs Rum Yönetimi de bilimsel üretkenlikte Türkiye'yi geçen ülkeler arasında.Â