Türkiye, bu ‘gaz formülü’yle 8.5 milyar dolar zarar ediyor

Mavi Akım’dan gelen doÄŸal gazın fiyat formülünü deÄŸiÅŸtiren 19 Kasım 2003 tarihli anlaÅŸma ve zeyilname ortaya çıktı. Bu da doÄŸal gazın maliyetini artırıyor.TÃœRKÄ°YE’nin Mavi Akım’dan aldığı doÄŸal gaza 2025 yılına kadar 8.5 milyar doları aÅŸan fazla ödeme yapacağını belgeleyen 19 Kasım 2003 tarihli protokol ile zeyilname ortaya çıktı. Zeyilnameye göre Türkiye, daha önce ısrar ettiÄŸi ‘F1’ formülünden vazgeçip Rus tarafının istediÄŸi ‘F0’ formülünü kabul etti. Bu nedenle daha anlaÅŸmanın imzalandığı gün 3 milyar 748 milyon dolar olan doÄŸal gaz faturasındaki kabarıklık, petrol 58 dolara geldiÄŸi için 1 Nisan itibariyle 8.5 milyar dolara ulaÅŸtı. Mavı Akım’la ilgili süreç şöyle geliÅŸti: Ä°LK ANLAÅžMA: BOTAÅž ile Gazexport arasında Mavi Akım DoÄŸalgaz Alım Satım SözleÅŸmesi’nin ilk müsveddesi 24 Eylül 1997’de, ikinci müsvedde 3 Ekim’de paraf edilirken sözleÅŸme 15 Aralık 1997’de imzalandı. SözleÅŸmenin 8’inci maddesinde müsveddelerdeki formül yer aldı. BotaÅŸ ile Turusgaz arasında imzalanan 1 Kasım 1996 tarihli müsveddede, 10 Aralık 1996 tarihli Gazexport ile Turusgaz arasındaki sözleÅŸmede ve 18 Åžubat 1998 tarihli BotaÅŸ ile Turusgaz arasındaki sözleÅŸmede aynı formül vardı. FORMÃœL SAVAÅžI: Mavı Akım’dan ilk gaz 2003 Åžubat’ında, Gazexport-Snam Trading’in gönderdiÄŸi ilk fatura da 2003 Mart’ında geldi. Faturada sözleÅŸmedekinden farklı formül olduÄŸunu gören BOTAÅž, 7 Mart tarihli bir yazı ile formüle itiraz edip, sözleÅŸmedeki (F1) formüle uygun ödeme yaptı. Faturaları da düzeltmeleri için Gazzexport’a iade etti. Burada Botaş’ın hesapladığı fiyat bin metreküp için 109.379 dolar, Gazexport’unki ise 136.038 dolara denk geliyordu. BotaÅŸ, 13 Aralık 2003’te Gazexport’a faks mesajı çekerek faturadaki fiyatın sözleÅŸmedekini yansıtmadığını, bu nedenle Gazexport ile Snam’ı Ankara’ya davet etti. Gazexport 14 Mart’ta Botaş’a yazdığı yazı ile formülün basit yazım hatasından kaynaklandığını belirterek, faturanın kendi gönderdikleri fiyattan ödenmesini istedi. Bu sırada Enerji Bakanı Hilmi Güler, Türkiye’nin formülünün geçerli olduÄŸunu belirterek gaz alımının 6 ay durdurulduÄŸunu açıklarken BotaÅŸ da 1 Nisan 2003’te AvÅŸar Hukuk bürosundan formül için tahkime gidilmesi halinde ne olacağına iliÅŸkin görüş aldı. Hukuk bürosu, sözleÅŸmedeki formülün uygulanması gerektiÄŸini vurguladı. BotaÅŸ, 9 Nisan’da formülün hatalı olmadığını yeniden Gazexport’a bildirirken ÅŸubat faturasını iade etti. BotaÅŸ yönetim kurulu da 10 Nisan’da 2003/21-184 nolu kararı ile ödemelerin 15 Aralık 1997 tarihli sözleÅŸmedeki formüle göre yapılması kararı aldı. BotaÅŸ, 14 Nisan’da da Kuntalp-Arkan-Pekgüçlü-Işıkyıldız Hukuk Bürosundan yeni görüş istedi. Bu büro da tahkime gidilmesi halinde Botaş’ın kaybetme olasılığının düşük olduÄŸunu bildirdi. 26 Haziran’da BotaÅŸ, Gazexport’a kendi atadığı hakemini bildirerek tahkim sürecini resmen baÅŸlattı. Türkiye bu formülde neden zarara giriyorDOÄžAL gaz fiyat formülleri petrol ve petrol ürünleri fiyatlarına baÄŸlı olduÄŸu için, petrol fiyatlarındaki artış doÄŸal gaz fiyatını da yükseltiyor. Türkiye, yeni formül nedenle burada da kayba uÄŸruyor. Çünkü, Fı formlü artan petrol fiyatlarında daha düşük doÄŸal gaz fiyatı verirken, Fo formülü bu oranı daha fazla yükseltiyor. Bu da fiyatlardaki artış devam ettikçe Türkiye’nin kaybetmesi, ancak fiyatlar 28 doların(1997’deki petrol fiyatı) altına düşerse kazanacak. Formülün deÄŸiÅŸimi Rus’yadan Bulgaristan üzerinden alınan iki hattaki doÄŸal gazın fiyatının yükselmesine de neden oldu. Buna göre, eÄŸer formül deÄŸiÅŸikliÄŸi olmasaydı, yıllık 6 milyar metreküp doÄŸal gaz alınan ilk hatta fiyat 162.5 dolar olacaktı, deÄŸiÅŸiklik nedeniyle fiyat 169.5 dolara yükseldi. Yıllık 8 milyar metreküp doÄŸal gaz alınan ilave batı hattnın fiyati da aynı ÅŸekilde 166.5, yerine 169.5 dolara çıktı. Öte yandan anlaÅŸmanın 2003 yılbaşından itibaren iÅŸleme konarak Kasım ayına kadar alınan 600 milyon metreküp doÄŸalgaz için 9.2 milyon dolar fark ödenmesi de ayrı bir kamu zararı olarak görülüyor.EPDK, ‘ek yük getirmeme’ koÅŸuluyla onay verdi BOTAÅž Mavi Akım için tahkime gitme kararı alınca Gazprom BaÅŸkanı A. Miller 10 Temmuz’da Türkiye’ye gelerek, uyuÅŸmazlığın çözümü için Enerji Bakanı Hilmi Güler ile görüşme yaptı. Görüşme sonucunda tahkim sürecinin devam ettiÄŸi, tarafların çözüm için çaba gösterdiÄŸi açıklandı. 30 Temmuz’da da Güler, Gazprom Yönetim Kurulu BaÅŸkan Yardımcısı Y. Kamarov ile buluÅŸtu ve tahkim sürecini askıya almayı kararlaÅŸtırdıklarını söyledi. Açıklamada formülle birlikte Rusya’dan doÄŸal gaz alımına iliÅŸkin bütün anlaÅŸmaların, fiyat da dahil tüm ticari ÅŸartların yeniden gözden geçirileceÄŸi belirtildi. Böylece Botaş’ın tahkim sürecinde olduÄŸu bir tarihte Güler, BotaÅŸ Yönetim Kurulu kararı olmadan tahkimi askıya aldığını açıkladı. KARAR SONRADAN: BotaÅŸ Yönetim Kurulu, 4 AÄŸustos’ta tahkim sürecinin askıya alınması ile ilgili olarak mutabakat zaptı imzalanması; 13-14 Eylül 2003 tarihinde de Gazexport anlayış zeminine ulaşılması halinde ortak anlayış metni ve bu metne dayalı zeyilnamelerin hazırlanarak Yönetim Kurulu’na sunulması, onaylanmasından sonra da geçerli olması konusunda Genel Müdürlüğe yetkilerini verdi. Ardından iki kurum tahkim sürecinin askıya alındığına dair Mutabakat Zaptı’nı 22 Ekim’de imzaladı. FORMÃœL DEĞİŞİYOR: Gazexport ve BotaÅŸ 5 Kasım günü de tüm Rus alım satım kontratlarının; fiyat, al ya da öde oranları, sınır teslim basıncı gibi çeÅŸitli maddelerinde anlaÅŸmaya vararak bu ana konuları içeren doküman ve ekleri 14 Kasım’a kadar hazırlayıp uygulamaya koyma kararı aldı. Ä°lgili dokümanlar 19 Kasım 2003 tarihinde imzalandı. Bu çerçevede; diÄŸer kontratlarla birlikte Mavi Akım Kontratı için de ortak bir fiyat formülü üzerinde anlaÅŸmaya varıldı. Ardından yasal zorunluluk nedeniyle Enerji Piyasası Kurulu’ndan(EPDK) onay istendi. EPDK ise onayı, 19 Kasım tarihli Protokol ve Zeyilnamelere, ‘Hazine’ye ek yük getirmemek’ kaydıyla verdi. Â