Sık sık karıştırılıyor, ölümlere sebep olabilir... "Kökü olmayan ıspanağı almayın"

Yaklaşık bir ay önce Giresun’da 6 kişinin ıspanak yedikten sonra zehirlenme belirtileri gösterdi. Aynı işletmede çalıştığı belirlenen ve derhal tedaviye alınan 6 kişinin ardından valilik ise halkı dikkatli olmaları konusunda uyardı.

Ispanağa karşı korku yaratan bu olayın ardından ise İl Sağlık Müdürü Dr. Muhammet Bulut, “Zehirli olan ıspanak değil, güzelavrat otu” açıklamasında bulundu.

• Peki zehirlenmelere sebep olan güzelavrat otu ile ıspanağı nasıl ayırt ederiz?
• Ispanak başka hangi zehirli otlarla karıştırılabiliyor?
• Sadece ıspanaktan zehirlenmek mümkün mü?
• Güzelavrat otunun ıspanağın arasına karışması ne gibi komplikasyonlar yaratır?

Biz de hazır ıspanak mevsimi gelmişken, yeni zehirlenme vakaları duymamak umuduyla konuyu uzmanlarıyla konuştuk. Toksikolog Dr. Aynur Şahin ve Gıda Mühendisi Handan Doğan sorularımızı yanıtladı…

ECZACILIK VE TIPTA BÜYÜK ÖNEME SAHİP

Son birkaç yıldır güzelavrat otu olarak da bilinen atropa belladonna bitkisinin yapraklarının sık sık ıspanak ile karıştırıldığını ifade eden Şahin, “Güzelavrat otu, ilaç üretiminde kullanılmakta olup, dolayısıyla eczacılık ve tıp alanında büyük öneme sahip. Bitkinin yaprakları eve meyvesinde atropin gibi moleküller yoğun miktarda olduğundan bitkinin kendisinin tüketilmesi sonucu insanlarda zehirlenme tablosu meydana gelir” dedi.

DOMATES VE PATATES YAPRAĞI BİLE KARIŞIYOR

Ispanak demetleri arasına güzelavrat otu haricinde adam otunun hatta kimi zaman domates fidesi, patates yaprağı gibi istenmeyen bitkilerin de karışabildiğini söyleyen Doğan, “Patlıcangiller familyasından olan güzelavrat otu, atropin ve scopalamin içeren çok zehirli bir bitki olarak bilinir ve tüketime uygun değildir. Yine ıspanak demetlerine karışabilen domates ve patates yapraklarının da içerdiği zehirli alkoloidler sebebiyle ciddi sağlık problemlerine sebep olabileceğini” vurguladı ve ekledi:

“İyice kıyılmış domates yaprakları suda bekletilerek ev yapımı doğal böcek ilacı yapımında kullanılır, bu da bize ne kadar güçlü bir zehir olduğunu gösterir aslında. Bu nedenle domates yaprağı tüketim için uygun değil ve tüketildiğinde zehirlenmeye sebep olabilir.”

KONTROL DIŞI KULLANIMI ÖLÜME BİLE SEBEP OLABİLİR

Doğan, güzelavrat otunun çok kuvvetli bir zehir olduğunu belirterek, “İlaç sanayiinde çok küçük dozları gözbebeklerini büyütmek, kalbin çalışmasını hızlandırmak, bazı hastalıkların tedavisinde ve ağrı kesicilerin içerisinde kullanılır. Uzmanların elinde kontrollü şekilde kullanıldığında faydalı olan bu bitki doktor kontrolü dışında kullanımında sindirim, sinir ve solunum sistemi rahatsızlıklarına yol açar ve ne yazık ki ölüme kadar sebep olabilecek ciddi sağlık problemlerine neden olur.” ifadelerini kullandı.

Güzelavrat otu olarak tanıdığımız belladonna adının kökeni İtalyanca'dan gelir ve "güzel kadın" anlamı taşır. Yapraklarından elde edilen atropin maddesini ise kadınlar bir zamanlar göz bebeklerini büyütmek için kullanmışlar.

Güzelavrat otu olarak tanıdığımız belladonna adının kökeni İtalyanca'dan gelir ve "güzel kadın" anlamı taşır. Yapraklarından elde edilen atropin maddesini ise kadınlar bir zamanlar göz bebeklerini büyütmek için kullanmışlar.

HALÜSİNASYON, ATEŞ, BİLİNÇ BULANIKLIĞI…

Şahin, güzelavrat otunun yaprağının ve meyvesinin tüketilmesi sonucu meydana gelen klinik tabloya ‘antikolinerjik sendrom’ adı verildiğini söyleyerek, bu sendromun başlıca bulguları arasında; bilinç bulanıklığı, halüsinasyonlar görme, göz bebeklerinde büyüme, bulanık görme, idrar yapamama, ter bezlerinin çalışmamasına bağlı ciltte kuruluk, kızarıklık, ateş yükselmesi ve ayrıca çarpıntı ve tansiyon yüksekliği yer almakta olduğunu söyledi.

“Bu bulguların varlığı, süresi ve ciddiyeti bitkinin tüketilen miktarına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Hafif olgularda 6-12 saatlik bir takip sonrası hastalar taburcu edilebilirken, ciddi olgularda yoğun bakıma yatış gereksinimi ve en az 3-4 günlük takip/tedavi ihtiyacı ortaya çıkar.”

“Bu tür zehirlenmeye karşı ‘fizostigmin’ adında bir panzehir bulunur. Kısa etki süresine sahip olmasından dolayı daha çok tanıyı kesinleştirmek için kullanılır. Fakat ortaya çıkan bulguların ciddiyetine göre antikolinerjik sendromun tedavi seçeneği olarak da hekimler tarafından uygulanır.”

GENÇ EVREDE AYIRT ETMEK ÇOK ZOR

Doğal ortamda bitkinin genç evrelerinde işin ehli olmayan kişilerce ayırt edilmesinin oldukça zor olduğunu vurgulayan Şahin, “İleri evrelerde ayırt edici olarak güzelavrat otunun mor çiçekleri ve siyah üzüme benzeyen bir meyvesi bulunur. Ancak genç evrede ayırt etmek çok zor. Bu sebeple de zehirlenme olguları bu genç evrelerde gerçekleşiyor” ifadelerini kullandı.

KÖKÜ OLMAYAN ISPANAĞI ALMAYIN

Ispanak ve güzelavrat otunu ayırt etmedeki en önemli farkın kökleri ve yaprak şekilleri olduğunu söyleyen Doğan, "Güzelavrat otunun yaprakları kısa saplı, oval şekilli ve yumuşaktır. Yapraklarının eni yaklaşık 10 cm, boyu ise yaklaşık 30 cm'ye kadar uzamaktadır ve tepesi sivridir. Ispanak, güzelavrat otuna göre daha etli ve parlak, bombeli bir yapıya sahip. Alışveriş öncesi mutlaka görsellerinin incelenmesini tavsiye ediyoruz. Pazardan alınan ıspanakların pembemsi kökleriyle birlikte alınması önemli bir püf nokta. Çünkü ıspanak köklü bir yapıya sahipken, güzelavrat otu ise tek yapraklı olur” dedi.

“Marketten alınan ambalajlı, doğranmış ıspanak paketlerinin içindeki ıspanak yaprakları, doğranmış olduğu için yaprak ve kök kontrolünü yapmak zor oluyor. Bu nedenle mutlaka bakanlık onaylı güvenilir firmaların, güvenilir ürünlerini almaya özen gösterilmeli.”

“Pazardan, marketten alınan ıspanağın alışveriş sırasında içini tam anlamıyla kontrol etmek pek mümkün olmuyor. Pişirme öncesinde alındığımız ıspanağı, akan su altında yaprakları tek tek inceleyerek ıspanak şekline uymayan yabani otlar mutlaka ayıklamalı, iyice temizlendiğinden emin olana kadar yıkamalıyız.”

ISPANAKTAKİ PESTİSİT KALINTISI DA ZEHİRLEYEBİLİR

Ispanağın güvenli bir gıda olmasının tohum ya da fide, gübreleme, yabancı otlarla mücadele, ilaçlama, depolama, pişirilme gibi kısacası tarladan soframıza gelene kadar tüm işlemlerin gıda güvenliğine uygun, kontrollü şartlarda gerçekleşmesinden geçtiğini söyleyen Doğan, “Ispanağa zehirli otların karışmasının yanı sıra üretim sırasında aşırı gübreleme sonucu meydana gelen nitritin ve ülkemizdeki önemli bir problem olan yanlış ve bilinçsiz ilaçlama sonucu ıspanakta kalan pestisit kalıntısının da zehirleyici etkisi bulunur” ifadelerini kullandı ve devam etti:

“Bu nedenle bir tek ıspanağın değil tarladan sofraya kadar gelen tüm ürünlerin mutlak suretle etkin ve yeterli sayıda denetimlerden geçmesi şart.”

İKİ KEREDEN FAZLA ISITILAN ISPANAK YEMEĞİ…

Doğan, ıspanağın iyi yıkanmadığında, doğru koşullarda saklanmadığında ve kısa sürede tüketilmediğinde de insan sağlığını tehdit ederek besin zehirlenmesine yol açabileceğini söyledi.

“Ispanağın içerisinde bulunan nitrat, ıspanak yemeği iki kereden fazla ısıtıldığında nitrite dönüşür. Nitrit ise besin zehirlenmesine neden olur. Bu nedenle, ıspanak yemeğinin yapıldıktan sonra en geç 2 saat içerisinde buzdolabına koyulması, en fazla iki gün buzdolabında saklanması ve iki kereden fazla ısıtılmamasını öneriyoruz.”