Sivil, askeri yargı çatışmasına dünyadan çözümler

İşte o ülkelerdeki uygulamalar:

ABD

ABD'de CAAF ismiyle faaliyet gösteren Askeri Yüksek İdare Mahkemesi bulunuyor. Bu kurum, daha alt kademedeki Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri, Hava kuvvetleri ve Sahil Güvenlik Kuvvetleri Temyiz Mahkemeleri'nde alınan kararları inceliyor.

Ancak CAAF'nin ölüm cezası gibi kararları sonrasında, davalının sivil ABD Temyiz Mahkemesi'ne davayı incelemek için dilekçe hakkı bulunuyor.Â

Bununla birlikte CAAF bazı kararlarda dilekçe hakkına izin veriyor. Eğer CAAF dilekçe hakkına izin vermezse, ABD Temyiz Mahkemesi'nin incelemesine ancak suçun saptanabilmesi için mahkeme önüne çıkma isteği ile başvurulabiliyor.

2007 yılından beri Kongre'ye sunulan tasarılarda ABD Temyiz Mahkemesi'ne erişimde daha fazla serbestlik tanınmasına çalışılıyor. Özetle asker işini kendi içinde çözüyor ancak gerekirse son aşamada Sivil Yüksek Mahkeme devreye girebiliyor.

Bununla birlikte CAAF'nin yapısı da sivil yargıçlardan oluşuyor. Bu kurum başkanın tavsiyesiyle ve Senato'nun onayını alan 15 yıllığına atanan beş hakimden oluşuyor.

Ä°NGÄ°LTERE

İngiltere’de askeri mahkemelerin kararları üzerinde sivil yargının denetimi bulunuyor.

Ülkede, 1951 yılına kadar askeri mahkemelerin ceza hukukunu ve askeri disiplini uygulaması tamamen içe kapalı bir sistemdi. Askeri hukuka tabi olan bir kimsenin aldığı cezayı ancak üst rütbeli subaylar ve son aşama olarak da Ordu Konseyi (Army Council) gözden geçirip temyiz edebilirdi. Sivil Yüksek Mahkeme (High Court) eğer kişi askeri hukuka tabi olmayan bir kişi ise ve askeri bir makamca ceza verilmiş ise duruma müdahale edebilirdi. Yüksek mahkemenin genel olarak askeri otoriteler üzerinde bir denetleme yetkisi olmakla birlikte uygulamada sadece ‘açık insan hakları ihlalleri’nde bu yetki kullanılıyordu.

Günümüzde ise askeri disiplinin ve hukukun uygulanması artık içe kapalı bir sistem olmaktan çıkarılmıştır. 1951’de Askeri Mahkemeler Temyiz Mahkemesi (Courts-Martial Appeal Court) kurulmuştur. Bunun üyeleri sivil Yüksek Mahkeme yargıçlarıdır ve bu mahkeme askeri hukuk usulleri tüketildikten sonra kendisine yapılan temyiz istemlerini karara bağlar.

Böylece sivil otoritenin üstünlüğü ilkesi askeri yargı alanına getirilmiştir. Ayrıca tamamen sivil yargıçlardan oluşan ve uluslararası düzeyde insan haklarının savunulmasından sorumlu olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru yolu da her zaman açıktır. İstisnai olarak Lordlar Kamarası’na da başvuru hakkı vardır. Bunlara ek olarak her zaman olduğu gibi kraliyet bağışlama hakkı da saklıdır.

Hukukun birliği ilkesinin uygulandığı ve yargı bağımsızlığına özel önem verildiği İngiliz hukuk sisteminde toplumsal değerleri yansıtacak şekilde askeri mahkemelerin kararları üzerinde sivil yargının denetimi vardır ve sivil kişilerin askeri yargıda yargılanması son derece kısıtlıdır.

FRANSA

Fransa, askerî mahkemesi bulunan az sayıdaki Avrupa ülkesinden biriydi. Fransa'da barış zamanında ülke içindeki askeri suçları yargılayan askerî mahkemeler kaldırıldığından, 11 yıldır bu tarz yargılamalar sivil yargı eliyle yürütülüyor. Askerlerin barış zamanında ülke dışındaki askeri hizmete ilişkin suçlarına ise Paris Askerî Mahkemesi bakıyordu. Bu mahkemenin Paris Asliye Hukuk Mahkemesi'ne devredilme sürecinde olması, askerlerin tamamıyla sivil yargıya karşı sorumlu olmasının önünü açıyor.

Ä°SPANYA - Ä°TALYA

İspanya'da askerî yargı kararına itiraz, ülkenin en üst mahkemesine kadar taşınabiliyor; buradaki sekiz hakimli Askerî Hukuk Kamarası son hükmü veriyor ki bu hâkimlerden dördü sivil.
 
İtalya'da askeri kararlar sivil yargıya bağlı Temyiz Mahkemesi (Corto di Cassatione) tarafından denetleniyor.

GENEL BÄ°LGÄ°

Avrupa'nın birçok ülkesinde askerî yargı, sivilleşme yoluyla tamamen kaldırılmış durumda. Askerî mahkemesi bulunan ülkelerde ise, tüm askerî yargı kararları sivil yargının denetimine açık.

Almanya, Norveç, İsveç ve Danimarka gibi ülkelerde barış zamanında askerî yargı bulunmuyor. Avusturya'da ise hem barışta hem de savaşta askerî yargı bulunmuyor. Hollanda'da ise 1991 yılında sivil mahkemeler, askerî suçlar üzerinde yetkili kılındı.