Ücretsiz sanal ansiklopediyi ayda 2.5 milyon kişi okuyor
Güncelleme Tarihi:
Ezgi BAŞARAN
Oluşturulma Tarihi: Ocak 01, 2006 00:00
Borsa zengini Amerikalı Jimmy Wales’ın hayaliyle 2001’de başlamıştı Wikipedia projesi. Tüm internet kullanıcılarının katkısıyla oluşacak, reklamsız, kazançsız dev bir ansiklopedi kurmak istiyordu. Fikri salakça bulundu, tebessümle karşılandı. Aradan geçen zamanda Wikipedia, İngiltere’de 45 bin kayıtlı kullanıcıya ulaştı, günde 1500 madde ekleniyor.
Farklı ülkelerde yaşayan 300 Türk ise Türkçe maddeleri yazıyor. http://wikipedia.org şu anda en çok okunan 37’nci internet sitesi. Projeye 500 bin dolarlık destek amacıyla başlatılan kampanyaya ilk dört günde 65 bin dolar bağış geldi. Bu arada popüler bilim dergisi Nature, Wikipedia ve Britannica’nın ücretli web sitesinden 50 bilim maddesi seçti. Uzmanlara incelettirdi. Wikipedia gönüllülerinin metinlerindeki ortalama hata sayısı 4, Britannica’ya uzmanların yazdıklarında ise 3 çıktı. Dergi, okuyucularını Wikipedia’ya destek olmaya çağırdı. Hakaretin 5 dakika içinde kullanıcılar tarafından fark edilip düzeltildiği Wikipedia, henüz hatalı bilgileri otomatik düzeltmenin bir yolunu bulamadı. Bu nedenle hiç ilgisi olmayan kişiler JFK cinayeti zanlısı ilan edilebiliyor.
Wikipedia’nın kurucusu Jimmy Wales’in ‘hayata sıfır lirayla başladı, bakın neler yaptı’ kategorisinden bir hayat öyküsü yok. Babası Alabama’da büyük bir süpermarketin müdürüydü. Annesinin ise özel bir ilkokulu vardı. Wales, liseye kadar sıkıntıdan odasında hep Dünya Ansiklopedisi okudu. Alabama Üniversitesi’ndeki ekonomi eğitiminden sonra Şikago Borsası’nda çalışmaya başladı. Çok başarılı oldu, çok para kazandı. Minimalist dekorasyonlu ofisinde bir gün banka hesaplarını inceledi, hayatının sonuna kadar yetecek parası vardı. Kapıdaki Ferrari’sini düşündü, ‘Yeter artık, bu işi bırakıyorum’ dedi. Sandığınız gibi Ferrari’sini satmadı. Hatta şimdilerde yeni bir modelini kullanıyor. Ama o gün, yıllardır hayal ettiği bir projeyi hayata geçirmeye karar verdi. Bilginin demokratik şekilde toplanmasını, paylaşılmasını sağlayacak bir internet ağı oluşturacaktı. Reklam almayacak, kár amacı gütmeyecekti. Tek istediği Sri Lankalı bir kızın, New York’taki bir üniversiteliyle aynı anda aradığı bilgiye ulaşabilmesiydi.
ANTİ-ELİTİST DEĞİL İDEALİST
Indiana Üniversitesi’nde felsefe dersi veren arkadaşı Larry Sanger ile kafa kafaya verdi. Florida’da Wikipedia Vakfı’nı kurdu, teknik donanıma 500 bin dolar yatırdı. 15 Ocak 2001’de internetin ilk büyük ansiklopedi projesini hayata geçirdi. Kısa süre sonra iki arkadaş arasında ciddi bir fikir ayrılığı çıktı. Sanger ansiklopedinin uzmanlarca denetlenmesi gerektiğini düşünüyor, Wales’i anti-elitist olmakla suçluyordu. Wales ise bilginin profesör ya da öğrencisinden çıkmasının hiç önemi olmadığını savunuyordu. İnternete ulaşabilen herkes ansiklopedinin içeriğini belirleyebilmeli, katkıda bulunmalıydı. Wales arkadaşı Sanger’dan kibarca ayrılmasını istedi. Öyle kızmıştı ki, bu tarihten sonra katıldığı hiçbir konferansta, röportajda adını zikretmedi.
HAWAII DİLİNDE ÇABUK DEMEK
Wikipedia kelimesi Hawaii dilinde çabuk anlamına gelen Wiki ve ansiklopedi kelimelerinin birleşmesinden oluşuyor. Wikipedia’nın çabuk bir ansiklopedi olduğu gerçekten doğru. Bilgiye çabuk ulaşıyorsunuz. Google’ın arama kutusuna yazdığınız şey eğer Wikipedia’da varsa bu sonuçların gösterildiği ilk sayfada karşınıza çıkıyor. Wikipedia’nın anasayfasına girdiğinizde de hemen karşınıza bir arama kutusu çıkıyor, aradığınız kelimeyi oraya yazıyorsunuz. Bir de içindeki bilgiler çok çabuk güncelleniyor ve yerine yenileri ekleniyor. O yüzden kendini gönüllü olarak Wikipedia’ya bilgi girmeye vakfetmiş 10 bin yazıcısı, ayda 2.5 milyon ziyaretçisi var. Gönüllüler internetteki chat ortamlarında her gün buluşuyor, ansiklopediye girilen bilgileri tartışıyor, nasıl daha iyisini yapabileceklerini araştırıyor. Ayrıca her internet kullanıcısı Wikipedia’ya bir şeyler ekliyor. Bu imece sayesinde şu anda günde 1500 madde ekleniyor, toplam madde sayısı 3 milyon 700 bini aştı.
EN ÇOK OKUNAN SİTELERDE 37’NCİ
Wikipedia, en çok okunan web siteleri listesinde 37’nci sıraya yükseldi, her kesimden internet kullanıcısının bilgi kaynağı oldu. Bilim dergisi Nature’a yazan akademisyenlerin bile yüzde 17’si her hafta en az bir kez Wikipedia’ya bakıyor, yüzde 10’u gönüllü olarak madde ekliyor. 200 dilden bilgiyi toplayan sitenin şimdilerde güvenilirliği tartışılıyor.
Gönüllülerin girdiği maddelerin doğruluğu konusunu araştıran ünlü bilim dergisi Nature, geçen ay Britannica ve Wikipedia’dan aldığı 50’şer bilim maddesini uzmanlara inceletti. Wikipedia maddelerindeki ortalama 4 hataya karşı, Britannica’da 3 hata bulundu. Ayrıca Wikipedia maddelerinde 162, Britannica’da ise 123 eksik veya yanlış anlaşılabilecek ifade bulundu.
IBM’in araştırmasına göre ise Wikipedia’ya kullanıcıların girdiği büyük bir hatanın, ırkçı bir ifadenin, hakaretin diğer kullanıcılarca yok edilmesi ya da düzeltilmesi aşağı yukarı 5 dakika sürüyor.
HATALARI NOT EDEN SİTELER KURULDU
Yine de ciddi hatalar çıkıyor, skandallar yaşanıyor. Wikipedia’daki hataları not eden siteler kuruldu. Illinois Üniversitesi’nden bilgi teknolojileri uzmanı Michael Twidale altın saflık ölçülerine gönderme yaparak ‘Araştırmalar Wikipedia’nın 24 ayar değil, 18 ayar olduğunu gösterdi’ diyor. New York Times’ın ekonomi editörü bütün çalışanlarına bir uyarı mail’i attı ve araştırmalarında Wikipedia’yı kullanmamalarını istedi. Bütün bu tartışmaları ayyuka çıkaran somut olay ise geçtiğimiz ay yaşandı.
JFK SUİKASTINA MI KARIŞMIŞIM?
Bir zamanlar Tennessean gazetesinde editörlük yapan 78 yaşındaki John Seigenthaler bir gece evinde interneti karıştırıyordu. Birden Wikipedia’da biyografisine rastladı. Heyecanla okumaya başladı. Ama gördüklerine inanamadı. John F. Kennedy ve kardeşi Bob Kennedy suikastlarının şüpheliler listesinde yer aldığı yazıyordu. Yazı bir kaç önce siteye eklenmiş, yüzlerce kişi tarafından okunmuştu. İncelemeye başladığında metnin yazarını araştırdı. ‘Anonim’ bilgiydi. Wikipedia’ya dava açmak yerine yaşadıklarını USA Today gazetesine yazdı. Kendini Wikipedia’ya karşı kullanıcıları uyarmaya adadı. Bu arada internet dedektifleri yazıyı kimin yazdığını da buldu. Amerikalı bir genç Seigenthaler’i tanıyan ve seven bir arkadaşına şaka olsun diye bu yazıyı yazmıştı.
Jimmy Wales bu olayların ardından Wikipedia’nın iyi niyetli bir proje olduğunu, mükemmelleşmesi için herkesten yardım beklediğini açıkladı. ‘Ansiklopedi hayalimdi. Herkes gibi projede benim yerim de gönüllülük. Günde 1500 makalenin eklendiği bu siteyi kontrol etmeye çalışarak kendime ihanet edemem. Kötü niyetli kullanımı engellemek amacıyla yılbaşında yeni bir sistem getiriyoruz. Kullanıcılar okudukları makalenin doğruluğuna 1 ila 5 arasında not verecek. Büyük hata varsa kısa sürede haberdar olacağız, ayrıca kullanıcılar bilginin doğruluğu hakkında fikir edinebilecek. ’
VİKİ-TÜRKLER
Türkçe Vikipedi kar amacı gütmeyen Wikimedia Vakfı’nın projelerinden biri. Aralık 2003’te kuruldu. Bugüne kadar Vikipedi Türkçe’ye 16 ila 60 yaş arasında 8 bin kişi katkıda bulundu. Bunların dışında haftanın 7 günü 24 saat siteye bilgi giren, günde yaklaşık 2-3 saatini bu işe ayıran 300 civarında Türk gönüllü var. Sitede değişiklik yapmak için sadece bir kullanıcı adı ve şifre girmek yeterli. Vikipedi’yi tesadüfen keşfeden Ahmet Özgür Erdemli, o günden sonra gönüllü editörlüğe başlamış: ‘Vikipedi’ye çekidüzen vererek başladım. Türkçeleştirme eksikliklerini gidermeye çalıştım. Bir süre sonra, sayfayı kiliteme, silme ve kullanıcının siteye girmesini engelleme gibi yetkilerle donatıldım. Ama ben de herkes gibi evimden bağlanıyor, gönüllü çalışıyorum. Amirim yok. Sevdiğim sürece katkım sürecek.’ Vikipedi’de ırkçı, ayrımcı ya da genel anlamda ansiklopedik olmayan katkılara müdahale ediliyor. Böyle bir sayfa girişi yapıldığında diğer kullanıcılar tarafından görülüp müdahale ediliyor. Bu imkan tüm kullanıcılara hatta kayıt dahi olmamış ziyaretçilere bile tanınıyor. Sitede ısrarla tahribat yapan kullanıcıların sayfaya girişi engellenebiliyor.
Viki Organizasyonlar
2003’te Wikimedia Vakfı kuruldu. Bağışlarla ayakta duran vakıf için Jimmy Wales dünyayı dolaşıp projeyi anlatıyor. 10 Ocak’a kadar sürecek 4. bağış kampanyasının hedefi 500 bin doları bulmak. Para yardımının dışında Yahoo Asya sunucularını Wikipedia’ya tahsis etti. Google’ın da henüz kesinleşmemiş benzer bir teklifi var.
Wiktionary bir sözlük.
Wikiquote kişilerin televizyonda ya da gazetede söylediği sözlerden oluşuyor.
Wikibooks’un içinde ders kitapları var.
Wikispecies bitki ve hayvan türleriyle ilgili bilgiler sunuyor.
Wikipedia’nın kurucusu Jimmy Wales’in ‘hayata sıfır lirayla başladı, bakın neler yaptı’ kategorisinden bir hayat öyküsü yok. Babası Alabama’da büyük bir süpermarketin müdürüydü. Annesinin ise özel bir ilkokulu vardı. Wales, liseye kadar sıkıntıdan odasında hep Dünya Ansiklopedisi okudu. Alabama Üniversitesi’ndeki ekonomi eğitiminden sonra Şikago Borsası’nda çalışmaya başladı. Çok başarılı oldu, çok para kazandı. Minimalist dekorasyonlu ofisinde bir gün banka hesaplarını inceledi, hayatının sonuna kadar yetecek parası vardı. Kapıdaki Ferrari’sini düşündü, ‘Yeter artık, bu işi bırakıyorum’ dedi. Sandığınız gibi Ferrari’sini satmadı. Hatta şimdilerde yeni bir modelini kullanıyor. Ama o gün, yıllardır hayal ettiği bir projeyi hayata geçirmeye karar verdi. Bilginin demokratik şekilde toplanmasını, paylaşılmasını sağlayacak bir internet ağı oluşturacaktı. Reklam almayacak, kár amacı gütmeyecekti. Tek istediği Sri Lankalı bir kızın, New York’taki bir üniversiteliyle aynı anda aradığı bilgiye ulaşabilmesiydi.
ANTİ-ELİTİST DEĞİL İDEALİST
Indiana Üniversitesi’nde felsefe dersi veren arkadaşı Larry Sanger ile kafa kafaya verdi. Florida’da Wikipedia Vakfı’nı kurdu, teknik donanıma 500 bin dolar yatırdı. 15 Ocak 2001’de internetin ilk büyük ansiklopedi projesini hayata geçirdi. Kısa süre sonra iki arkadaş arasında ciddi bir fikir ayrılığı çıktı. Sanger ansiklopedinin uzmanlarca denetlenmesi gerektiğini düşünüyor, Wales’i anti-elitist olmakla suçluyordu. Wales ise bilginin profesör ya da öğrencisinden çıkmasının hiç önemi olmadığını savunuyordu. İnternete ulaşabilen herkes ansiklopedinin içeriğini belirleyebilmeli, katkıda bulunmalıydı. Wales arkadaşı Sanger’dan kibarca ayrılmasını istedi. Öyle kızmıştı ki, bu tarihten sonra katıldığı hiçbir konferansta, röportajda adını zikretmedi.
HAWAII DİLİNDE ÇABUK DEMEK
Wikipedia kelimesi Hawaii dilinde çabuk anlamına gelen Wiki ve ansiklopedi kelimelerinin birleşmesinden oluşuyor. Wikipedia’nın çabuk bir ansiklopedi olduğu gerçekten doğru. Bilgiye çabuk ulaşıyorsunuz. Google’ın arama kutusuna yazdığınız şey eğer Wikipedia’da varsa bu sonuçların gösterildiği ilk sayfada karşınıza çıkıyor. Wikipedia’nın anasayfasına girdiğinizde de hemen karşınıza bir arama kutusu çıkıyor, aradığınız kelimeyi oraya yazıyorsunuz. Bir de içindeki bilgiler çok çabuk güncelleniyor ve yerine yenileri ekleniyor. O yüzden kendini gönüllü olarak Wikipedia’ya bilgi girmeye vakfetmiş 10 bin yazıcısı, ayda 2.5 milyon ziyaretçisi var. Gönüllüler internetteki chat ortamlarında her gün buluşuyor, ansiklopediye girilen bilgileri tartışıyor, nasıl daha iyisini yapabileceklerini araştırıyor. Ayrıca her internet kullanıcısı Wikipedia’ya bir şeyler ekliyor. Bu imece sayesinde şu anda günde 1500 madde ekleniyor, toplam madde sayısı 3 milyon 700 bini aştı.
EN ÇOK OKUNAN SİTELERDE 37’NCİ
Wikipedia, en çok okunan web siteleri listesinde 37’nci sıraya yükseldi, her kesimden internet kullanıcısının bilgi kaynağı oldu. Bilim dergisi Nature’a yazan akademisyenlerin bile yüzde 17’si her hafta en az bir kez Wikipedia’ya bakıyor, yüzde 10’u gönüllü olarak madde ekliyor. 200 dilden bilgiyi toplayan sitenin şimdilerde güvenilirliği tartışılıyor.
Gönüllülerin girdiği maddelerin doğruluğu konusunu araştıran ünlü bilim dergisi Nature, geçen ay Britannica ve Wikipedia’dan aldığı 50’şer bilim maddesini uzmanlara inceletti. Wikipedia maddelerindeki ortalama 4 hataya karşı, Britannica’da 3 hata bulundu. Ayrıca Wikipedia maddelerinde 162, Britannica’da ise 123 eksik veya yanlış anlaşılabilecek ifade bulundu.
IBM’in araştırmasına göre ise Wikipedia’ya kullanıcıların girdiği büyük bir hatanın, ırkçı bir ifadenin, hakaretin diğer kullanıcılarca yok edilmesi ya da düzeltilmesi aşağı yukarı 5 dakika sürüyor.
HATALARI NOT EDEN SİTELER KURULDU
Yine de ciddi hatalar çıkıyor, skandallar yaşanıyor. Wikipedia’daki hataları not eden siteler kuruldu. Illinois Üniversitesi’nden bilgi teknolojileri uzmanı Michael Twidale altın saflık ölçülerine gönderme yaparak ‘Araştırmalar Wikipedia’nın 24 ayar değil, 18 ayar olduğunu gösterdi’ diyor. New York Times’ın ekonomi editörü bütün çalışanlarına bir uyarı mail’i attı ve araştırmalarında Wikipedia’yı kullanmamalarını istedi. Bütün bu tartışmaları ayyuka çıkaran somut olay ise geçtiğimiz ay yaşandı.
JFK SUİKASTINA MI KARIŞMIŞIM?
Bir zamanlar Tennessean gazetesinde editörlük yapan 78 yaşındaki John Seigenthaler bir gece evinde interneti karıştırıyordu. Birden Wikipedia’da biyografisine rastladı. Heyecanla okumaya başladı. Ama gördüklerine inanamadı. John F. Kennedy ve kardeşi Bob Kennedy suikastlarının şüpheliler listesinde yer aldığı yazıyordu. Yazı bir kaç önce siteye eklenmiş, yüzlerce kişi tarafından okunmuştu. İncelemeye başladığında metnin yazarını araştırdı. ‘Anonim’ bilgiydi. Wikipedia’ya dava açmak yerine yaşadıklarını USA Today gazetesine yazdı. Kendini Wikipedia’ya karşı kullanıcıları uyarmaya adadı. Bu arada internet dedektifleri yazıyı kimin yazdığını da buldu. Amerikalı bir genç Seigenthaler’i tanıyan ve seven bir arkadaşına şaka olsun diye bu yazıyı yazmıştı.
Jimmy Wales bu olayların ardından Wikipedia’nın iyi niyetli bir proje olduğunu, mükemmelleşmesi için herkesten yardım beklediğini açıkladı. ‘Ansiklopedi hayalimdi. Herkes gibi projede benim yerim de gönüllülük. Günde 1500 makalenin eklendiği bu siteyi kontrol etmeye çalışarak kendime ihanet edemem. Kötü niyetli kullanımı engellemek amacıyla yılbaşında yeni bir sistem getiriyoruz. Kullanıcılar okudukları makalenin doğruluğuna 1 ila 5 arasında not verecek. Büyük hata varsa kısa sürede haberdar olacağız, ayrıca kullanıcılar bilginin doğruluğu hakkında fikir edinebilecek. ’
VİKİ-TÜRKLER
Türkçe Vikipedi kar amacı gütmeyen Wikimedia Vakfı’nın projelerinden biri. Aralık 2003’te kuruldu. Bugüne kadar Vikipedi Türkçe’ye 16 ila 60 yaş arasında 8 bin kişi katkıda bulundu. Bunların dışında haftanın 7 günü 24 saat siteye bilgi giren, günde yaklaşık 2-3 saatini bu işe ayıran 300 civarında Türk gönüllü var. Sitede değişiklik yapmak için sadece bir kullanıcı adı ve şifre girmek yeterli. Vikipedi’yi tesadüfen keşfeden Ahmet Özgür Erdemli, o günden sonra gönüllü editörlüğe başlamış: ‘Vikipedi’ye çekidüzen vererek başladım. Türkçeleştirme eksikliklerini gidermeye çalıştım. Bir süre sonra, sayfayı kiliteme, silme ve kullanıcının siteye girmesini engelleme gibi yetkilerle donatıldım. Ama ben de herkes gibi evimden bağlanıyor, gönüllü çalışıyorum. Amirim yok. Sevdiğim sürece katkım sürecek.’ Vikipedi’de ırkçı, ayrımcı ya da genel anlamda ansiklopedik olmayan katkılara müdahale ediliyor. Böyle bir sayfa girişi yapıldığında diğer kullanıcılar tarafından görülüp müdahale ediliyor. Bu imkan tüm kullanıcılara hatta kayıt dahi olmamış ziyaretçilere bile tanınıyor. Sitede ısrarla tahribat yapan kullanıcıların sayfaya girişi engellenebiliyor.
Viki Organizasyonlar
2003’te Wikimedia Vakfı kuruldu. Bağışlarla ayakta duran vakıf için Jimmy Wales dünyayı dolaşıp projeyi anlatıyor. 10 Ocak’a kadar sürecek 4. bağış kampanyasının hedefi 500 bin doları bulmak. Para yardımının dışında Yahoo Asya sunucularını Wikipedia’ya tahsis etti. Google’ın da henüz kesinleşmemiş benzer bir teklifi var.
Wiktionary bir sözlük.
Wikiquote kişilerin televizyonda ya da gazetede söylediği sözlerden oluşuyor.
Wikibooks’un içinde ders kitapları var.
Wikispecies bitki ve hayvan türleriyle ilgili bilgiler sunuyor.