Türkiye-ABD ilişkilerine İran ve Afganistan sınavı
Güncelleme Tarihi:
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Pazartesi günü ABD Başkanı Barack Obama’yla yapacağı görüşmede NATO üyesi Türkiye’nin Batı’dan uzaklaşıp İran’a yönelmesiyle ilgili sorularla karşılaşacak.
Erdoğan, Ankara’nın Tahran’la daha güçlü ilişkiler geliştirmesinin Batılı müttefiklerini korkuttuğu bir dönemde Washington’ı ziyaret edecek. İki liderin görüşmede İran’ın nükleer programını ve Türkiye’nin Afganistan’a asker gönderip gönderemeyeceği konusunu tartışması bekleniyor.
Reuters haber ajansından Ibon Villelabeitia’ya konuşan German Marshall Fund, düşünce kuruluşunda görevli uzman Ian Lesser görüşmeyle ilgili, “İran Türkiye-ABD ilişkileri için önemli bir sınav olacak” yorumunu yaptı.
ABD’nin gözünde Washington’ın İslam Cumhuriyeti’ne nükleer tesisler konusunda baskı uygulamak istediği bir dönemde Türkiye’nin İran’la gelişmekte olan ilişkileri Tahran’ın yalnız bırakılması planlarına engel oluyor.
Geçen ay, Erdoğan’ın Tahran ziyaretinde bir dizi doğalgaz ve ticaret anlaşması imzalamış, daha sonra “iyi dostu” İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad’ı İslam Konferansı Örgütü toplantısı için İstanbul’da ağırlamıştı.
Erdoğan, İran’a uygulanan yaptırımları “kibirli” olarak nitelendirip, Tahran’ın nükleer programına karşı çıkan ülkelerin önce kendi nükleer silahlarından vazgeçmeleri gerektiğini söylediğinde müttefiklerini hayal kırıklığına uğrattı.
Obama, Nisan ayında Türkiye’yi ziyaret ettiğinde Ankara’nın İran’la olan gerginliğin çözümlenmesinde olumlu bir rol oynayabileceğini söylemişti. Lesser, “Obama yönetimi, Ankara’nın nüfuzunu İran’a sert mesajlar vermek için kullanacağından emin olmak isteyecektir” dedi.
Ankara’da görevli bir Avrupalı diplomatın Erdoğan’ın “endişe verici” olarak nitelendirdiği tavrına verilen başka örnekler de var: Türkiye ve İsrail arasındaki ilişkilerin gerilmesi ve Erdoğan’ın Sudan’ın suçlanan Cumhurbaşkanı Ömer Beşir’e destek vermesi.
Uzmanlar, yaşanan fikir ayrılıklarına rağmen Washington’ın Afganistan, Pakistan, Irak ve Ortadoğu’da çeşitli sorunlarla karşı karşıya olduğu bir dönemde Türkiye’nin ABD için hala paha biçilmez bir müttefik olduğunu belirtiyor.
Türkiye, Irak’a ABD’den gönderilen askerlerin ve mühimmatın en önemli transit geçiş rotası. İncirlik Hava Üssü’nün de ABD güçlerinin geri çekilişinde kilit rol oynaması bekleniyor.
Villelabeitia’nın görüşlerine yer verdiği Türkiyeli analistler de Türkiye’nin ABD için önemli olduğu fikrini savundu. Örneğin Semih İdiz, “ABD’nin Türkiye ile ilişkileri sarsmaya niyet yok, çünkü Türkiye çok çok önemli” yorumunu yaptı.
İdiz, “Irak, Afganistan ve Kafkasya’yla ilgili bütün konuların ABD için önemi büyük” dedi.
Obama Salı günü Afganistan’a 30 bin yeni asker gönderileceğini duyurdu. Washington bugün müttefiklerinin desteğini bekliyor. Türkiye’nin Kabil’in içinde ve çevresindeki bölgelerde bin 750 civarında askeri bulunuyor. Ancak Türk askerleri çatışmalara katılmıyor.
Ankara uzun süre boyunca Washington’dan gelen daha fazla asker gönderilmesi çağrılarını reddetmişti. ABD’nin Türkiye büyükelçisi James Jeffrey, Obama ve Erdoğan’ın bu konuyu tartışacaklarını söyledi. Jeffrey, “Türk askerlerinin Afganistan’da yapacakları görevlerin tanımına bir esneklik getirilmesini umuyoruz. Afganistan’daki her asker muharip gücün bir parçasıdır” dedi.
Bir başka analist Murat Yetkin bunun karşılığında Erdoğan’ın ABD’den Kıbrıs’ta Rum ve Türk tarafları arasındaki görüşmelerin ilerletilmesi için yardım isteyebileceğini belirtti. Türkiye’den ve ABD’den yetkililer, son yıllarda ikili ilişkilerde sorun yaratan Ermeni meselesinin de tartışmanın gündeminde olacağını ifade etti.
Türkiye ve Ermenistan Ekim ayında iki ülke arasındaki düşmanlığı sona erdirmek ve sınırlarını açmak için tarihi protokoller imzalamıştı. Ancak Türkiye anlaşmaların onaylanmasından önce müttefiki Azerbaycan ve Ermenistan arasında Dağlık Karabağ bölgesiyle ilgili yaşanan sorunun çözüme ulaştırılmasını istemişti.