Türkiye'nin ilk "İklim Kanunu Teklifi", TBMM Çevre Komisyonu'nda

TBMM Çevre Komisyonunda Türkiye'nin ilk "İklim Kanunu Teklifi"nin görüşmelerine devam ediliyor.

Komisyonda, teklifin maddelerinin görüşülmesine geçilmeden önce sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri söz aldı.

Temiz Hava Hakkı Platformu Temsilcisi Deniz Gümüşel, kanun teklifinin, küresel ve yaşamsal krizin ana sorumlusu olan fosil yakıtlardan kademeli olarak çıkışa dair hiçbir vizyonu, somut hedefi olmadığını savundu.

Bütün inisiyatifin piyasa mekanizmalarına bırakıldığını öne süren Gümüşel, "Oysa somut politikalarla desteklenmediği zaman Avrupa Birliğinin emisyon ticaret sisteminin ilk yıllarında da görüldüğü gibi maalesef istenen sera gazı azaltım hedefi sadece ETS'ye bırakılarak gerçekleştirilemiyor." dedi.

Türkiye içinde kurulmaya çalışılan Emisyon Ticaret Sistemi (ETS), sera gazlarını azaltma hedefine yönelik ciddiyetle ve şeffaflıkla işletilirse, termik santrallerin ekonomik olarak ayakta kalmasının imkansız hale geleceğine işaret eden Gümüşel, şöyle konuştu:

"35 bin kömür madeni işçisi, 8 bin termik santral işçisi başta olmak üzere bu sektörden ekmek yiyen emekçilerin ve ailelerinin, yine bu kömür bölgelerinde yaşayan ve ekonomisi kömüre bağlı olan diğer yurttaşların insan onuruna yakışır bir geleceği olabilmesi için somut, katılımcı işleyiş mekanizmaları ile finansman kaynakları belli olan, bir ulusal adil geçiş programı mutlaka tasarlanmalı ve kanuna entegre edilmeli. Ama bugünkü haliyle teklifte adil geçiş bir iyi niyet ifadesi olmanın ötesine maalesef geçemiyor, ulusal bir adil geçiş mekanizmasını öngörmüyor."

Gümüşel, kanun teklifinin bu haliyle "bir iklim kanunu değil, bir ticaret kanunu" olduğunu iddia etti.

"GÜÇLÜ BİR İKLİM POLİTİKASINA İHTİYACIMIZ VAR"

İklim Ağı Platformu Temsilcisi Özlem Katısöz de 2021'den bu yana iklim kanununu çalışan bir ekip olduklarını belirterek, "Bu sürece katkı verme fırsatı bizi mutlu etti. Dilerdik ki kanunun yazım sürecinde de bu fırsatı elde edebilseydik ama bugün buradayız, en azından kanuna katkı sürecinde elimizden geleni yapmak istiyoruz." dedi.

Küresel ticaret ve ekonominin karbonsuzlaşma yolunda olduğunu, buna uyum sağlamayan ülkelerin geride kalma riskiyle karşı karşıya bulunduğunu dile getiren Katısöz, "Avrupa Birliği'ndeki Yeşil Mutabakat'ın ardından başlayan süreçle iklim kanununu da konuşuyoruz. Dolayısıyla bizim güçlü bir iklim politikasına ihtiyacımız var ve bu yüzden de güçlü bir iklim kanunu istiyoruz." ifadesini kullandı.

Katısöz, net sıfır dönüşümünün, Türkiye için bir maliyet değil, fırsat perspektifinden görülmesi gerektiğini vurgulayarak, kanunun, adaleti tesis eden, bedelini kirletenlerin ödediği, faydayı geniş toplumsal kesimlere sağlayan, net sıfır ekonomiye geçme isteğini destekleyen, ülkenin sadece bugününü değil, geleceğini de gözeten bir vizyonu ortaya koymasını istediklerini söyledi.

"İKLİM KRİZİ SADECE SERA GAZI SALIMI DEĞİLDİR"

Türk Tabipler Birliği Temsilcisi Demet Parlar da Türk Tabipleri Birliğinin İklim Adaleti Koalisyonunun bileşenlerinden biri olduğunu dile getirerek, İklim Adaleti Koalisyonu olarak "ekokırım yasası"nın görüşülmesi için 28 bin ıslak imzayla Meclise başvurduklarını ancak başvurularının kabul olmadığını ifade etti.

Şu anda "ekokırım yasası" ile ilgili görüşülme önerisinin İstinaf Mahkemesinde olduğunu kaydeden Parlar, "ekokırım yasasının" 27 Avrupa ülkesinde kabul edilmiş durumda olduğunu, bu yasanın Türkiye'de de kabul edilmesini beklediklerini söyledi.

İklim Adaleti Koalisyonu Temsilcisi Caner Gökbayrak da kanun teklifi için "İklim kanunu değil, yıkım kanunu" nitelemesinde bulundu.

Kanun teklifi bu haliyle yasalaşırsa, bir yıkım getireceğini iddia eden Gökbayrak, "İklim krizi sadece sera gazı salımı değildir. Zaten sadece sera gazı salımı olarak görüldüğü için belki de bu noktaya geldik. İklim krizi aslında ekolojik krizin bir yansımasıdır, bugünüdür. En tepesinde 'bundan sonra artık çok daha kötü şeyler olacak' dendiği yerdir. Çünkü yok ettik, ormanlarımızı yok ettik, derelerimizi kirlettik." diye konuştu.

Konuşmaların ardından kanun teklifinin maddeleri üzerindeki görüşmelere geçildi.

EMİSYON TİCARET SİSTEMİ KURULACAK

Türkiye'nin ilk "İklim Kanunu Teklifi"ne göre, İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından ETS kurulacak, ulusal tahsisat planlaması hazırlanacak ve tahsisatların dağıtımı yapılacak. Bu kapsamda esneklik mekanizmaları ile piyasa istikrar mekanizmaları da geliştirilebilecek. Piyasa işletmecisi ETS piyasasını işletecek.

ETS kapsamında esasları yönetmelikle belirlenen doğrudan sera gazı emisyonlarına neden olan faaliyetleri yürüten işletmelerin, bu faaliyetleri gerçekleştirebilmesi için İklim Değişikliği Başkanlığından sera gazı emisyon izni alması zorunlu olacak.

Yönetmelikle belirlenen usul ve esaslar kapsamında, sera gazı emisyon izninin geçerlilik süresi içerisinde tesisin niteliğinde veya işleyişinde gerçekleşen değişiklikler ile sera gazı emisyon izni sahibi gerçek veya tüzel kişilerde meydana gelecek değişiklikler neticesinde sera gazı emisyon izni Başkanlık tarafından güncellenecek veya iptal edilecek.

ETS kapsamına dahil olan işletmeler tarafından doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon değerine karşılık gelecek şekilde yıllık tahsisat tesliminde bulunulması zorunlu olacak.

Tahsisat teslim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işletme, bir sonraki takvim yılına ilişkin tahsisatlarını teslim ederken belirlenen yaptırıma esas sera gazı emisyonlarına eşit miktarda tahsisatı da teslim etmekle yükümlü olacak.

ETS kapsamında ücretsiz tahsisat sağlanabilecek. Ulusal tahsisat planları Resmi Gazete'de yayımlanacak. ETS piyasasında işlem görecek tahsisatlara ilişkin iş ve işlemler Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmayacak.

Tahsisatlar, teminat sözleşmelerine konu edilemeyecek. Teslim yükümlülüğüne konu olan ücretsiz tahsisatlar ilk aktarıldığı işlem kayıt sistemindeki hesabından transfer edilmedikçe haczedilemeyecek.

Tahsisatların elektronik ortamda kayden ihracı ve bunlara ilişkin hakların hak sahipleri bazında izlenmesi zorunlu olacak.

Teslim yükümlülüğünü yerine getirme zamanından önce tesislerin faaliyetine son vermesi, işletmenin tasfiyesi, konkordato kararı alınmış olması teslim yükümlülüğünü yerine getirmesine engel teşkil etmeyecek.

Mali uzlaştırma ile diğer mali işlemlere konu olan teminatlar ile oluşturulan temerrüt garanti hesabındaki varlıklar, amaçları dışında kullanılamayacak, haczedilemeyecek, rehnedilemeyecek, idari mercilerin tasfiye kararlarından etkilenmeyecek, iflas masasına dahil edilemeyecek ve üzerlerine ihtiyati tedbir konulamayacak.

KARBON PİYASASI KURULU

Karbon Piyasası Kurulu, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı başkanlığında, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığını, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığını, Hazine ve Maliye Bakanlığını, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığını, Ticaret Bakanlığını, Tarım ve Orman Bakanlığını, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığını temsilen birer bakan yardımcısı, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkan Yardımcısı, Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı ve İklim Değişikliği Başkanından oluşacak.

Kurulun sekretaryasını Başkanlık yapacak. Gerekli görüldüğü durumlarda, diğer kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, meslek kuruluşları, üniversite ve özel sektör temsilcileri toplantılara oy hakkı olmaksızın davet edilebilecek.

Kurul, ulusal tahsisat planını onaylayacak, ETS piyasasında ücretsiz tahsisatların dağılımına karar verecek, birincil piyasada satışa sunulacak tahsisat miktarını tespit edecek, ETS kapsamında hangi oranda denkleştirme işlemlerinin kullanılabileceğine karar verecek, ETS ile ilgili plan, politika, strateji ve eylemleri belirleyecek, uluslararası karbon piyasasına konu olacak sektör, proje ve faaliyetleri tespit edecek, ilgili sınırlamaları, ithal ve ihraca ilişkin temel politikayı belirleyecek.

Karbon Piyasası Kurulu, üye tamsayısının 3'te 2 çoğunluğuyla toplanacak. Toplantı kararları açık oylama ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile alınacak. Oyların eşit olması durumunda kurul başkanının kullandığı oy yönünde karar verilecek.

Danışma Kurulu ise Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanı başkanlığında, Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği, Türk Sanayicileri ve İş insanları Derneği, Uluslararası Yatırımcılar Derneği, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği, Finansal Kurumlar Birliği ve Türkiye Sermaye Piyasaları Birliğinin karar alıcı düzeyde birer temsilcisi, Başkanlık temsilcisi ile gerektiğinde konusuna göre davet edilecek diğer kamu kurum ve kuruluşlarının, meslek kuruluşlarının, sivil toplum kuruluşlarının ve üniversitelerin birer temsilcisinden oluşacak.

Danışma Kurulunun sekretaryasını Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği yapacak. Danışma Kurulu, ETS ve uluslararası karbon piyasası ile ilgili strateji ve eylemlere ilişkin istişari nitelikte kararlar alacak. Bu kararları sekretarya, Karbon Piyasası Kuruluna sunulması amacıyla gerekçeleriyle birlikte Başkanlığa gönderecek.

Başkanlık, tahsisat süreçleri ile sera gazı emisyonlarının izleme, raporlama ve doğrulama sürecini yönetecek, denkleştirme faaliyetlerini düzenleyecek, karbon kredilerinin ETS kapsamında kullanımını belirleyecek, uluslararası düzeyde karbon kredisi ithal etme ve ihraç etme konularında politika geliştirmeye ve karar vermeye yönelik iş ve işlemi yapacak, diğer piyasalarla işbirliği yapacak, ETS kapsamında karşılıklı tanıma anlaşmaları yapılması için plan ve politikaların belirlenmesi amacıyla çalışmalar yürütecek.

GÖREVLER

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, ETS piyasası kapsamındaki piyasa bozucu davranışlara ilişkin piyasa gözetimi ve denetimine yönelik usul ve esasları Sermaye Piyasası Kurulunun görüşünü alarak belirleyecek.

Piyasa işletmecisi, piyasalara ilişkin mali uzlaştırma işlemleri ile diğer mali işlemleri yürütecek, piyasa bozucu davranışları Başkanlığa ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna bildirmekle yükümlü olacak.

Piyasa işletmecisi, tahsisatların ve emisyon ticaretine ilişkin Başkanlıkça ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunca emisyon ticaretine ilişkin uygun görülen standartlaştırılmış diğer sözleşmelerin ETS piyasasında işlem görmesi için gerekli organizasyonu yapacak ve piyasa işletmecisi görevlerini yerine getirecek.

Ayrıca Piyasa işletmecisi, tahsisatların ihracı, elde bulundurulması, transferi, iptali, itfası işlemlerinin yürütülmesi amacıyla işlem kayıt sistemini kuracak, kaydi tahsisatları ve bunlara bağlı hakları elektronik ortamda hak sahipleri bazında kayden izleyecek ve saklamasını yapacak, kayıtların ilgili mevzuatta öngörülen çerçevede gizliliğini sağlayacak.

Merkezi uzlaştırma kuruluşu, ETS piyasasına ilişkin teminat yönetimi ve nakit takas faaliyetlerini yürütecek.

Piyasa şeffaflığını sağlamak amacıyla ücretsiz tahsisat verileri, doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon değerleri ve tesislerin tahsisat teslimat yükümlülüklerine ilişkin bilgiler Karbon Piyasası Kurulu kararı doğrultusunda kamuoyuyla paylaşılabilecek. ETS piyasasında gerçekleştirilecek gözetim ve denetim faaliyetleri kapsamında Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve piyasa işletmecisi tarafından talep edilecek bilgi ve belgeler bakımından Elektrik Piyasası Kanunu'nun ilgili hükümleri saklı olacak.