Türkiye Bosna'da ABD ve AB'nin boşluğunu dolduruyor
Güncelleme Tarihi:
Türkiye, Sırbistan ve diğer Balkan ülkelerinin liderleri bu hafta sonu Srebreniça katliamının 15’inci yıldönümünde anma törenleri için Bosna Hersek’te bir araya gelecek. Bu hamle Türkiye’nin bölgesel diplomasi girişimlerini taçlandıran bir an olacak.
Bosna’da bir dönem ABD-AB işbirliğiyle Bosnalı Müslümanların, Sırpların ve Hırvatların bir arada istikrar içinde yaşayabileceği anayasal bir yapı oluşturma girişimleri gündemdeydi. Diplomatlar, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın Cumartesi günkü törene katılmasının, “Butmir süreci” olarak bilinen bu girişimlerin başarısız olmasının yarattığı boşluğun Ankara tarafından doldurulduğuna işaret olduğunu belirtti.
Adını NATO’nun Butmir Üssü’nden alan bu süreçle ilgili olarak Saraybosna’da görevli Batılı bir diplomat, “ABD ve AB olarak elimizden gelen her şeyi yaptık ama başarılı olamadık” dedi. Diplomat başarısızlığın sebebini şöyle açıkladı: “Rusya, Bosna’daki Sırp toplumunun, Türkiye de Müslüman toplumunun liderlerini ikna etmedikçe, anlaşmaya varmamız mümkün değildi.”
Türkiye’nin Belgrad Büyükelçisi Süha Umar, sürecin geçen yıl durmasıyla, Ankara’nın devreye girerek Sırp, Boşnak ve Hırvat liderleri müzakere masasına davet ettiğini belirtirken, “Müdahale etmek zorundaydık” dedi.
Srebreniça'da, Bosnalı Sırp askerlerin Birleşmiş Milletler korumasındaki bir sığınağa düzenlediği baskınla tahminen 8 bin Müslüman yetişkin ve çocuk erkek öldürülmüş, Avrupa’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana gördüğü en ağır kıyım yaşanmıştı.
Sırbistan Devlet Başkanı Boris Tadiç’in de Cumartesi günkü törenlere katılması bekleniyor. Belgrad, Mayıs ayında ilk kez, katliamı resmen kınamıştı. Batılı diplomatlar bu adımın Türkiye aracılığıyla atıldığını ve Sırbistan’ın AB’ye sürecini kolaylaştırmayı amaçladığını belirtti.
Batılı ülkeler, Türkiye’nin Balkanlarda artan varlığını, Ortadoğu’nun aksine, memnuniyetle karşılıyor. Türk diplomatlar eski Yugoslavya ülkeleri arasındaki arabuluculuk girişimlerini Türkiye’yi Batı için daha değerli bir müttefik haline getiren aktif dış politikanın bir örneği olarak tanımlıyor.
Geçtiğimiz 18 ayda Türkiye Sırbistan’ın Batı yanlısı hükümetiyle güçlü ilişkiler geliştirdi ve eski Yugoslav komşularıyla bir dizi üçlü görüşme düzenledi. Dahası Ankara, NATO’nun kapılarının Bosna Hersek’e resmen açılmasında da büyük rol oynadı. Almanya, Hollanda ve ABD, Bosna bütün şartları yerine getirmediği halde üyelik teklif edilmesinin zararlı olabileceği konusunda kaygılar taşıyordu.
Dahası, konuya yakın Batılı diplomatlar, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun, geçen yıl Sırbistan’daki Müslüman çoğunluklu Sancak bölgesindeki iki siyasi grup arasında yaşanan ve şiddet olaylarına yol açan gerginlikte de başarıyla arabuluculuk ettiğini belirtti.
Türkiye, Sancak’ta bir karayolu inşaatının yanı sıra havaalanının yenilenmesini ve sanayi projeleri geliştirilmesini de üstlendi. Erdoğan’ın yarın bölgedeki bir Türk kültür derneğinin açılışını yapması bekleniyor.
Bosna, Yabancı Yatırımları Destekleme Ajansı’nın verilerine göre Türkiye, 2009 yılında ülkedeki en büyük dördüncü yatırımcı oldu. Türk Hava Yolları, 2008’de Air Bosna’nın yüzde 49’luk hissesini aldıktan sonra, Sırbistan’ın en büyük havayolu şirketi JAT’la da görüşmeler yaptığını duyurdu.
Ancak beş yüzyıl boyunca Osmanlı hakimiyetinde bulunan bölgede, Türkiye’nin gelişmekte olan rolünü kabul etmeyenler de var. Bosna Hersek içindeki Sırp Cumhuriyeti’nin (Republika Srpska) lideri Milorad Dodik, daha önce Ankara’nın çok fazla tarihsel meseleyi beraberinde getirdiği ve sadece Bosnalı Müslümanların çıkarları için uğraştığı yorumunu yapmıştı. Türk diplomatlar bu iddiayı reddederken, Dodik’in sözcüsü bu haberin yazıldığı sırada yorum yapmadı.
Bazı Sırp gazeteleri, Tadiç’i Türkiye’nin arabuluculuğunu kabul ettiği için eleştirirken Bosnalı etnik Sırpları yalnız bırakmakla suçladı. Tadiç’in sözcüsü yorum yapması için yapılan çağrıları cevapsız bıraktı.
Her şey planlandığı gibi de gitmiyor. Örneğin, Mayıs ayında Bosnalı Müslüman Devlet Başkanı Haris Silaciç’in Türkiye’nin arabuluculuğuyla düzenleme kararı aldığı Belgrad gezisi, Devlet Başkanı'nın Sırp mahkemesi tarafından savaş suçları işlediği dolayısıyla hapse gönderilen bir Bosnalı Müslüman’ı ziyaret talebi dolayısıyla ertelendi. Belgrad bu talebi reddetti.
Öte yandan, NATO, Bosna’ya bir Üyelik Eylem Planı sundu ancak plan askeri emlakin durumunun ne olacağı gibi tartışmalı şartlar yerine getirilene kadar devreye girmeyecek.
Yine de Bosna Hersek Yüksek Temsilciliği’nden eski strateji analisti Kurt Bassuener, “Eğer Türkiye’nin son altı ayda tek başına gösterdiği diplomatik çabaları, diğerleriyle karşılaştırırsanız, Ankara’nın bir iş başarabilen tek aktör olduğunu görürsünüz” dedi.