TBMM'den çıkan en kapsamlı deÄŸiÅŸiklik

12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra kurulan Danışma Meclisi’nce hazırlanan ve Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylandıktan sonra halkoyuna sunularak 7 Kasım 1982’de kabul edilen Anayasa’da, 6’ıncı ve en kapsamlı deÄŸiÅŸiklik, TBMM’de yasalaÅŸtı.Bugüne kadar 5 kez deÄŸiÅŸikliÄŸe gidilerek 2 maddesi yürürlükten  kaldırılan, 21 maddesi de yeniden düzenlenen 1982 Anayasası’nın 37  maddesini deÄŸiÅŸtirmeyi öngören teklifin 3 maddesi ikinci turda yeterli oyu alamayarak düştü. Buna raÄŸmen TBMM’den çıkan en kapsamlı  deÄŸiÅŸiklik bugünkü düzenleme oldu.Son yasayla birlikte toplam 55 maddesi yeniden düzenlenen, 2  maddesi de yürürlükten kaldırılan Anayasa’nın, kabul ediliÅŸinin  üzerinden geçen 19 yılda yaklaşık üçte biri deÄŸiÅŸtirildi.DEĞİŞİKLÄ°K SÃœRECÄ°Anayasa’da ilk deÄŸiÅŸiklik 17 Mayıs 1987’de yapıldı.-Seçmen yaşı 21’den 20’ye düşürülürken, milletvekili sayısı  400’den 450’ye çıkarıldı.-Ayrıca, 175. maddedeki, Anayasa’nın deÄŸiÅŸtirilmesine yönelik  hükümler de yeniden düzenlenerek, iki turlu görüşme, gizli oylama,  cumhurbaÅŸkanının anayasa deÄŸiÅŸikliÄŸini halkoylamasına sunması  esasları, TBMM üye tam sayısının üçte ikisinden az veya beÅŸte üçü oy  ile kabul edilen deÄŸiÅŸikliklerin doÄŸrudan halkoylamasına gitmesine  iliÅŸkin düzenlemeler getirildi.-Aralarında 9. CumhurbaÅŸkanı Süleyman Demirel ile BaÅŸbakan Bülent  Ecevit’in de bulunduÄŸu, 12 Eylül öncesi siyasi parti liderleri ve  partilerin yöneticilerine 10 yıl, milletvekili ve senatörlere ise 5  yıl siyaset yasağı getiren Anayasa’nın Geçici 4. maddesi de  yürürlükten kaldırıldı. Bu deÄŸiÅŸiklik, halkoylamasıyla kabul edildi.RADYO - TELEVÄ°ZYONDA DEVLET TEKELÄ° KALKTI-Özel televizyon ve radyoların 1990’lı yılların hemen başında  birbiri ardına yayına baÅŸlaması, zaman içinde bu medya organlarına  uygulanan yasaklar ve kapatmalar tartışma yarattı. Konunun siyasi  boyut da kazanması nedeniyle 8 Temmuz 1993’de Anayasa’nın 133. maddesi deÄŸiÅŸtirilerek, radyo-tv yayınlarında devlet tekeli kaldırıldı.SEÇME YAÅžI 18’E Ä°NDÄ°RÄ°LDÄ°-23 Temmuz 1995 tarihinde yapılan deÄŸiÅŸiklikle Anayasa’nın  „BaÅŸlangıç“ metni ile 14 maddesinde yeniden düzenlemeye gidilirken,  „BaÅŸlangıç„ta yer alan ve Anayasa’nın 12 Eylül Harekatı sonrasında  Danışma Meclisi’nce yapılıp, Milli Güvenlik Konseyi’nce son ÅŸekli  verildikten sonra halkoylamasında kabul edildiÄŸini belirten  paragraflar çıkarıldı.-33. Maddedeki deÄŸiÅŸiklikle dernek kurma hürriyeti üzerindeki bazı kısıtlamalar, derneklerle sendikalara yönelik siyaset yasağı getiren  ve bu doÄŸrultuda „sendikal faaliyet„i düzenleyen 52. madde  yürürlükten kaldırıldı. 53. maddedeki düzenlemeyle de memurlara  sendika kurma ve „toplu görüşme yapma“ hakkı verildi.-Seçme yaşı 20’den 18’e indirildi. Yurt dışında bulunan  vatandaÅŸların ve tutukluların oy kullanabilmeleri olanağı getirildi.  Ancak, Anayasa’da öngörülmesine karşın 5 yıldır, yurt dışında bulunan  Türk vatandaÅŸlarının nasıl oy kullanacaklarını düzenleyen yasa  çıkarılamadı. Yurt dışındaki vatandaÅŸlar, seçim dönemlerinde gümrük  kapılarına kurulan sandıklarda oylarını vermeye devam ediyorlar.-1995 deÄŸiÅŸikliÄŸi ile partilere üye olma yaşı da 21’den 18’e  indirildi. Bunun yanı sıra, siyasi partilerin kadın ve gençlik kolları kurmalarını, yurt dışında örgütlenmelerini yasaklayan hüküm  kaldırıldı. Yükseköğretim elamanları ile yükseköğretim öğrencilerine  siyasi partilere üye olma hakkı getirildi.-Siyasi partilerin kapatılma davalarında esas alan fiillerin odağı olup olmadığının tespitine iliÅŸkin düzenleme, 1995’de Anayasa’ya  girdi. „Siyasi partilerin uyacakları esaslar“ baÅŸlıklı 69. maddede  1995 yılında yapılan deÄŸiÅŸiklikle, Cumhuriyet’in temel niteliklerine  aykırı; zümre, sınıf veya herhangi bir diktatörlüğü savunan partilerin temelli kapatılmasına, „ancak, onun bu nitelikteki fiillerin  iÅŸlendiÄŸi bir odak haline geldiÄŸinin Anayasa Mahkemesi’nce tespit  edilmesi halinde karar verileceÄŸi“ hükmü getirildi.-Kapatılan siyasi partinin kurucuları ve her kademedeki  yöneticilerinin, yeni bir siyasi partide kurucu, yönetici ve  denetleyicisi olamayacakları hükmü, 1995’te yumuÅŸatıldı ve partinin  kapatılmasına neden olan partililere 5 yıl siyaset yasağı öngörüldü.  „Temelli kapatılan bir parti bir baÅŸka ad altında kurulamaz“ fıkrası da 1995’te konuldu. Bu fıkra, „kapatılmış bir partinin mensuplarının  üye çoÄŸunluÄŸunu teÅŸkil edeceÄŸi yeni bir siyasi parti de kurulamaz“  hükmünün yerine getirildi.-Kapatılma davası açılan partiye Anayasa Mahkemesi’nde savunma  yapma olanağı verildi.-Milletvekili sayısı 1995’te yeniden yükseltilerek 450’den 550’ye  çıkarıldı.-TBMM’nin yasama yılı baÅŸlangıcı 1995’te yapılan deÄŸiÅŸiklikle 1  Eylül’den 1 Ekim’e çekildi. Milletvekili genel ya da ara seçiminden  önceki veya sonraki bir yıl içinde yapılması gereken yerel genel ve  ara seçimlerin milletvekili seçimleriyle birlikte yapılacağı da 1995  düzenlemesiyle Anayasa’ya girdi.DGM’LER, ÖZELLEÅžTÄ°RME VE TAHKÄ°M-Anayasa’da 18 Haziran 1999’da yapılan düzenlemeyle, Avrupa Ä°nsan  Hakları Mahkemesi’nde sürekli Türkiye’nin aleyhine çıkan kararlara  gerekçe olan DGM’lerin yapısı deÄŸiÅŸtirildi. DGM’lerde askeri savcı ve  hakimlerin de görev yapmasını öngören 143. madde deÄŸiÅŸtirilerek, bu  mahkemeler sivilleÅŸtirildi.-Anayasa’da 13 AÄŸustos 1999’da yapılan ve 3 maddeyi kapsayan  deÄŸiÅŸikle de özelleÅŸtirmeye yasal dayanak getirildi.-Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz ÅŸartlaÅŸma ve sözleÅŸmelerinden  doÄŸan uyuÅŸmazlıkların tahkim yoluyla çözülebileceÄŸi hükmü Anayasa’ya  konulurken, Danıştay’ın sözkonusu sözleÅŸmeler üzerindeki inceleme  yetkisi kaldırıldı.5 ARTI 5, GEÇEMEDÄ°Bu arada, milletvekili dokunulmazlığının sınırlandırılmasına  iliÅŸkin Anayasa’nın 83. maddesini deÄŸiÅŸtiren teklif, TBMM’den  geçemedi.  Ä°lk görüşmesi 19 Kasım 1997 tarihinde yapılan, ancak çıkmama ihtimali  nedeniyle ikinci görüşmesi uzun süre ertelenen deÄŸiÅŸiklik teklifinin  ikinci görüşmesi, o dönem Meclis’te grubu bulunan CHP’nin ısrarı  sonucu yapıldı. Genel Kurul’un 22 Mart 1999 tarihinde gerçekleÅŸtirdiÄŸi birleÅŸimde yapılan ikinci oylama sonucu, dokunulmazlıkların  sınırlandırılmasına yönelik Anayasa deÄŸiÅŸikliÄŸi kabul edilmedi.Öte yandan, CumhurbaÅŸkanlığı seçimi dolayısıyla siyasi gündemde  aylarca tartışılan ve hükümet ortağı partilerin milletvekillerinin  teklifi olarak TBMM gündemine gelen 3 maddelik deÄŸiÅŸiklik paketi de  yasalaÅŸamadı.CumhurbaÅŸkanının görev süresini 7 yıldan 5 yıla indiren ve bir  kiÅŸinin ikinci kez CumhurbaÅŸkanı seçilebilmesine olanak saÄŸlayan 101.  madde deÄŸiÅŸikliÄŸi, milletvekili emekliliÄŸine Anayasal güvence getiren  86. madde deÄŸiÅŸikliÄŸi ile parti kapatmayı zorlaÅŸtıran 69. madde  deÄŸiÅŸikliÄŸinin birinci tur oylaması 29 Mart 2000 tarihinde yapıldı.  Oylamalardan çıkan sonuçlar, deÄŸiÅŸikliklerin referanduma gerek olmadan TBMM’den çıkmayacağına iÅŸaret edince, Anayasa Komisyonu teklifi geri  çekti.TBMM’de bugün yasalaÅŸan 34 maddelik deÄŸiÅŸiklik, temel hak ve  hürriyetler, sosyal ve ekonomik yaÅŸam, milletvekillerinin özlük  hakları ve emekliliklerini yeniden düzenliyorÂ