Sisli günler, dertli günler

Uğur CEBECİ
ucebeci@hurriyet.com.tr

Bir kez bilgi vermek de yetmiyor. Kısa aralıklarla yolcunun sis durumu ve uçuş planlaması konusunda bilgilendirilmesi, havalimanlarındaki sorunları önlüyor. Görüş uzaklığının belirlenen şartların altına düşmesi halinde hiçbir pilot uçmaz. Ya da o havalimanına inmez. Hiçbir havayolu şirketi, kuralları zorlamaz. Çünkü en ufak bir kazada doğacak sorumluluk altından kalkılacak gibi değildir. Ayrıca sigorta şirketleri can kaybı olmasa bile doğabilecek uçak hasarları için ödeme yapmazlar. Sivil havacılık otoriteleri, yerel ve uluslararası otoriteler limitleri zorlayan havayollarını takibe alır, asla peşini bırakmazlar.

Uçaklar ve yolcuların ayrı uçuş planları vardır. Sabah İstanbul’dan Adana’ya giden uçak gelip Oslo’ya devam eder. Uçağın yerde uzun süre kalması istenmez. Bu ticari olarak zarardır. Bu yüzden sis nedeniyle bir havayolu seferlerini erteliyor ya da iptal ediyorsa bunu anlayışla karşılamak gerekiyor.
Hiçbir iş ya da keyfine yapılacak yolculuk asla canımızdan kıymetli değildir. Böyle durumlarda her zaman bir uçak kazası fotoğrafını gözlerinizin önüne getirin ve sakinleşin. Dünyanın en güvenli yolculuğunu sunan uçaklar ne yazık ki limitler zorlandığında, kurallar bozulduğunda bir felaket aracı haline gelirler...

HAVAYOLU NE YAPIYOR

Havayolu şiketi 2 saati aşan rötarlarda yolculara soğuk sandviç, 4 saati aşanlarda ise sıcak yemek vermek zorunda. 8 saati aşan rötarlarda ise dış hat uçuşları için otel seçeneği sunuluyor. İstenilen uçuş için ücretsiz olarak bilet değiştirme imkanı veriliyor. Yolcuların belirli aralıklarla sürekli bilgilendirilmesi gerekiyor.
İstanbul Atatürk ve Sabiha Gökçen: En çok sis kasım ayında yaşanıyor.
Ankara Esenboğa: Sis, aralık ve şubatta etkili.
Trabzon: Kışın özellikle gece meydana gelen sis, görüşü olumsuz etkiliyor.
Van: Göl kenarındaki havalimanında özellikle kış aylarında kar yağışı sırasında sis meydana geliyor.
Diyarbakır: Meydan yakınlarındaki nehir nedeniyle sabah ve akşam saatlerinde sis oluşuyor.
Adana: Kışın havalimanı etrafındaki narenciye bahçelerinde gece donun önlenmesi için saman yakılıyor. Duman, görüşü olumsuz etkiliyor.

SİSİN LİMİTLERİ

Meteorolojide yatay görüşün 1000 metre ve  altına düşmesi “sis” olarak adlandırılıyor. Sis, yerle temas eden havadaki subuharının yoğunlaşması veya donarak kristalleşmesi sonucu ortaya çıkan su damlacıkları veya buz kristallerinden meydana gelir. Uçakların emniyetle yaklaşmaları için havalimanlarında farklı kategoriler var. Aynı şekilde uçaklarda da havalimanlarındaki bu altyapıya uygun sistemlerin yer alması, pilotların da buna göre eğitilmiş olması gerekiyor. Kategoriler kısaca “CAT” olarak adlandırılıyor. Pistteki görüş mesafesi, özel cihazlarla ölçülüyor.
CAT 1: Pilotlar ILS yani Aletli İniş Sistemi’nde, görüşün minimum 550 metreye kadar olduğu şartlarda piste yaklaşabiliyor. 66 metre yükseklikte pisti görürlerse iniyorlar. Buna “karar irtifası” deniyor.
CAT 2: Görüş 300, karar irtifası 33 metre. Ancak havalimanı fiziki şartları nedeniyle bu limitler yükseltilebiliyor. Örneğin Atatürk Havalimanı’nda görüş limiti 400 metre.
CAT 3: Daha hassas yaklaşmalarda CAT 3A’da görüş 200, karar yüksekliği 16.5 metre. En hassası ise CAT 3B’de görüş 75-125, karar yüksekliği 16.5-0 metre.
Yatay kadar dikey görüş de önemli. Pilot, meydanın üzerinden geçerken pisti görebilir. Ancak yatay görüşte limitlerin düşmesi nedeniyle iniş gerçekleşemeyebilir.
Eğer karar irtifasında pist görülmemişse, pilotlar pas geçiyor ve yeniden deniyor. Pist ikinci yaklaşmada da karar irtifasında görülmezse “divert” ediliyor. Yani hava durumu uygun olan yedek havalimanına gidiliyor.
Hesaplama yapılırken birinci, hava durumu kötüleşiyorsa 2. ve 3. yedek meydanlar da planlanıyor. Uçağa, gidilen meydan üzerinde en az 30 dakika bekleme yapmak için, hava düzelmezse yedek havalimanlarına gidiş ve orada da bekleme yapmak için yakıt alınıyor.

TÜRKİYE’DE CAT 3 PİST YOK

Türkiye’de yoğun trafiğe sahip İstanbul Atatürk, Antalya, Ankara, İzmir, Sabiha Gökçen gibi havalimanlarının tümündeki yaklaşma sistemleri  CAT 1 ve CAT 2. Hiçbir havalimanında CAT 3 sistem yok. Ankara Esenboğa’daki 03 sağ pisti için CAT 3 çalışmaları ise 6 aydır sürüyor.
Sisin yoğun olarak yaşandığı başta Kuzey Avrupa ülkeleri olmak üzere birçok havalimanında CAT 3 şartlarında pistler bulunuyor. Herhangi bir sapmaya neden olmamak için pistin etrafında arazinin düz olması çok önemli. Hatta uzayan otlar, etrafta başıboş dolaşan köpekler bile sinyalleri saptırabiliyor.
Bir pistin CAT 3 kategorisine yükseltilmesi için yaklaşma ışıkları ve altyapı çalışmalarıyla birlikte 5 - 10 milyon dolarlık yatırım gerekiyor. Trafiğin az olduğu, ekonomik olarak geri dönüşümün sağlanamadığı durumlarda bu yatırıma girilmiyor. Ancak CAT 3 şartlarındaki bir havalimanı, yılda bir kez bile olsa divert’lerin önüne geçip parasını çıkartabiliyor.