Türk kahvesinin 130 yıllık ailesi

ürk kahvesini öğüterek tiryakilere ilk kez hazır bir ÅŸekilde sunan Mehmet Efendi'nin asırlık müessesesi Kurukahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları, bu yıl 130'uncu yaşını sürüyor. Erken cumhuriyet döneminde, muhteÅŸem bir otomobille birkaç yüz binlik Ä°stanbul'un bakkallarına yaÄŸlı kağıt içinde dağıtılan bu kendine özgü tadlı kahve, bugün 20 ülkeye folyo paketler ve şık teneke kutular içinde gidiyor. Sidney'den, Boston'dan ‘‘Ailemden birini görmüş gibi oldum’’ diyen telefonlar gelmesi, bunca uzun yıldır Türk kahvesi denince akla sadece Kurukahveci Mehmet Efendi'nin adının gelmesinden. Hazırın en çabuÄŸunu gerektiren hayat ÅŸartlarına, makinelerde filtre edilmiÅŸ havalı kahvelere, aromalılara, sıcak suyla anında hazırlananlara inat, Türk evlerindeki yüzde 84'lük payını da koruyor Türk Kahvesi (Mehmet Efendi de bunlar arasındaki ezici üstünlüğünü). Çünkü hazırlanılışı, sunuluÅŸu, içimi ve sohbetiyle o, 450 yıldır süzülen ayrı bir kültür ve gelenek. 1871'den bu yana Ä°stanbul Eminönü'ndeki yerinde hayatını sürdüren bu mütevazı müesseseyi, bugün üçüncü kuÅŸak yönetiyor. Fatih Timurhan Mektebi ve Süleymaniye Medresesi'nde eÄŸitim gören 1857 doÄŸumlu Mehmet (Efendi), babası Hasan Efendi'nin baharat ve çiÄŸ kahve satan küçük dükkanına çırak olarak girdiÄŸinde, kahve Osmanlı mutfağına gireli 300 yılı aÅŸmıştır. Kanuni zamanında Yemen Valisi olan Özdemir PaÅŸa sayesinde önce saraya giren, etrafında hemen bir seremoni oluÅŸturup kendi geleneÄŸini, Yahya Kemal'in deyimiyle ‘‘medeniyetini’’ yaratan kahve, ardından konaklara, oradan evlere yayılmıştır. Zarfları, ibrikleri, fincanları, tepsileri ve örtüleriyle... Ä°lk Türk kahvesi tohumları Eminönü'ndeki ‘‘Taht-u Kale’’de atılmış; bir sokaÄŸa da adını vermiÅŸtir: Bugün de aynı adı taşır, Tahmis Sokak. Tahmis kurukahve demektir, tahmisçi de kurukahveci. Civarda hızla 55 kahvehane, 200 çalışan ve sayısız müdavim oluÅŸmuÅŸtur.Bu kahvenin, Ä°stanbul'da ona bayılan Venedikli tacirler tarafından ülkelerine götürülmesi (1615), Marsilya'ya ilk kahvenin ihracı (1650), Osmanlı Sefiri hoÅŸsohbet Süleyman AÄŸa'nın ünlü kahve davetleriyle bu içeceÄŸi Paris sosyetesine tanıtması (1669) ve Osmanlı kuÅŸatması sayesinde Viyanalılar'ın da Türk kahvesiyle tanışması (1683) Mehmet Efendi'den çok öncedir. Ãœnlü besteci Bach'ın kahveye aşık olması ve ünlü Kahve Kantatı'nı yazarak, ‘‘Ah, kahve ne tatlı/binlerce öpücükten daha tatlı/ muscat ÅŸarabından daha yumuÅŸak’’ demesi; Madame de Pompadour, Alexandre Dumas, Andre Gide, Moliere, Pierre Loti, Victor Hugo, Balzac'ın, dünyaca ünlü kahve tutkunları olarak anılması; Türkiye'de ise ünlü ressam Ali Rıza Bey'in kahve ve etrafındaki nesneleri, insanları karakalem resmetmesi bunlardan sonra... BREZÄ°LYA'DAN GELDÄ°Yemen'den Türkiye'ye gelen kahve dünyaya yayıldıkça, Yemen'in üretimi yetersiz kalır. 1600'lü yıllardan itibaren, iklimi kahve tarımına uygun Jamaika, Küba, Kolombiya, Brezilya gibi ülkeler de kahve üretmeye baÅŸlarlar. Türkler, kendi damak tadlarına en uygunu olduÄŸuna karar verdikleri Brezilya kahvesinde karar kılar. 1700'lü yıllardan itibaren kahve çekirdeklerini Brezilya'dan alırlar. Peki çekirdeÄŸi Brezilya'dan gelen kahve, nasıl Türk Kahvesi olur? Elbette, kültürüyle! KavruluÅŸu, piÅŸiriliÅŸi, sunumu ve içimiyle... Mehmet Efendi dükkanı babasından devralana kadar, Tahtakale'de çiÄŸ çekirdek olarak satılan ve evlerde tavada kavrulup el deÄŸirmenlerinde çekilen kahve, bir gün mis gibi kokusuyla Tahmis Sokak ve çevresine yayılır. Çünkü Mehmet Efendi, müthiÅŸ bir giriÅŸimci ruhla, kahveyi dibeklerde öğüterek müşterilerine hazır olarak sunmaya baÅŸlamıştır. SaÄŸladığı bu kolaylıkla derhal Kurukahveci diye tanınacak, cumhuriyetten sonra da ailesi bu lakabı soyadı olarak alacaktır.Mehmet Efendi 1931'de ölünce baba mesleÄŸini oÄŸulları Hasan Selahattin, Hulusi ve Ahmet Rıza sürdürür. En büyükleri olan Hasan Selahattin Kurukahveci (1897-1944), tanıtıma ve yurt dışı pazara önem verir. Çok genç yaÅŸta ölen Hulusi Kurukahveci (1904-1934) ise 1930'lu yılların geliÅŸen teknolojisine ayak uydurarak toplu üretimi gerçekleÅŸtirir. Ayrıca Ä°stanbul Tahtakale'deki binanın yerine, dönemin ünlü mimarı Zühtü BaÅŸar'a art deco tarzında bir dükkan inÅŸa ettirir. Bugün hálá kullanılmakta olan üç katlı betonarme binanın bodrum katı depolara, zemin kat deÄŸiÅŸik bir ışıklandırma düzeniyle satış bölümüne, diÄŸer katları da idari personele ayrılır.Kahve, yaÄŸlı kağıttan paketler içinde bakkallara bir otomobille dağıtılmaya bu dönemde baÅŸlanır. Aynı zamanda Galatasaray Sahne Sokak'ta bir ÅŸube açılır. O dönem Ä°stanbul'un alışveriÅŸ merkezleri Eminönü ve Galatasaray'daki pazar olduÄŸu için bu kadarı da yeterlidir doÄŸrusu. Hulusi Kurukahveci'den sonra yönetimi Ahmet Rıza devralır (1912-1985). Bir süre Londra'da eÄŸitim gören Ahmet Rıza Kurukahveci, müesseseyi daha da çaÄŸdaÅŸlaÅŸtırır ve tanıtımla reklama büyük önem verir. Müessesenin bugün de kullandığı -ve ilelebet kullanacağını açıkladığı- amblemi dönemin ender grafikerlerinden Ä°hap Hulusi, 1937'de çizer. Bu desen 1990'lı yıllarda Bülent Erkmen tarafından yeni ambalajlara uyarlanacaktır. O yıllarda ‘‘yenilik’’ sayılan afiÅŸ ve takvim çalışmaları da onun döneminde yapılarak firmanın reklamları yaygınlaÅŸtırılır. Firma, ilk kez 1952-60, sonra da 1977-82 arasında ülkede baÅŸgösteren döviz sıkıntısı nedeniyle kahve yerine çay satmak zorunda kalsa da bugünlere geliÅŸerek gelir. ‘‘İkinci Kahvesizlik Dönemi’’nde Galatasaray MaÄŸazası kapatılacak, ancak daha sonra Kadıköy'de bugün de varolan bir ÅŸube açılacaktır.FOLYO POÅžET DEVRÄ°MÄ°Bugün Kurukahveci'nin yönetiminde olan Mehmet Efendi'nin torunları iÅŸletme mezunu Mehmet ve makina mühendisi Hulusi Beyler, babaları Ahmet Rıza'nın ölümünden sonra bayrağı devralırlar. Hulusi Kurukahveci, dedesi Mehmet Efendi'nin kahve öğüttüğü dibeklerden bir asır sonra yeni kahve makineleri geliÅŸtirecektir. Bugünün 100 gramlık folyo paketleri ve 250 gramlık teneke kutularıyla ÅŸarküterilere, marketlere, bakkallara girenler onlardır. Yeni ambalajlar ve özel kahve setleriyle baÅŸta ABD, Ä°ngiltere, Almanya, Ä°spanya, Danimarka, Avustralya, Yeni Zellanda ve Hong Kong olmak üzere 20 ülkeye ihracat gerçekleÅŸtirerek, yurt dışında pek çok etkinliÄŸe katılarak Türk kahvesini tanıtırlar. ÇeÅŸitli ülkelerde yaÅŸayan Türkler, aÄŸlayarak telefon ederler: ‘‘Ailemden birini görmüş gibi oldum!’’Yüzde 1000 TürkZaman zaman alevlenen uluslararası küçük bir kavgayı hatırlayın; Yunanistan da, Lübnan da, Ä°srail de bu kahveye sahip çıkar. Ama bugün Kurukahveci'nin danışmanı olan Özdemir Ayer, Türk misafirperverliÄŸinin simgesi olan kahvenin Türk olmasıyla ilgili oranı şöyle açıklar: Yüzde bin! Ãœstelik bunu sadece Türkler'in deÄŸil, Dünya Kahve Organizasyonu'nun da söylediÄŸini ekler. Milyonlarca kız istenme seremonisinde baÅŸrolü oynamıştır Türk kahvesi. Milyonlarca dostun acı kahvesi içilmiÅŸ; kaç milyon tane 40 yıllık hatır doÄŸmuÅŸtur. Kahvesi içilir olmak önemli bir statü olagelmiÅŸtir hep, yorgunluk kahvelerinin tadına doyum olmamıştır. Ne hazır kahveler, ne makine kahveleri talip olmuÅŸtur Türk halkının damak tadına ama, onun gönlünde her daim -yüzde 84 oranında- Türk kahvesi olagelmiÅŸtir. Firma yetkililerinin söylediÄŸine göre, Kurukahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları'nın hiçbir zaman diÄŸer rakiplere karşı ciddi bir mücadele vermesine gerek kalmamıştır. İçinde 600 ayrı aroma bulunan bu tad daha uzun süre yaÅŸayacaktır. Â