Türk Yahudi Cemaati Başkanı da konuştu

Milliyet Gazetesi'nden Devrim Sevimay, Türk Musevi Cemaati Başkanı Silvyo Ovadya’yla konuştu.

İşte o röportaj:

- Önce soralım: “Yahudi” mi, “Musevi” mi; hangi ifadeyi kullanmamızı tercih edersiniz?

Bizim için hiçbir tercih yok. Sonuçta bütün dünya lisanlarına baktığınız zaman tek bir kelime var; İngilizce’de “jew”, Fransızca’da “juif”, Almanca’da “jude”. Şimdi tabii bazıları “Biri din, biri ırk” diyecektir, ama şahsen ben Yahudiliğin bir ırk olduğuna inanmıyorum, Yahudilik sadece bir dindir. Bir Kuzey Afrika Yahudi’siyle bir Norveç Yahudi’si birbirine benzemez. Bir Türk Yahudi’si ne İsveçli Yahudi’ye benzer, ne de Afrikalıya… Hâlbuki görüyorsunuz, mesela Hintliler nerede yaşarsa yaşasın hepsi birbirine benzer.

- Yani bu kelimelerden hangisi ilk aklımıza geliyorsa onu kullanmamızda bir sorun yok, öyle mi?

Hayır, hiç fark etmez. Ama tabii şunu da söyleyeyim: Bizim cemaatin gazetesi Şalom, 1984’te daha gençlerin eline geçti ve bir anlamda sahip değiştirdi. Musevi kelimesi Musa’dan gelme anlamında, hep sanki daha kibarlık olsun gibi kullanıldığından Şalom, o dönemde ısrarla “Yahudi” kelimesini kullanmaya başladı.

- Bir tepki olarak mı?

Tabii, “Pis Yahudi”, “Korkak Yahudi”, “Cimri Yahudi” gibi küçültücü ifadelerden gocunmayan gençler bilinçli olarak, sırf bunun üzerine gitmek için özellikle “Yahudi” ifadesini kullandılar. Çünkü biliyorsunuz, Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde bile bu tabirler yer almış, ama sonra zamanla azalmıştır.

- Tamam, o zaman biz de “Yahudi” diyelim; nedir 21 Aralık’tan bu yana Yahudi cemaatinin hissiyatı?

Herkes tedirgin tabii, ama bu da ilk kez olmuyor. Ne zaman Ortadoğu’da bir savaş çıksa tüm dünyada antisemitizm daha fazla körüklenir. Bunun da birinci sebebi dünyada tek bir Yahudi çoğunluklu devletin olması. Eğer birden fazla Yahudi kökenli devlet olsaydı böyle olmazdı. İkinci sebep de bir İsrailliyle bir başka ülkenin vatandaşı olan Yahudi’nin çoğu zaman ayırt edilememesi. Türkiye’de yaşadığımız sorun da bu zaten. Bizi hep İsrail’in bir parçası olarak görüyorlar.

YAHUDİLERİN İSRAİL’LE BAĞI SADECE DİNSEL

- Peki nedir İsrail’le aranızda kurduğunuz bağ?

Dinden dolayı bir sempati var. Nasıl Türkiye’de birçok kişinin Filistin’e veyahut Suudi Arabistan’a büyük sempatisi var, bu da aynı onun gibi… Ama bunun ne utanılacak, ne de başka bir ters tarafı var. Sonuçta Yahudi çoğunluklu tek ülke. Orada herkesin akrabaları yaşıyor. Kaldı ki şunu da söyleyeyim: Az önce belirttiğim aşağılayıcı tabirlerin dünyada daha az kullanılır hale gelmesi İsrail devletinin varlığıyla gerçekleşmiştir. Oradaki Yahudi imajının yükselmesiyle İsrail dışındaki Yahudilerin imajı da düzelmiştir. O zaman da elbette kendiliğinden, insanın doğası gereği bir sempatiniz gelişiyor, ama bu da bizim İsrail’in bir parçası olduğumuz anlamına gelmiyor.

- Orada bir “Genelleme” hatası var yani?

Evet, bizim bütün derdimiz zaten o. Yoksa İsrail’in politikasını herkes eleştirebilir, ona saygımız var, ama İsrail aleyhine başlayan her konuşma birden “Kahrolsun Yahudiler”e dönüşebiliyor. Biz işin o İsrail kısmıyla ilgilenmiyoruz, ama Yahudi kısmıyla ilgileniyoruz. Çünkü dinimize hakaret edilmesini istemiyoruz. Ve bunu da en iyi Müslüman kardeşlerimizin anlayacağını düşünüyoruz.

EN AĞRIMIZA GİDEN BİZE “YABANCI” DENMESİ

- Psikolog Leyla Navaro’nun Radikal’e yazdığı çok yankı uyandıran�yazısında da, Şalom’da çıkan son yazılarda da hep bir sükut-u hayalden söz ediliyor; cemaat neyin sükut-u hayalini yaşıyor?

Bakın, yabancı gazete veya ajanslardan açıp bize “Nedir sizin en önemli sorununuz” dediklerinde “Türkiye’de bizim hiçbir zaman ne dini ibadet gibi bir sorunumuz olmuştur, ne de başka konular için olmuştur” diyoruz. Tabii ki bazı kısıtlamalar olabilir, mesela bir Yahudi büyükelçi hiç gördünüz mü ya da Yahudi bir subay... Ancak bizim sükut-u hayalimiz başka: Siz askerliğinizi yapıyorsanız, gereken tüm vatandaşlık ödevlerinizi yapıyorsanız, Türk kültürüyle yoğruluyorsanız ve Türkçe dilini kullanıyorsanız “Ya bu adam da burada yabancı” dendiği zaman işte o bizim çok ağırımıza gidiyor.

- Dışlanmak mı?

Hayır, dışlanmak değil bu, yabancı olarak kabul edilmek. Mesela ben daha evvel bir sitede oturuyordum, geldi sitenin yöneticisi, gayet iyi niyetli bir şekilde “Siz Türkçe’yi ne güzel konuşuyorsunuz” dedi. Teşekkür ettim falan, ama yani şimdi bu İstanbul’un içinde olan bir olay. Düşünün benim Türkçe konuşmama hayret ediyor. Ne konuşacaktım ki, ben Türküm. Ama yapacak bir şey yok tabii, varsın hayret etsin.

TÜRK OLMAKTAN GURUR DUYUYORUM

- Yani bu 500 yıllık misafirlik bir türlü bitmedi mi diyorsunuz?

Hayır, ne yazık ki bitmedi. Yurt dışına çok seyahatim oluyor, hiçbir sorulduğu zaman da kimliğim için ben “Türküm” dışında bir şey kullanmıyorum. Kaldı ki ben Türk olmakla gurur da duyuyorum. Bundan hiçbir kaçacak tarafım yok. Evet, belki kendi isteğimle bu topraklarda doğmamış olabilirim, ama kendi isteğimle burada yaşıyorum.�

- Galiba zaten Türk Yahudileri için hep bütün diyasporada ülkesine en sadık millet denir, değil mi?

Aslında genelde öyledir, çünkü bir kere bu bizim dinimizde var. Dualarımızın arasında “Yaşadığın ülkenin kanuna sadık kalma” duası vardır ve bizim için önemli bir duadır. Elbette ki bugün çok büyük bir sayı olmayabiliriz, Türkiye’de toplasanız 23 bin Yahudi’yiz. Ama günü geldiği zaman Türkiye’nin menfaatleri için gereken her türlü şeyi yapıyoruz ve daha da yapmaya hazırız.

- Mesela?

Mesela yurtdışında Türkiye’nin yararına olabilecek her türlü münasebetin kurulmasında biz varız. Ve bu her parti, her hükümet için geçerli. Yeter ki Türkiye’nin menfaati olsun. Hatırlayın, 1974’teki Kıbrıs ambargosunun kalkması için giden sanayici grubunun başında Sayın Jak Kamhi vardı, 35 sene zarfında da hep Türkiye’ye hizmet etti. Yahudi cemaatinde de böyle hareket edenler çoktur.

NE HOŞGÖRÜ NE LOZAN, BİZ HUKUK VE DEMOKRASİ İSTİYORUZ

- Hâl böyleyken ikide bir “500 yıl önce sizi biz kurtardık” diye hatırlatılınca da herhalde can sıkıcı oluyordur?

Tabii ki can sıkıcı. Düşünün, Jak Kamhi’nin kurucu başkanı olduğu 500. Yıl Vakfı’nın 1992’de yaptığı bazı açıklamalar bile cemaatimizi rahatsız etmişti. Belki sempatik bir yaklaşımdı, ama “Türk devletine hoşgörüsü için şükran” lafı incitti bizi. Elbette 1492’deki Türkler Yahudilere büyük hoşgörü gösterdi ve Yahudiler buna elbette şükran duyuyor. Ama bu 1492 yılı için geçerliydi, bugün için artık geçerli değil. Ben bugün hoşgörü istemiyorum. Burası benim vatanımsa kim, niye bana hoşgörü göstersin ki? Siz de aynı hakka sahipsiniz, ben de aynı hakka sahibim. Yani Lozan anlaşması olmasaydı ne olacaktı? Bugün Fransız Yahudileri veya İngiliz Yahudileri Lozan anlaşması var diye mi sinagoga, Yahudi okuluna gidiyorlar? Hayır, onların Lozan’ı yok, hoşgörüleri falan da yok, ama demokratik hakları olduğu için adam Fransa’da 110 tane Yahudi okulu açıyor.

- Yani aslında siz de Lozan’la değil, Türkiye’nin anayasasıyla korunmak istiyorsunuz, öyle mi?

Evet, anayasa ve demokrasi yeterli benim için, bunun dışında benim başka bir şeye ihtiyacım yok. Ben misafir değilim, ben yabancı değilim, tıpkı sizin gibi bu ülkenin bir vatandaşıyım. Tek isteğimiz de bunun böyle kabul edilmesi ve bize genellemeler yapılmaması.

- Neden hep “genelleme” diyorsunuz da “ırkçılık” demiyorsunuz?

Hayır, ben kimseye “ırkçı” diyemem. Bizim tek sorunumuz çoğunluğun sayıca az olanı kendinden görmemesi ve ona yönelik çok yanlış genellemeler yapması. Yoksa Türkiye’nin tamamında bir antisemitizm olduğuna biz kesinlikle inanmıyoruz. Şu son haftalarda Türk-Müslüman vatandaşlardan o kadar çok pozitif e-mailler geldi ki... Biz dinen de, kültür olarak da Türklükte antisemitizmin yeri olmadığını biliyoruz.

- Peki bu genellemeleri kırmak için sizce ne yapmak lazım?

Herkesin yapacağı bir şeyler var, ama ben bizim yapmamız gerekeni söyleyeyim: Türkiye’deki Yahudilerin en önemli sorunları kendilerini tanıtamamak. Tabii 20 bin kişinin 71 milyona kendini tanıtması o kadar da kolay değil. Düşünsenize Yahudilik hakkında pozitif düşünmeyen bazı kültürlü kişiler bile Yahudi arkadaşlarına “Ama sen başkasın” der. Şimdi o kişi tanıdığı Yahudi’yi pozitif görüyor, ama kalanı için görüşünü değiştirmiyorsa demek ki bizim de kendimizi çok daha fazla tanıtmamız lazım.

İLK KEZ BU DOZDA BİR HAVA OLDU

- Cumhurbaşkanı Gül İsrail-Filistin arasındaki savaş için dini değil siyasi dedi; destek vermek adına Navaro’yu aradı; Gül’ün bu tür tutumları sizi rahatlatıyor mu?

Cumhurbaşkanımızın özellikle bunun bir din savaşı olmadığını vurgulayan açıklaması bizim için çok önemliydi, ama sadece onun değil, Başbakanımızın da, Sayın Babacan’ın da, Sayın Çiçek’in de ortalığı yatıştırmaya yarayacak tüm açıklamaları bizi rahatlatıyor.

- Peki bu son bir aydır Başbakan’a hiç gücendiğiniz oldu mu?

“Ben antisemitizme karşıyım” demesi çok faydalıydı, ama tabii ki bazı söylemleriyle hemfikir olmayabiliriz. Eminim özel olarak değil, bir bütünün parçası olarak bu şekilde bir politika benimsedi, ama o politikanın bazı yerlerinden ne yazık ki biz zarar gördük. Hele de bazı konuların daha fazla din eksenine alınmasına tabii ki kırıldık. Yoksa siyasi söylemler elbette her şekilde olur, ama o söylemi sokağın nasıl algılayacağını da hesaba katmak gerekmiyor muydu?

- Siz kaç yaşındasınız?

54.

- Türkiye’de bu dozda bir havayı daha önce hiç hatırlıyor musunuz?

Hayır, bu dozda hiç hatırlamıyorum. Mesela iki sene evvel de Lübnan meselesi vardı, o zaman da stadyumlarda “Kahrolsun Yahudiler” diye bağıranlar olmuştu, ama böyle yoğun bir dönem hiç olmamıştı. Belki de seçimlerin etkisiyledir, fakat siyasal söylemin destek vermesi özellikle bazı çevrelerde işi daha fazla antisemitizme dönüştürdü diye düşünüyoruz.

YA TİMES MEYDANI'NA KURAN’DAN AYET ASSALARDI…

- Sokağın durumu sizi nasıl etkiliyor?

Onu Leyla Navaro çok güzel yazmış, “Bana söyler misiniz din hanemde Yahudi yazdığı için mi bu ülkede bir günde düşman hanesine sokuldum, saldırılacaklar, tehdit edilecekler listesine dahil edildim.” Yani şimdi o meydanlardaki bazı çok aşırı konuşmalara dikkat ederseniz bu var. O da inanılmaz bir şekilde tedirginlik yaratıyor tabii. Bu şu ana kadar gerçekleşmemiş olabilir, ama gerçekleşebilir mi, tabii ki olabilir, çok zor değil böyle bir şey.

- En çok nelerden rahatsız oldunuz mesela?

Mesela “Bu senin kitabında yok”, “Sen Musa’nın çocuğu olamazsın” yazılı bilboardlar din eksenli olduğu için bizi incitiyor. Üstelik bu ilanlar önce bilboardlardaydı, şimdi binaların üzerine giydirilmeye başlandı. Düşünün, 11 Eylül’de ikiz kuleler havaya uçtuktan sonra Times meydanına Kuran’dan bir ayet konsa, altına da “Sen ne biçim Müslümansın” diye yazılsa, önünden her geçişinizde siz rahatsız olmaz mıydınız?

ESNAF SOKAK KAPATILMASINA KIZMAKTA HAKLI

- Günlük hayatınızda neler oluyor; mesela bir aydır sinagoga daha mı az gidiyorsunuz?

Bizim gözlemimiz sinagoglarda yüzde 20 gibi bir azalma olduğu, ama bu geçici bir şey. Daha az ortalıklarda görünmek gibi bir tercih haliyle oluyor, fakat şunu da söyleyelim: Bir aydır hiçbir fiziksel saldırıyla karşılaşmadık. Ayrıca İstanbul Emniyeti bütün sinagogları inanılmaz bir güçle koruyor.

- Yani alınan tedbirler açısından içiniz rahat mı?

Hatta aşırılığa bile kaçıyor ve o da tepkiye neden oluyor. Mesela Emniyet sinagog var diye bir sokağa girişi kapattığı zaman oradaki esnaf ne yapıyor, dev bir Filistin bayrağı asıyor. Haklı da, çünkü esnaf inanılmaz zor şartlar altında iş yapıyor. Bu güvenliğin azaltılması için bizim İstanbul Emniyet Müdürü’yle bir görüşmemiz oldu, o da “Bizim işimizi bize öğretmeyin” dedi. Tabii onlar da haklı. Sonunda içinde Yahudilerin de olduğu bir grup esnaf imza topladı, vilayete verdi. Çünkü haklılar.

- Hutbelerle ilgili bir girişiminiz oldu mu?

O konuda gerek İstanbul Müftüsü Mustafa Çağrıcı, gerek de Diyanet İşleri Başkanı Sayın Ali Bardakoğlu’nun çok pozitif yaklaşımları var. Şöyle söyleyeyim, iki hafta evvel beni Sayın Bardakoğlu bizzat kendisi aradı, özellikle Cuma hutbesinde milleti sağduyuya çağıran bir hutbe okunacağını söyledi. Ve bizim talebimizle de değildi bu.

OKULDA TEKBİR

- En ciddi rahatsızlığı ne zaman yaşadınız?

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılan bir dakikalık saygı duruşunda. Okullarda nelerin olabileceğini düşününce gerçekten çok rahatsız olduk. Üstelik akabinde de Gazze’yle ilgili bir resim ve bir kompozisyon yarışması düzenleniyordu. Yani “en kanlı resim, en iyi resim olacak” demekti ve bu da 7 yaşındaki çocuklardan itibaren yapılacaktı. Biz hemen o akşam birkaç AKP’li milletvekili dostumuzla görüştük. Onlar Sayın Bakanı aradılar ve hemen geri çekildi.

- Hiç okullarda yaşanan tatsız bir olay kulağınıza geldi mi?

Tabii, mesela çok da başarılı olan bir Yahudi çocuk teneffüse çıktığında iki üç öğrenci yanına gelip tekbir getiriyor. Üstelik bu da yabancı tedrisatla eğitim yapan bir okulda oluyor.

- Peki biz şöyle bir şey duyduk doğru mu; bir sinagogu koruyan polis ekibine siz yemek vermişsiniz, ama bazıları “Biz Yahudi yemeği yemeyiz” diye almamış?

Doğru, oldu bu, ama olabilir. Sonra galiba görev yerleri değiştirildi, ama böyle düşünmeleri tabii ki üzücü oldu bizim için.

BİZ 2 BİN YIL ÖNCE DE ANADOLU’DAYDIK

“Biz sadece 500 yıldır burada değiliz. Antakya Yahudi cemaati Anadolu’ya geleli iki bin yıl oluyor. İzmir’in Sardis harabelerinde sinagogun yaşı iki bin. 1453’ten önce İstanbul’a Romanyotlar (Bizanslı Yahudi) vardı. Orhan Gazi 1300’lerde Bursa’yı aldığı zaman oraya ilk önce Yahudileri yerleştirdi. Balat’taki Ahrida sinagogu da 1300’lerde yapılmıştır. 500 yıl evvel de gelip sığınmışlar tamam, ama akın akın da tıp doktoru, mühendis gelmiş o zaman. Osmanlı’nın yükselme devrine çok önemli katkıları olmuş. Yani 500 yıl retoriğinin dışında da söylenecek şeyler var.”

YAHUDİ LOBİSİ İNTİKAM HİSSİYLE HAREKET ETMEYECEK

- Sizce ABD’deki Yahudi lobisinin Ermeni soykırımı karar tasarısına ilişkin engelleme eğilimi artık değişecek midir?

Geçtiğimiz gün ülkemizin önemli gazetelerinden birinde bir köşe yazarı, “Yahudi kuruluşları bu politik tutumdan dolayı intikam alacak” diye yazdı. Tabii ki bu tamamen yanlış bir görüş. Çünkü bu kuruluşların başında olanlar diplomat veya politikacı gibi hareket eden insanlardır, intikam hissiyle hareket eden kişiler değildir. Aksi halde zaten yanlış yapmış olurlar.

- Lobi temsilcileriyle görüştünüz mü hiç?

O yazıdan sonra birkaçıyla görüştüm, böyle bir şeyin mevzu bahis olmadığını söylediler. Menfaatler doğrultusunda her zaman için Türkiye’ye yakınlıkları vardır ve her şekilde de yine menfaatler doğrultusunda çalışmalarını sürdüreceklerdir.

- Sizce soykırım tasarıyla ilgili sonuç ne olacak?

Bilmiyorum, ama her ne olacaksa Obama öyle istediği için olacak; Yahudi lobisinin etkisiyle değil. Amerika’yı o lobi mi yönetiyor? Hayır yönetmiyor, sadece fikirlerini ifade ediyor.

15 MİLYON YAHUDİ 6 MİLYARLIK DÜNYAYI YÖNETEBİLİR Mİ?

- Zihinlere takılı bazı “genellemeler” var. Eğer o genellemeleri şimdi burada tekrarlamamızı hakaret olarak addederseniz hemen geçelim, ama yanıtlamanın bir faydası olacağını düşünürseniz soralım:

- “Yahudiler yabancılara gülmez, selam vermez, içe kapanıktır.”

Bunun yanıtı aslında yumurta mı tavuktan, tavuk mu yumurtadan çıkar gibi bir şey. Çünkü aslında cemaatimiz böyle değil, ama tabii çok da benimsenmediği için bu hale gelmiş olabilir. Kaldı ki bu denilen belki 40 sene evvel daha doğruydu, ama bugün artık hepimizin evine girip çıktığı birçok Müslüman arkadaşımız var.

- “Hangi taşın altını kaldırsan bir Yahudi çıkar, her olayın arkasında Yahudiler vardır, dünyayı onlar yönetir.”

Dünyada yanılmıyorsam 6 milyar insan yaşıyor, kaçı Yahudi biliyor musunuz; 15-16 milyonu. Bunun 5-6 milyonu Amerika’da, diğerleri de dünyaya dağılmış durumda. Sizce bu mümkün mü? Akla yatıyor mu?

- “Bir tane bile fakir Yahudi yoktur.”

İstanbul’da sadece 20 bin Yahudi olmamıza rağmen bir düşkünler yurdumuz var. Ayrıca yardım ettiğimiz aile sayısı en az 250-300. Ve açlık sınırındalar. Bilmem bu yanıt tatmin eder mi?

- “Her Musevi aynı zamanda Siyonist’tir.”

Ne ilgisi var, Siyonist ise zaten gidip İsrail’de yaşıyor. Aksi halde bu aynı ünlü Armand Hammer’ın durumuna benzer. Adam ABD’nin hem en büyük komünistiydi hem de en zenginlerinden biri. Bugün Siyonizm idealini İsrail dışında yaşamak demek de aynı “kapitalist ülkede komünizm istemek” gibi, “salon sosyalistliği” gibi bir şeydir.

- “Her Yahudi masondur.”

Türkiye’deki mason teşkilatında kimlerin olduğu bellidir. Belki yüzde 1’i o derneğin üyesidir veya değildir. Yani demek ki bu genelleme de yanlış.

- “Her Yahudi aktif ya da pasif MOSSAD elemanıdır.”

Yani herkes ajan olarak ortada dolaşıyor öyle mi? Bunu gerçekten düşünen var mıdır? Tek bir yanıt vereceğim; bu çok acıklı, kötü ve üzücü bir düşünce.

NEREDEYSE ERGENEKON’U DA BİZE MAL EDECEKLER

- Geçenlerde “Tuncay Güney’in haham olduğunu sanmıyorum” diye bir açıklama yaptınız; çok mu rahatsız oldunuz bu görüntüden?

Bütün cemaat olarak çok rahatsız olduk, çünkü neredeyse artık Ergenekon da Yahudilere mal edilecek duruma geldi.

- Güney’in haham olmadığını neye dayanarak söylüyorsunuz?

Birincisi bir insanın sonradan Yahudi olması çok zordur. En az 3-5 senelik bir eğitimden geçmesi gerekir. Yahudi din adamı olmak ise ondan da zordur. En az beş senelik özel bir süreç gerekir. Bu olaya bakıyoruz, bu süreçler geçerli değil. İkinci olarak burada Yahudi olduğunu söyledi bu zat, ama bizim kayıtlarımızda öyle biri yok. Üçüncüsü Kanada’yı araştırdık, oradaki dini otoritelerin kabul ettiği bir yerde değil, yarı soysal yarı dini bir yerdeymiş. Şimdi böyle bir profilin kendini haham olarak göstermesi bizi son derece rahatsız etti.