Süpersonik iş jetleri geliyor

Yakın bir gelecekte saatte 2 bin 200 kilometre hızla uçabilen özel iş jetleri gökyüzünde yerini alacak. Normal yolcu uçaklarından üç kat daha hızlı olan bu özel jetler, uzun menzilleri ile işadamlarını dünyanın her tarafına taşıyacak.Emekli olan Concorde’lardan sonra gökyüzünde askeri jetler dışında ses hızının üzerinde uçabilen uçak kalmadı. Concorde’ların en önemli müşterileri olan işadamları ise arayışta. İstedikleri yere hızlı gidebilmek, gökyüzünde daha az zaman harcamak için süper hızlı uçakların hizmete gireceği günü bekliyorlar.Aslında sesten hızlı iş jeti imalatı yeni bir proje değil. Bu konuyla ilgili ilk çalışma 1991’de Amerikan Gulfstream ile Rus Sukhoi şirketlerinin ortaklığında yapıldı. Soğuk Savaş sonrasındaki bu ilk ortaklık ne yazık ki sembolik olmaktan öteye gidemedi. S-21 adı verilen proje sipariş alamadığı için iptal edildi. Bunu 1998’de Fransız iş jeti imalatçısı Dassault izledi. Projede en büyük sorun motor konusunda yaşandı. Tüm imal edilen süpersonik motorlar, askeri jetlerin kullanabileceği özellikte tasarlanmıştı. Askeri motorların çok sık bakıma ihtiyaç duymaları, aşırı yakıt harcamaları bu tür motorların veya türevlerinin süpersonik iş jetlerinde kullanılmasını engelliyordu.Geçtiğimiz ay gerçekleştirilen NBAA Fuarı’nda iki projeyle birlikte süpersonik uçak tartışması yeniden alevlendi. Bir tarafta Lockheed Martin var. Adını askeri uçakların yanı sıra sesten üç kat daha hızlı uçan SR-71, radara yakalanmayan F-117 gibi projelerle duyuran Lockheed, SSBJ adını verdiği proje ile pazardan pay almak istiyor. Uçak ters ‘V’ şeklindeki kuyruk yapısına sahip. KISA KANATLARLockheed Martin’in karşısında Boeing ve Raytheon var. İki şirket de havacılık sanayiinde gerek yolcu uçakları gerekse de iş jetlerinde çok ciddi güce ve tecrübeye sahip. Aerion adı verilen projeyle, kısa kanatları sayesinde hızının rakipten saatte 300 kilometre daha yüksek olması hedefleniyor.Gerek SSBJ gerekse de Aerion’un ilk uçuşu için hedef 2010. Ortalama 80 milyon dolara satışa sunulacak uçaklar 12 koltuklu tasarlanıyor. Menzili 7 bin 400 kilometre olarak belirlenen süpersonik iş jetlerinin geliştirme maliyetleri ise 2.5-3 milyar doları bulacak.Süpersonik uçakların en büyük derdi gürültü. Sesten daha düşük hızla uçarken oluşan ses dalgaları, uçaktan daha hızlı olduğu için öne doğru yayılıyor. Uçağın ses hızını aşmasıyla birlikte çıkardığı ses dalgaları üst üste binmeye başlıyor. SES DUVARITitreşim üst üste binen ses dalgaları nedeniyle çok fazla artarak yüksek basınç oluşturuyor. Mach 1 olarak adlandırılan ses hızı saniyede 340 metre sınırına geldiğinde uçak bu üst üste binmiş olan dalgaları yani ses duvarını aşıyor. Bu geçiş sırasında patlama sesleri duyuluyor.Gürültü nedeniyle sivil süpersonik uçakların deniz gibi yerleşim biriminin olmadığı yerde uçuşlarına izin veriliyor. Şimdi her iki şirket de uçağın tasarımında yapacakları değişimlerle gürültüyü en aza indirmeyi hedefliyor.Araştırmalara göre gelecek 10 yıldaki süpersonik iş jeti ihtiyacı 250-300 uçak arasında. En büyük müşteriler NetJet gibi hisseli uçak hizmeti veren kuruluşlar olacak. Tolga ÖZBEK1947Bell X-1ATest pilotu Chuck Yeager 1947’de ses hızını aşan ilk pilot oldu.1953F-100 Super SabreF-100, seri imal edilen sesten hızlı ilk savaş uçağıydı.1964SR-71 Blackbirdİmal edilen en hızlı uçak SR-71, keşif amacıyla kullanılıyordu.1976Concordeİngiliz-Fransız ortak imalatı Concorde yolcu uçağı hizmete girdi.B-1B LancerHareketli kanatları, süpersonik hızıyla B-1B, uçak tasarımında yeni bir çığır açtı.1992Sukhoi-Gulfstream S-21Rus-Amerikan projesi sipariş alınamadığı için sona erdi.1998Dassault Falcon SSTYeterli performans veren motor bulunamadığı için proje iptal edildi.SSBJ ve Aerionİki proje bu kez hayali gerçekleştirmeyi hedefliyor.VIP filosu büyüyorTürkiye Cumhuriyeti’nin hükümet uçuşlarında kullanacağı filo yapısı, alınacak Airbus A319 Corporative Jet’le birlikte şekillenmeye başladı. Başbakanlık tarafından yapılan çalışmada A319CJ’nin üzerine geniş gövdeli bir uçak için de görüşmeler sürüyor. Hükümet yetkililerinin yanı sıra gazeteciler ve işadamları ile yapılan kalabalık seyahatlerde kullanılacak uçağın 100 koltuklu olması planlanıyor.Geniş gövdede iki alternatif bulunuyor. Bunlardan birincisi halen THY filosunda kullanılan Airbus A310 uçaklarından birinin VIP modeli haline getirilmesi. Uçuş saati düşük bir uçak seçilerek kabini tamamen yenilenecek. İkinci alternatif ise THY’nin de uzun menzilde sipariş verdiği çift motorlu Airbus A330 alımı. A319CJ’nin altına da uzun menzilli bir iş jeti bakılıyor. Bu pazarda Bombardier Global Express, Dassault Falcon 900EX ve Gulfstream G550 çarpışıyor.Başbakanlığın helikopter ihtiyacı ise Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından karşılanacak. TOBB, Sikorsky’nin S-92 modelini almak üzere el sıkıştı. Detayların görüşüldüğü projede helikopterin işletimi Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı Havacılık Daire Başkanlığı tarafından yapılacak. Normalde 19 koltuk kapasitesine sahip helikopter, Başbakan Erdoğan için 10 koltuklu ve VIP donanımlı hale getirilecek. Onur Air Kars’a uçacakKış sezonunda 11’inci uçuş noktası olarak Malatya’yı açan Onur Air, 1 Aralık’ta İstanbul-Kars seferlerine başlıyor. 89 milyon liralık tek fiyat uygulamasını sürdürecek olan Onur Air, talep olması doğrultusunda Malatya-İzmir seferlerini planlıyor. İç hatlara 9 Aralık 2003’te Kayseri uçuşlarıyla başladıklarını söyleyen Onur Air Genel Koordinatörü Şehabettin Bolukçu, bir yıla yakın sürede 1.5 milyon yolcu taşıdıklarını açıkladı. Abdurrahman CENGİZTHY ilk 50’deHavacılık sektörünün saygın dergilerinden Flight International tarafından hazırlanan en büyük 50 havayolu sıralamasına THY de girdi. Havayollarının 2003 rakamlarına göre yapılan sıralamada THY taşıdığı 10 milyon 500 bin yolcu ile 41, ciroda ise 1.5 milyar dolar ile 47’nci oldu. Bu yılı 12 milyon yolcu ve 2 milyar dolar ciro ile kapamayı hedefleyen THY, sıralamadaki yerini yükseltmek istiyor.Derginin yaptığı araştırmada 2003, sektör için ciddi türbülansların yaşandığı bir yıl olarak kayıtlara geçti. Milyar dolar seviyesindeki dev zararlar başta Kuzey Amerika olmak üzere büyük havayollarının belini büktü.Geçen yılın gülen şirketleri ise düşük maliyetli havayollarıydı. Küçük ama elastik filoları, pazar ihtiyaçlarına hemen cevap verebilen rekabetçi yapıları bu şirketleri büyüttü. İlk başarılı örneği Amerika’da Southwest olan bu model Avrupa’da da hızla yayıldı. 2003’te ilk defa Ryan, EasyJet, Virgin Blue gibi şirketler ilk 50 sıralamasına girdi. Yapılan araştırmalar özellikle kısa mesafeli uçuşlarda bu şirketlerin pazar paylarını daha da yükselteceğini gösteriyor.Kár ve zarar durumu uçak siparişlerine de yansıdı. Kár eden havayolları, kazançlarını uçağa yatırdı. Geçen yıl en fazla uçağı Amerika’da hızla büyüyen düşük maliyetli havayolu JetBlue verdi. Toplam 221 uçak alacak JetBlue Havayolları’nı EasyJet 100, Ryanair 98, Southwest 95, AirTran da 57 uçakla izledi. Bayrak taşıyıcı havayollarından Japon ANA 118, Emirates de 95 uçak sipariş verdi.EN FAZLA YOLCU1 Delta 104.52 American 88.83 United 66.24 Southwest 65.75 Japan 58.26 Northwest 51.97 All Nippon 48.18 Lufthansa 45.49 Air France 43.710 US Airways 41.311 Continental 39.912 British Airways 36.113 Qantas 28.914 Iberia 25.615 Ryanair 23.116 Alitalia 22.517 Korean 21.718 Easyjet 21.119 China Southern 20.520 America West 20.121 Air Canada 2022 SAS 19.323 KLM 1924 Air China 18.125 Thai 1726 Malaysia 15.427 Alaska 1528 Saudia 14.529 Singapure 13.330 China Easthern 12.231 American Eagle 11.932 Asiana 11.833 AirTran 11.734 Express Jet 11.435 ATA 11.236 TAM 11.237 Swiss 11.238 Varig 1139 Comair 10.940 Skywest 10.741 THY 10.542 Emirates 10.443 Cathay Pacific 10.144 Virgin Blue 1045 New Zelland 9.646 BMI 9.447 Aero Mexico 9.348 Southeasth 9.249 JetBlue 950 Austrian 8.5EN FAZLA CİRO1 Lufthansa 18.1562 Fedex 17.4973 American 17.4404 Japan 17.1895 Air France 14.5216 United 13.7247 Delta 13.3038 British Airways 12.8579 ANA 10.83410 Northwest 9.51011 Continental 8.87012 SAS 7.20813 KLM 6.91714 USAirways 6.84615 Qantas 6.66416 Air Canada 6.01217 Southwest 5.93718 Singapore 5.64819 Iberia 5.25620 Korean 5.18021 Alitalia 4.91622 Cathay Pacific 3.79923 Emirates 3.61724 Thai 3.17925 Swiss 3.07326 Saudia 3.05027 UPS 3.04628 Cintra 2.78029 Air China 2.68930 Austrian 2.55231 Alaska 2.43632 Thomas Cook 2.41433 South Africa 2.33134 Malaysia 2.26035 America West 2.25436 China Airlines 2.20937 Varig 2.19938 Virgin Group 2.16339 China Southern 2.11140 Asiana 2.10541 EVA 1.90442 Air New Zelland 1.88643 FinAir 1.82344 China Easthern 1.72845 LAN 1.63946 Aeroflot 1.58847 THY 1.56648 ATA 1.51949 Easyjet 1.49750 TAP Portugal 1.379