Üç tonluk bebek müzede

Akdeniz'in en büyük balinasıydı. Boyu 10.5 metre, ağırlığı 3.26 tondu. Son nefesini verdiÄŸinde ilk yaşını doldurmasına birkaç ay vardı. Mart 2000'de Adana'nın Yumurtalık sahillerine vurdu. Cesedine ‘‘manevi babası’’ Türk Deniz AraÅŸtırmaları Vakfı (TÃœDAV) sahip çıktı ve Ä°stanbul'a getirdi. Türkiye'de ilk kez bir balinaya otopsi yapıldı. Açlığa yol açan bir parazitten öldüğü saptandı. Bu parazit Akdeniz'de ilk kez görülüyordu ve kirliliÄŸe iÅŸaret ediyordu. Yavru balina Riva'ya gömüldü. O ÅŸimdi toplam 305 adet kemik. Türkiye'nin ilk, tam balina iskeleti Ä°TÃœ Deneme Bilim Merkezi'nde sergileniyor. Tarih 9 Mart 2000. Telefondaki pürtelaÅŸ ses Türk Deniz AraÅŸtırmaları Vakfı (TÃœDAV) Yönetim Kurulu üyesi, jeoloji yüksek mühendisi Doç. Dr. Hüseyin Öztürk'e ait. Adana'nın Yumurtalık sahillerine vuran yavru balina Ä°stanbul'a geliyor. Beykoz'daki Selvi burnunda birkaç saat kaldıktan sonra Riva'ya götürülecek. Deniz memelilerinin en irisini ilk kez ve muhtemelen son kez görebileceÄŸim. Hava bıçak gibi soÄŸuk. TÃœDAV ilgilileri, gazeteciler, öğrenciler toplanmış sahilde. Bilgiler veriliyor, fotoÄŸraflar çekiliyor, kimisi kamyona çıkıp O'na dokunuyor. Uzun süre denizde kalmaktan derisi yer yer açılmış, yarılmış, eti gözüküyor. Gözlerinden kanlar akmış. Çürük yumurta kokusu bayıltacak kadar güçlü. O kocaman kuyruÄŸu kaya parçası gibi. Bir zamanlar canlı olduÄŸuna inanamıyor insan. Dev cüssesine raÄŸmen öyle çaresiz ki. Kimbilir son nefesini ne zaman, nasıl vermiÅŸti? Yaklaşık 10.5 metre uzunluÄŸunda, 3.26 ton ağırlığındaydı, bir yaşına geliyordu. DiÅŸi bir yavruydu. Uzmanları O'nu Balaenoptera physalus diye biliyordu. TÃœDAV BaÅŸkanı Prof. Bayram Öztürk'ün eÅŸi, yunus, balina uzmanı Dr. Ayaka Öztürk uzun balinayı ‘‘fin baby’’ (yüzgeç bebek) diye çağırıyordu. Onlara yüzgeçlerinden (fin) ötürü ‘‘fin whales’’ deniyordu çünkü. Bir balina kesmenin nasıl bir duygu olduÄŸunu sorduÄŸumda ÅŸunları söyledi: ‘‘Çok heyecanlandım. Yunus operasyonlarına alışkınım, ama diÅŸsiz bir balinayı ilk kez kestim. Derisi çok sertti. Vücudu buz gibiydi. Güç kuvvet istiyordu. Bayağı uÄŸraÅŸtık. Öğrenciler de yardımcı oldu.’’ADIM ADIM OTOPSÄ° 4 Mart 2000 sabahı Adana'nın Yumurtalık Haylazlı sahillerinde balıkçılar ve yöre halkı tarafından bulunmuÅŸtu. Ä°lk incelemelerde annesini kaybettiÄŸi, besinsiz kaldığı ve açlıktan öldüğü tahmin edildi. TÃœDAV balinayı duyar duymaz Su Ãœrünleri Fakültesi'ndeki gönüllülerini gönderdi. Ä°lk incelemelerden sonra Çukurova Ãœniversitesi ve Yumurtalık Kaymakamlığı'nın yardımlarıyla Ä°stanbul'a nakledildi. Bir cuma sabahı Beykoz sahillerine ulaÅŸtı. Burada halka, basına gösterildikten sonra Riva'ya götürüldü. Kemerköy Ä°lköğretim öğrencileri balina ziyaretini pek sevmiÅŸlerdi. TÃœDAV'dan Doç. Dr. Akın Candan, Dr. Ayhan Dede ve Dr. Ayaka Öztürk'ün önderliÄŸindeki 15 kiÅŸilik bir ekip iki günde otopsiyi yaptılar. Ceset fazla hırpalanmamıştı, etleri diriydi. Havanın soÄŸukluÄŸu etin kokmasını önlemiÅŸti. Önce derisi yüzüldü ve kalınlığı ölçüldü. Beklenenden çok daha ince bir deriydi bu. Normalde 10 santimken, onunki 4 santim çıktı. Bu da uzun süredir beslenmediÄŸini, hastalandığını, güçsüz kaldığını gösteriyordu. AkciÄŸerine bakıldı, mideleri kontrol edildi. 100-150 kiloluk üç midesinde tek ÅŸey vardı: Kan. Böbrekleri ve karaciÄŸerinde parazitler kaynıyordu. Bu kadar genç bir balinada bu kadar yoÄŸun, bu kadar farklı türde parazit olması ÅŸaşırtıcıydı. Örnekler alındı ve TÃœDAV BaÅŸkanı bunları Japonya'ya götürdü. Analizler uzun balinanın kesin ölüm nedeni olan paraziti belirledi. Açlığa neden olan bu parazit Akdeniz'de ilk defa görülüyordu ve tüm deniz memelileri için tehdit oluÅŸturuyordu. Bedenin alt kısmında bir metrelik bir kısım açıldı ve kalp dahil organları alınıp, ayrı olarak gömüldü. Sıra kemiklere geldi. Kemikler ayrıldı, markalandı, fotoÄŸrafları çekildi. Bazı, çok kemikli kısımlar dağılmaması için aÄŸlara sarılarak gömüldü. GömüleceÄŸi yer titizlikle seçildi. Çukur geçirgen olmalı, havalanma saÄŸlanmalı, böylece etleri, dokuları, kasları hızla çürümeliydi. Jeoloji mühendisi Doç. Hüseyin Öztürk yer altı sularının bol olduÄŸu, kumlu Riva sahillerini seçti. Hafif eÄŸimli, 1.5 metre derinliÄŸinde, 12 metre uzunluÄŸunda bir çukura halatlarla, özenle indirildi ve gömülmesi iki gün sürdü. 11 Mart 2000'de son uykusuna yatan balinaya Riva jandarması göz kulak olmaya söz verdi.GÖMÃœLDÃœ VE ÇIKARILDIAradan 15 ay geçti. Büyük gün 19 Mayıs 2001'di. Mezar açıldı. Balina çıkarılmaya baÅŸlandı. Türkiye Deniz Memelileri Ä°zleme ve Koruma Projesi kapsamında 34 TÃœDAV gönüllüsü çalıştı. Kemiklerin çıkarılması 3 gün sürdü. Ä°skeletin kaba temizliÄŸi suyla yapıldı. Kemikler hipoklorid yani çamaşır suyuyla temizlendi, yaÄŸları eriten hidrojen peroksitten geçirildi, fırçalandı ve durulandı. Ä°skelet için ekip 8 ay ter döktü. Çelik konstrüksiyon tasarımı TÃœDAV kurucularından Asaf Ertan'ın önerisiydi. Ä°rili, ufaklı tam 305 kemikten oluÅŸan iskelet, üç parçaya ayrılabiliyor ve rahatlıkla taşınabiliyordu. En büyük kemik alt çenede, en küçük kemikler yüzgeçlerdeydi. Omurgaların ortasından geçen iki çelik boru bu iskeleti ayakta tutuyordu. Omurgaların arasına kauçuk diskler konuldu ve kaburgalar omurgaya 5-7 mm'lik telle baÄŸlandı. Dil, kalça kemiÄŸi gibi bazı kemiklerin baÄŸlanmasında incecik, ÅŸeffaf teller kullanıldı. MÃœZESÄ°NE KAVUÅžTU Ray Sigorta tarafından 100 bin dolara sigortalanan Türkiye'nin ilk, tam balina konstrüksiyonuydu bu. Aynı zamanda dünyanın da ilk ve tek demonte balina iskeletiydi. Ä°lk olarak Boatshow'da sergilendi ve müzesine geçen hafta kavuÅŸtu. Ä°TÃœ TaÅŸkışla kampüsündeki Deneme Bilim Merkezi'nde ziyaretçilerini bekliyor. Yavru balinaya sahip çıkan ve kurdela keserek iskelet sergisinin açılışını yapan Türk Deniz AraÅŸtırmaları Vakfı (TÃœDAV) BaÅŸkanı Prof. Bayram Öztürk, ‘‘Denizlerimizde balina olmadığını kim iddia ediyor ki?’’ diyor. ‘‘İşte Akdeniz'in en büyük balina türü. Bu projedeki amacımız deniz kültürünün oluÅŸturulması, Akdeniz'deki kirliliÄŸe dikkat çekilmesi ve denizlerimizin korunması. Balina iskeleti için Monako, Londra, New York, Tokyo'ya gitmenize gerek yok. Gelin, balinayla yüzleÅŸin.’’ÖZEL ÅžARABI VAR Her gün açık ve ücretsiz olan Ä°TÃœ Deneme Bilim Merkezi'nde balinanın iskeletini inceledikten sonra anısına hazırlanan özel ÅŸarabı alabilirsiniz. Prof. Bayram Öztürk, ‘‘Yabancı ülkelerdeki doÄŸa müzelerinden esinlendim’’ diyor. ‘‘Çanta, çakmak, havlu, telefon kartları, ÅŸarap gibi hatıra eÅŸyaları satılır. Bu ÅŸarap da uzun balina yavrusu için Diren ÅŸirketi tarafından hazırlandı. TÃœDAV için bin adet üretildi. Öküzgözü-BoÄŸazkere üzümlerinden Karmen 1996 Selection ÅŸarabının özelliÄŸi etiketsiz olması. Uzun balinanın fotoÄŸrafı, Latince ismi ÅŸiÅŸenin üzerine fırınlandı. ÅžiÅŸenin arka yüzünde ise Balinanın Öyküsü'nü bulabilirsiniz. TÃœDAV'ın sitesi www.tudav.org adresinden de sipariÅŸ verilebilir.’’ 27 METRELÄ°K DENÄ°Z DEVÄ°Uzun balina Akdeniz'in batısında daha sık görülüyor. Yeni doÄŸanlar 6.5-7 metre, yetiÅŸkinler güney yarıkürede 27 m, kuzey yarıkürede 24 metre oluyorlar. YetiÅŸkinlerin ağırlığı 45-75 ton arasında. YaÅŸam süreleri 40 yıl. Mavi balina stoklarının azalması sonucu avcılar uzun balinalara yöneldiÄŸinden koruma altına alındılar. Türkiye sularında daha önce karaya vuran iki uzun balinadan biri Ankara DoÄŸa Tarih Müzesi'nde. Åžubat 1999'da Dilek Milli Parkı'nda karaya vuran diÄŸeri ise TÃœDAV'ın katkılarıyla KuÅŸadası Belediyesi'nde sergileniyor. Â