TDK Başkanı Prof. Dr. Osman Mert ‘ortak alfabe’yi Hürriyet’e anlattı: 5 harf lehçeler için

Türk Devletleri Teşkilatı, Q, X, Ň, Ä, Ŭ harflerinin de olduğu “ortak alfabe”nin hayata geçirilmesine karar verdi. Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu’nda yer alan Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Osman Mert, 34 harften oluşan “Ortak Türk Alfabesi”ne ilişkin merak edilen soruları Hürriyet’e yanıtladı:

34 HARF ÇATI ALFABE

- Ortak Türk alfabesine niçin ihtiyaç duyuldu?

Ortak Türk Alfabesi Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan Cumhuriyetlerinin kullanacakları harflerin toplamını temsil eden bir çerçeve alfabedir. Bugün dünyada bilgi birikiminin en az yüzde 70’i Latin alfabesiyle ortaya konmaktadır. Türk Cumhuriyetleri olarak bizim de hem aramızdaki ilişkileri güçlendirmek hem de dünya ile entegrasyonu sağlamak için Latin tabanlı ortak bir alfabeye geçmemiz gerekiyordu.

- Ortak alfabe hangi alanlarda kullanılacak? 

Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan kendileri için belirlenen alfabeleri parlamentolarında kabul edip onayladıktan sonra kullanmaya başlayacak. 34 harfli Ortak Türk Alfabesi bir çerçeve alfabe. Herhangi bir ülkenin kullanacağı bir alfabe değil. Bu alfabenin 29’u Türkiye Cumhuriyeti’nin kullandığı harfler, diğerleri ise Türkiye Türkçesinde olmayan ancak Türk lehçelerinde olan ve fonem değeri taşıyan sesler için belirlenmiş harflerdir. Yani Türk Cumhuriyetlerinin kullanacakları harflerin 29’u ortak olacak; alfabeler 1 ile 3 arasında da (34 harfli ortak çerçeve alfabeden alınan) farklı harfler barındıracak. 

- Günlük hayatta bizi nasıl etkileyecek?

Ortak alfabeyle birlikte eğitimden ekonomiye, siyasetten edebiyata kadar pek çok alanda Türk coğrafyası yakınlaşacak ve birlikte hareket kabiliyeti artacak. Artık Edirne’den yola çıkan bir Türk, Altay Dağları’na kadar yalnızca Türkçe konuşarak değil Türkçe lehçeleriyle yazılanları okuyarak da seyahat edebilecek. 

W VE Q HARFLERİ GİBİ KULLANILACAK

- Türk alfabesine beş harf eklenmesinden bahsediliyor? Bunlar nelerdir?

Bir alfabede sadece fonem değeri taşıyan sesler harflerle gösterilir. Bir dilde olmayan sesleri alfabesinde göstermenin bir anlamı yoktur. Kabul edilen 34 harfli ortak çerçeve alfabedeki 5 harf, standart Türkiye Türkçesi’nde olmayan Türk lehçelerinde olan sesler için belirlenmiştir. Dolayısıyla bu beş harfin Türkiye Cumhuriyeti’nin alfabesinde gösterilmesine de gerek yoktur. Eğer bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı Türkiye Türkçesi’nde olmayan bir sesin yer aldığı Kazakça bir kelime yazacaksa bu kelimede Kazak alfabesinde olan o harfi kullanabilir. Tıpkı İngilizce yazarken gerektiğinde bizim alfabemizde olmayan W, Q işaretlerini kullandığımız gibi.

TÜRKİYE 29 HARFE DEVAM

- Ortak alfabe ne zaman kullanılmaya başlanacak?

Türkiye Cumhuriyeti bu çerçeve alfabedeki 29 harfi zaten 1928 yılından beri kullanıyor; kullanmaya devam edecek. Azerbaycan da aynı şekilde kendi alfabesini kullanmaya devam edecek. Sadece Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’da değişiklik olacak. Bu üç ülke konuyu parlamentolarına getirip onayladıktan sonra Türk Cumhuriyetleri arasında 29’u ortak olan ama harf sayısı 1 ile 3 arasında farklılık arz eden alfabeler kullanılmayla başlanacak. 

- 29 harf yerine 34 harfi mi benimseyeceğiz? Eğitim sistemimizde 34 harf mi geçerli olacak?  Böyle bir ihtiyaç söz konusu değil.