‘Süper patlama’ sönmüÅŸ yıldızları aydınlatıyor

Kanadalı bilim adamları olaÄŸanüstü bir gözlem yaptı. Uçan bir teleskopla bir nötron yıldızı üzerinde ender görülen çok güçlü bir patlama kaydedildi. ‘Süper patlama’ (‘Superburst’), 25.000 ışık yılı uzaklıktaki nötron yıldızında görüldü. Patlama esnasında üç saatte bir güneÅŸimizden 100 yılda yansıyan enerji açığa çıkmakta. Son derece ender rastlanan bu olay sırasında röntgen ışınları nötron yıldızının etrafında bir gaz diski oluÅŸturarak normalde görünmeyen plazmayı Nasa’nın röntgen teleskopları için görünür kıldı. Ağır nötron yıldızının kendine çektiÄŸi maddeler, çekirdeÄŸin etrafındaki 10 ila 100m kalınlığındaki tabakada birikiyor. Tabaka önemli ölçüde helyumdan oluÅŸmakta. Helyum, çekirdek füzyonuyla karbona dönüştürüldüğünde muazzam bir enerji ve çok güçlü bir röntgen ışını patlamaları oluÅŸur. Günde birkaç kez tekrarlanan bu patlamalar ortalama olarak on saniye kadar devam ediyor. Toronto Ãœniversitesi’nden David Ballantyne ve Nasa’dan Tod Strohmayer tarafından gözlemlenen ‘süper patlama’ bu küçük patlamalardan yaklaşık olarak bin misli kuvvetliydi. Ender görülürÇok ender meydana gelen bu patlamaların helyum füzyonuyla çok fazla karbonun birikmesi ve bunun yeniden birleÅŸmesiyle oluÅŸtukları sanılıyor. Patlama için gerekli miktarın ise uzun yıllar içinde biriktiÄŸi tahmin edilmekte. Güçlü patlama, röntgen ışınlarının 4U 1820-30 olarak adlandırılan nötron yıldızının çok yakınında ‘parlaması’ nedeniyle araÅŸtırmacıların yoÄŸun ilgisini çekti. Astrofizikçiler spektrometreyle patlamadan sonra yıldızın etrafında kızgın gazdan oluÅŸan çevriyi izlediler. Bu tür gaz diskleri bildik teleskoplarla izlenemez. Ballantyne ve Strohmayer bu sansasyonel gözlemi ÅŸimdi bir tasarımla insan gözü için de görünür kıldılar. Bir komÅŸu yıldız, diskin madde ihtiyacını karşıladıktan sonra plazma patlamanın etkisiyle ışıyor. Nötron yıldızları kara deliklerin küçük kardeÅŸleridir. Yani patlayan yıldızlardan arta kalan çok büyük yoÄŸunluktaki cisimler. Dev patlamanın meydana geldiÄŸi nötron yıldızı güneÅŸimizin kütlesini, çapı 50m’den küçük olan bir küre içinde yoÄŸunlaÅŸtırmakta. Patlama sırasında alınan verilerle sönmüş yıldızın etrafındaki kızgın plazma diskinin davranışlarından öte bazı açıklamalar da yapılabiliyor. Quasar ve kara delikler de bu tür disklerle çevrilidir. Fakat kara deliklerde bu tür röntgen ışını patlamaları meydana gelmez. Â