Sularımızda görülmeyen milyonluk balık gölde ortaya çıktı! Nasıl geldiler?

Tunceli’nin Çemişgezek ilçesinde 25 Ekim'de Keban Baraj Gölü'nde balık tutan bir vatandaşın ağına daha önce hiç karşılaşmadığı bir balık türü takıldı. Yapılan incelemelerde balığın Sibirya Mersin balığı olduğu belirlendi.

15 gün sonra baraj gölünde bu sefer bir başka balıkçının ağına yine Sibirya Mersin balığı takıldı. Fakat bu balığın bırakın denizlerimizi, iç sularımızda olması çok şaşırtıcı. Çünkü Mersin balığı türlerinden biri olan Sibirya Mersin balığı, Kuzey Sibirya’daki tüm büyük nehir sistemlerinde bulunuyor. Türün dağılımı, Rusya’daki Obi Nehri’nden başlayıp Rus Uzak Doğusu’ndaki Kolyma bölgesine kadar uzanıyor.

Bu tür, nehirlerde taşlı çakıllı bölgelerde yumurtluyor. Deniz suyunda gözükseler de, denize göç etmeyen popülasyonları da bulunuyor. Fakat daha çok yetiştiriciliğinin yapılması için tercih edilmesinden dolayı, Sibirya Mersin balıklarının bizim sularımızda hatta Keban Baraj Gölü’nde görülmesi oldukça düşündürücü...

Sibirya Mersin balığı

BALIKLARI GÖLE BİRİLERİ Mİ BIRAKTI?

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi, Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Hastalıkları bölümünde görevli Prof. Dr. Devrim Memiş, “Bu balıklar yetiştiricilik yapan işletmelerden Keban Barajı’na bırakılmış ya da kaçmış olabilir” dedi ve ekledi:

“Sibirya Mersin balığı, sularımıza ait bir balık değil. ‘Acipenser baeri’ olarak bilinen bu tür, sadece yetiştiricilik yoluyla ülkemizde bazı işletmelerde bulunur. Deniz ve nehir arasında tatlı ve az tuzlu sularda beslenmek ve üremek için mevsimlere bağlı olarak göç ederler.”

Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’nde Deniz Biyolojisi bölümünde görevli olan Prof. Dr. Cem Çevik de “Mersin balıklarının yaşam şekilleri bilimsel olarak Anadrom balık grubunda değerlendirilir. Yani üremelerini nehirlerde yaparlar, daha sonra denizlere dönerler. Bu nedenle bu balıkların Keban Baraj Gölü’nde doğal olarak bulunması mümkün değil. Muhtemelen bu balıklar, bazı kişiler tarafından göle bırakıldılar” dedi.

Art arda aynı balığın iki kez balıkçılar tarafından yakalanması, belli ki barajda daha çok bu balıktan olduğunu akıllara getiriyor. Peki bu durum göle zarar verebilir mi? Sibirya Mersin balığı koruma altında mı?

Prof. Dr. Devrim Memiş ve Prof. Dr. Cem Çevik ile detaylı bir şekilde konuştuk.

SULARIMIZDA SİBİRYA MERSİNİ YOK AMA MERSİN BALIKLARI AZ DA OLSA VAR

Genel olarak Mersin balıkları su ürünleri sektöründe ekonomik değeri en yüksek olan balıklardan... 1800’lerde Mersin balıkları avcıların ağlarına takılan değersiz organizmalar olarak görülürken, günümüzde ise lüksün ve zenginliğin simgesi haline geldi.

Bunun en önemli etkisi de balığın kilosuna göre elde edilen havyarın 2-15 milyon liraya kadar alıcı bulması… Özetle ticari değeri her geçen gün artıyor ve bu durum da bu türleri dünyanın en değerli ticari balıklarından biri haline getiriyor. Peki ülkemizde Sibirya Mersin balığı dışında Mersin balığı türlerinden bulunuyor mu?

Grafik: Harun Elibol

Prof. Dr. Devrim Memiş, Sibirya Mersin balığının sularımıza ait bir balık olmadığını ama Mersin balıklarının özellikle Karadeniz bölgesinde yaşadığını söyledi ve şu bilgileri paylaştı:

“Bu balıklar doğal ortamda Sakarya veya Yeşilırmak gibi büyük nehirlerimizde yumurtlama göçü yapar. Sonra da yavrular, yine büyümek için Karadeniz’e göç eder. Mersin balıkları aşırı avlanma, su kirliliği ve yumurtlama göçü yapamaması nedeniyle günümüzde yok olma tehlikesinde olan balık sınıfında.”

“Sularımızda 1980’li yıllara kadar Mersin balığı türlerinden olan Mersin Morinası, Karaca Mersin, Sivriburun, Çoka ve Şip gibi Mersin Balığı türleri bulunduğu biliniyor. Fakat günümüzde sayıları çok azaldı ve sadece Mersin Morinası, Karaca Mersin ve Sivriburun çok nadir de olsa özellikle nehir ağızlarına yakın bölgelerde görülebilen türler haline geldi. Sibirya Mersin balığı denen bu tür ise sadece yetiştiricilik yoluyla ülkemizde bazı işletmelerde bulunuyor.”

GÖL EKOSİSTEMİNE ZARAR VEREBİLİRLER

Asıl önemli olansa Sibirya Mersin balığının baraj gölünde olması. Balıkların birileri tarafından göle bırakılma ihtimali çok yüksek gibi duruyor. Bu konuda incelemeler de devam ediyor. Akla gelen ilk durumsa eğer bu balıklar çoğalır, yumurtalarını baraj gölüne bırakırsa havyar üretimine olanak sağlayabilme ihtimalleri. Ama öte yandan Sibirya Mersin balığının göle zararı da olabilir. Çünkü Mersin balıkları karnivor canlılar. Yani canlı avlarla besleniyorlar. Denizde de hamsi gibi balıkları tüketiyorlar

Üreyebilmeleri için nehir sistemine ihtiyaç duymaları gerektiğinin de altını çizen Prof. Dr. Devrim Memiş, "Uzun kilometreler göç etmeleri gerektiğinden göl ortamında yumurtlama yapmaları mümkün görülmüyor" diye de ekledi.

Prof. Dr. Cem Çevik ise türün göle adapte olup kendi popülasyonu oluşturması durumunda göl ekosisteme çok ciddi zararlar verebileceğini vurguladı ve şu önemli bilgileri paylaştı:

“Bu durum yerli türlerimizin besinine ortak olma, yerli türlerin yavru ve yumurtalarına yeme, hastalık bulaştırma gibi negatif etkiler yapabilir. Tabii bu saydığım şeyler, göllerimizde bulunan diğer yabancı türler için de geçerli. Fakat şunun altını da çizmek lazım. Canlıların adaptasyon yetenekleri her zaman bizi şaşırtabilir. Bu nedenle Mersin balığının göllerimizde sürekli kalıcı bir popülasyon oluşturma ihtimali olabilir de olmayabilir de…”

TÜRKİYE'DE ÜRETİMİ YAPILACAK SU KOŞULLARI MEVCUT!
MİLYONLUK DEĞERE SAHİPLER

Prof. Dr. Devrim Memiş, bu balıkların doğal ortamda olanlarının yakalanması yasak olması nedeniyle havyar elde edilemediğini ama üretim çiftliklerinde havyar üretmek amacıyla yetiştirildiklerini söyledi.

“Mersin balıklarından elde edilen havyarın satışı bakanlık ile Nesli Tehlike Altındaki Türlerin Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamında takip ediliyor. Çiftlik üretimlerinin satışına izin veriliyor. Havyar fiyatı türe ve yumurta kalitesine göre değişiyor. Karadeniz ve Hazar Denizi’nde yaşayan türlerin havyar satışı ön plandadır ve daha da pahalıdır”

Balığın ülkemizde üretiminin çok sınırlı olduğunu da söyleyen Prof. Dr. Devrim Memiş, “Doğal ortamlarda baraj göllerinde bulunmaları sakıncalı. Üretim çiftliklerinden doğal ortama kaçmış olabilecekleri düşünülürse bu balıkları bulunduran işletmeler özellikle kontrol edilmeli” dedi ve ekledi:

“Ülkemizde Sibirya Mersini üretimi yapılabilecek su koşulları mevcut. Daha çok serin suları tercih ettiği için alabalık yetiştirilen bölgelerde ek teknoloji kullanılarak ve doğaya kaçması önlenerek üretilmeleri mümkün”