Türkiye’deki laiklik Ä°slam dünyasına model olabilir mi?

Onursal baÅŸkanlığını Fethullah Gülen’in yaptığı Türkiye Gazeteci ve Yazarlar Vakfı tarafından geçen hafta John Hopkins Ãœniversitesi ile Washington’da bir konferans düzenlendi. Abant Platformu adıyla yapılan toplantıların bu yılki oturumunda, ‘İslam, Demokrasi, Laiklik: Türk Deneyimi’ konusu tartışıldı.Toplantıda, Türk ve Amerikalı katılımcılar tarafından, Türkiye’deki laiklik uygulamasının Batı’daki laiklik modelleriyle karşılaÅŸtırması yapıldı. Tartışmalar sırasında ortaya çıkan en önemli sonuçlardan biri, gerek Türk gerek Amerikalı konuÅŸmacıların çoÄŸunun, Türkiye’nin Ä°slam dünyası için bir model olması önerisine olumsuz yaklaÅŸmalarıydı. KonuÅŸmalarda beliren bir diÄŸer eÄŸilim ise, özellikle Amerikalıların Türkiye’deki laiklik modelini katı bulmalarıydı. Mevcut uygulama yerine, Türkiye için daha yumuÅŸatılmış bir laiklik modeli öneren katılımcılar oldu. Bu tartışmanın en can alıcı bölümü, Türkiye’deki laikliÄŸin Fransız modeline benzetilerek bunun yerine daha esnek olarak bilinen Anglosakson modelinin önerilmesiydi. BaÅŸbakan ErdoÄŸan’ın da desteklediÄŸi bilinen bu düşünceye, çok ilginç bir biçimde en ciddi muhalefet ise Fener Rum PatriÄŸi Bartholomeos’tan geldi. Ä°ÅŸte Türkiye’nin Büyük OrtadoÄŸu Planlarının konuÅŸulduÄŸu bir dönemde, Ä°slam dünyasına bir model olup olamayacağından, ülkedeki laiklik uygulamasının hangi ekole daha yakın olması gerektiÄŸi konusuna kadar Washington’daki Abant’ta kimin ne dediÄŸi...KONUÅžMACILARPROF. MEHMET AYDIN (Devlet Bakanı) Türkiye’nin model olacağını söylemek küstahça bir yaklaşım Laiklik ve din, hayatın içinde bir arada var olabilir, ama devlet mekanizmasında deÄŸil. Laiklik yararlı bir ÅŸeydir. Türkiye ve ABD’deki laiklik anlayışları arasında kültür ve tarihten gelen farkılıklar var. ÖrneÄŸin, ABD’de mahkemelerde Kutsal Kitap üzerine yemin ediliyor. Türkiye’de ise yeminler laiktir. Türkiye’nin Ä°slam dünyası için model olacağını söylemek, yukardan bakan küstahça bir yaklaşım olur ve kimse tarafından takip edilmemesine yol açar. Bu konuda mütevazı olmak gerekir. Biz elimizden gelenin en iyisini yapmaya çalışacağız, deneyimlerimizi komÅŸularımızla paylaÅŸacağız. ‘Bize bakın’ diyemeyiz. ‘Türkiye bir modeldir’ demeden ‘Bizim tecrübelerimizi paylaşın’ diyebiliriz. Ayrıca, demokrasi aÄŸacını zorlama ile de ekemeyiz. Bu konuda tekelci yaklaşımlardan uzak durmalıyız. PROF. JOHN ESPOSITO(Georgetown Ãœniversitesi)Türkiye demokrasiye deÄŸil laikliÄŸe öncelik verdiBugünkü dar laiklik yorumuyla Türkiye Ä°slam ülkeleri için örnek olamaz. Türkiye, kuruluÅŸunda demokrasiye deÄŸil laikliÄŸe öncelik verdi. Türkiye, ancak daha özgürlükçü bir din anlayışıyla model olabilir.KEMAL DERVÄ°Åž (CHP Ä°stanbul Milletvekili) AB’ye katılmadan Türkiye Ä°slam dünyasına mesaj veremezTürkiye’de demokrasi ve laikliÄŸin tehdit altında olduÄŸu yolundaki görüşlere katılmıyorum. Türkiye kendi başına örnek olamaz. Ama AB üyesi bir Türkiye Müslüman ülkelere çok olumlu bir mesaj verebilir. Barış isteyen, DoÄŸu ile Batı arasındaki gerginliÄŸi yenmek isteyen herkes, Türkiye’nin AB üyeliÄŸinin 21. yüzyılın en önemli projesi olduÄŸunu görmelidir. AB dışında kalmış bir Türkiye, kendi kendine mesaj olamaz. Bunu, Amerikalı dostlarımızın da anlaması lazım. Bazı Amerikalı dostlarımızın bu alandaki isteksizliÄŸinin açıklık kazanması gerekir.PROF. BURHAN KUZU (AKP Milletvekili, TBMM Anayasa Komisyonu BaÅŸkanı)Anglosakson tipi laikliÄŸe geçmeliyiz Türkiye’deki laiklik tanımı, din ve devlet iÅŸlerinin birbirinden ayrılmasını kapsıyor. Laiklikte devletin tüm dinler karşısında tarafsız olması gerekir. Devlet laiktir, ancak fert laik deÄŸildir. Din kavramı insanlar için olduÄŸuna göre, fertler laik olmaz. Dolayısıyla kendilerini laik olarak nitelendirenlerin, ’aslında ben devletin laik niteliÄŸinden yanayım’ ÅŸeklinde ifade etmeleri gerekir. Türkiye’de laiklik anayasayla güvence altına alınmıştır, bununla ilgili maddenin deÄŸiÅŸtirilmesinin teklif edilmesi bile imkansızdır. Türkiye’deki Fransız tipi laikliÄŸin yerine Anglosakson sekülarizme geçilmesi gerekir. Bunun için AKP iki üç defa daha iktidar olmalıdır.PROF. FRANCIS FUKUYAMA (Johns Hopkins Ãœniversitesi/SAIS) Türkiye’de laiklik din karşıtlığı gibi algılanıyorTürkiye’de laiklik yer yer din karşıtlığı ÅŸeklinde yorumlanıyor. Türkiye, son yıllardaki özgürlükçü reformlar ve AKP’nin deneyimiyle OrtadoÄŸu ülkelerine de örnek olabilecek bir geliÅŸme kaydediyor. AKP tecrübesiyle hem Müslüman hem de demokratik olunabileceÄŸini gösterdi. Türkiye, bu açıdan Ä°slam dünyasına model oluÅŸturabilir.MESAJLARFETHULLAH GÃœLENAnayasa’nın gayelerinde eksikler varsa telafi edilmeliÇoÄŸunluÄŸunu Müslümanların teÅŸkil ettiÄŸi bir ülke olarak anayasasında yer alan laik, demokratik bir sosyal hukuk devleti olma gayesine Türkiye’nin ne ölçüde ulaÅŸtığı, eksik kalan noktalar varsa bunların nasıl telafi edilebileceÄŸi tahlil edilebilir. Atatürk’ün muasır medeniyet ve (yurtta sulh, cihanda sulh) hedeflerine kenetlenmiÅŸ, iç ve dış sorunlarını çözerek uluslararası camiayla daha fazla entegre olmuÅŸ, komÅŸularıyla barışık, Avrupa BirliÄŸi ile bütünleÅŸmiÅŸ, ABD ile dostluÄŸunu pekiÅŸtirmiÅŸ, NATO’da yerini muhkemleÅŸtirmiÅŸ, demokrasi, laiklik ve Ä°slam’ın en güzel yorumlarıyla taçlanmış bir Türkiye, medeniyetler arasında köprü kurmaya daha iyi namzet teÅŸkil edecektir.BARTHOLOMEOS (Dimitri Arhondoni) (Fener Rum PatriÄŸi)Fransız Devrimi’ne yakın tek Müslüman toplum TürklerTürkiye, Fransız Devrimi ve aydınlanma dönemi idealleriyle yakın temas içine gelebilen tek Müslüman toplumdur. Aynı zamanda geleneksel Türk Müslüman deÄŸerleri ve laiklik arasında uyum saÄŸlayan eÅŸsiz bir örnektir. Türk modeli, Ä°slam ve modern dünyanın birleÅŸtirilmesine duyulan ihtiyacı gösteriyor.FRANSIZ VE ANGLOSAKSON MODELLERÄ° NEDÄ°R?Ä°ki modeldeki ortak yön, hukukun tamamen laik olması. Ne Ä°ngiltere’de ne ABD’de ne de Fransa’da yasalar, herhangi bir dini referans alıyor. Bu ülkelerde, bazı alanları dini kurallara açan çokhukuklu sistem de yok. Ancak Anglosakson modelinde, örneÄŸin ABD’de dini semboller, kamu alanında kullanılabiliyor. Almanya’da da isteyenler kiliseye vergi verebiliyor ya da Ä°ngiltere’de devlet baÅŸkanı (kraliçe ya da kral) aynı zamanda Anglikan Kilisesi’nin başı unvanını taşıyabiliyor. Fransa’da ise Kilise’ye karşı yapılan 1789 devriminden sonra oluÅŸan ve bugüne kadar geliÅŸen modelde, devlet, dini kamusal alanın dışında tutuyor, semboller yoluyla bile olsa dini bu alana sokmuyor. Avrupa Ä°nsan Hakları Mahkemesi de, son yıllarda Fransız modeli çizgisine yöneliyor, kamu alanındaki sınırlayıcı uygulamaları destekliyor. ÖrneÄŸin türbanın kamu alanının dışında tutulması yolunda kararlar alıyor.ANGLOSAKSON MODELÄ°NE SICAKBaÅŸbakan Recep Tayyip ErdoÄŸan, 29 Ocak’ta Washington’da düzenlediÄŸi basın toplantısında laiklik hakkındaki görüşlerini ÅŸu sözlerle ortaya koydu: ‘Din ve vicdan özgürlüğü, laiklik tanımı konusunda ABD’de bir Anglosakson yaklaşımı söz konusu. Ãœlkemizdeki tabii daha farklı. Biz parti programımızdaki laiklik tanımını 1982 Anayasası’nın gerekçesinden aldık. O tanım da çok açık, devlet bütün dinlere eÅŸit uzaklıktadır, diyor. Ama biz kalkıyoruz, onu bir kenara koyuyoruz, ÅŸu anda özet Anayasanın içerisinden filanca maddeden filanca kelimeyi almak suretiyle yeni bir tanım ortaya çıkarıyoruz. Sıkıntı burada. Fakat inanıyorum ki, bunları müzakere ederek, tartışarak, birbirimizi örselemeden bunu neticeye götürebiliriz.’Â