Sessiz ve ölümcül: Avlarını gaz çıkararak felç ediyorlar
Güncelleme Tarihi:
Evcil hayvanı olan herkes, köpeklerin ve kedilerin ara sıra gaz çıkardıklarına tanıklık etmiştir. Ama söz konusu eylemi gerçekleştirenler yalnızca memeliler değil. Böcekler de gaz çıkarıyor hem de öyle böyle değil...Onların çıkardığı gaz kelimenin tam anlamı ile sessiz ve ölümcül...
The beaded lacewing paralyzes its prey by farting on it. (Photo by Patrick Coin/Cotinis.) pic.twitter.com/dk33TBMo0Y
— Quite Interesting (@qikipedia) January 15, 2017
Bu fotoğrafta gördüğünüz küçük böcek de gaz çıkaran hayvanlardan ama onun çıkardığı gaz bildiğiniz gibi değil…
Boncuklu dantel kanatlı larvalar, diğer birçok böceği avlayarak besleniyor. Ağızları, avlarını daha kolay yakalayabilmeleri için orak benzeri etkileyici bir yapıya sahip. Ancak bu hayvanlar, kurbanlarını yakalamak için ağızları yerine daha benzersiz bir yöntemi kullanıyor...
Latince adı Lomamyia latipennis olan boncuklu dantel kanatlı larvalar, hayata termitlerin yuvalarında gizlenen vahşi küçük avcılar olarak başlıyor. Yuvalarda rahatsız edilmeden yaşayan bu hayvanların, termitleri yakalamak için en güçlü silahları çıkardıkları gaz… Termitlerin yuvalarında pusuya yatıyor, kendilerinden şüphelenmeyen avlarını gaz çıkararak etkisiz hale getirip felç ediyorlar.
ÜÇ SAAT ETKİLİ
Bir bebek Lomamyia latipennis acıktığında, karnının ucunu termitin kafasına doğru tekrar tekrar yaklaştırıp geri çekiyor. Termit bir temas olmadığı için kaçmak için hiçbir çaba göstermiyor. Ancak 3 dakika içinde bacakları üzerindeki kontrolü kaybediyor ve iş göremez hale geliyor. Çünkü larva, anüsünden salgıladığı "buhar fazlı toksik madde" ile termiti sersemletiyor. Larvaların çıkardıkları gazlar o kadar güçlü ki tek seferde 6 termiti birden hareketsiz bırakıp felç edebiliyor. Bu güçlü gazı saldıktan sonra larva yavaş yavaş yaklaşıyor ve sersemlemiş avını afiyetle midesine indiriyor.
Hürriyet.com.trLaboratuvar testlerinde, araştırmacılar çıkan gazın neden olduğu felçlerin üç saat sürdüğünü ve termitlerin larva tarafından yenmese bile sonunda mutlaka öldüğünü belirtiyor. İşte bu nedenle bu gaz için sessiz ama gerçekten ölümcül yorumu yapılıyor…Daha da şaşırtıcı olanı, Lomamyia latipennis'in ağırlığının erken evrelerinde yaklaşık 0,07 miligramken termit avlarının ortalama ağırlığının 2,5 miligram olması. Bu da çıkan gazın gerçekten çok güçlü olduğunu gösteriyor.
Bu korkunç gazın bir diğer ilginç özelliği ise özellikle termitler için formüle edilmiş olması. Diğer böcek türlerini dantel kanatlı larvanın gazına maruz bırakan araştırmalar da yapılmış. Bu araştırmalar termit yuvalarında yaygın olarak bulunan diğer böceklerin (meyve sineği, iki tür küçük yaban arısı ve kitap biti) larvaların çıkardığı gazdan termitler gibi etkilenmediğine işaret ediyor. Çıkardıkları gaz, 5 miligram civarında olan çok büyük termitleri de sadece hafifçe sersemletebiliyor.
NEDİR BU ÖLÜMCÜL GAZ? BİLMİYORUZ
Peki boncuklu larvaların gazı nasıl bu kadar zehirli hale geldi?
Yukarıda bahsettiğimiz araştırmada ne yazık ki boncuklu dantel kanatlı larvaların gazının kimyasal yapısı açıklanmadı. Ancak birçok böceğin gaz çıkarmasıyla ilgili araştırmalar var. Geçmişte 110 türü inceleyen uzmanlar özellikle hamam böcekleri ve termitler gibi birçok türün büyük miktarda metan ürettiğini ortaya koydu.
Bazı araştırmacılar, bu gazın çoğunlukla yüksek lifli bir diyetin ve birçok bağırsak bakterisinin ortak yaşamının bir sonucu olduğunu düşünüyor. Ancak boncuklu dantel kanatlıların bir termiti öldürmeye yetecek kadar metan gazı salması pek olası değil. Dolayısıyla bu türe özgü başka bir madde daha olduğundan şüpheleniliyor.
Uzmanlar boncuklu dantel kanatlıların biraz ihmal edilmiş bir tür olduğunu düşünüyor. Genel olarak bu larvalar hakkında çok az şey biliniyor. Bazı eski siyah beyaz bulanık fotoğrafları dışında, bu türü doğru düzgün görüntüleyen bile yok.
Çıkardıkları gazın nasıl öldürdüğüne kesin bir şey söylemek mümkün değil. Ancak araştırmacıların bazı önemli detayları gözden kaçırmış olması da mümkün. Nöropteran uzmanı Profesör John Oswald "Boncuklu dantel kanatlıların öldürücü gazlarıyla ilgili bilinenler daha fazla araştırma ve doğrulama gerektiriyor" diyor.
İKİNCİ EVREDE TUHAF ŞEYLER OLUYOR
Bu larvalar ile ilgili garip olan tek şey öldürücü gazları değil. Birinci ve üçüncü evre larvaları oldukça hareketli ve etobur. Ancak arada hareket etmedikleri ve beslenmedikleri tuhaf bir aşama var. Neden? Bu konuda da hiçbir fikrimiz yok.
Mideleri ve arka bağırsakları arasındaki bir daralma, olgunlaşmamış aşamadaki larvaların dışkılamasını engelliyor. Onlar da bu sorunu böcek gibi değil de örümcek gibi davranarak bu sorunu çözüyor. Ağızlarındaki sivri, pipet benzeri kısımla kurbanlarının vücutlarına sindirim enzimleri enjekte ediyor ve sindirim işini dışarıda halletmiş oluyorlar. Ardından avlarının sıvılaşan iç organlarını höpürdeterek içip yutuyorlar. Bu esnada yutulan herhangi bir katı madde de larva yetişkin formuna dönüşene ve sonunda dışkılama becerisine kavuşana kadar içeride tutuluyor.
Böcekler, şimdiye kadar tanımlanan hayvan türlerinin yaklaşık yüzde 80'ini oluşturuyor ancak böcek türlerinin tahminen yüzde 60'ı hala tanımlanmadı. Birkaç örnek dışında onlar hakkında fazla bir şey bilmiyoruz. Boncuklu dantel kanatlı larvaların ilginç özellikleri de aslında bize çevremizdeki doğal hayat hakkında ne kadar az şey bildiğimizi anlatan ve ayaklarımızın altında muazzam bir bilinmeyen dünya olduğunu gösteren büyüleyici bir örnek…
HARİKA BİR KİTABA DÖNÜŞTÜ
Böceklerin gaz çıkarmaları ilgili bu araştırma, bazı biyologların merakı sayesinde ortaya çıktı ve zamanla müthiş bir kitaba dönüştü.
Virginia Tech'te amfibi ekolojisi üzerine çalışan bir araştırmacı olan Nick Caruso ve İngiltere'de yaşayan Zoolog Dani Rabaiotti sosyal medyayı çalışmaları hakkında konuşmak ve meslektaşlarıyla etkileşim kurmak için aktif bir şekilde kullanan iki bilim insanı. Twitter'da bilgi paylaşan, birçok bilimsel meseleye dair iletişim kuran geniş bir ekolojistler ve zoologlar topluluğunun parçaları...
Bir gün ailesinden birileri Dani'ye yılanların gaz çıkarıp çıkarmadığını sordu ancak Dani cevaptan emin değildi. Bu sorunun cevabını kesinlikle bilecek birini tanıyordu. Alabama'daki Auburn Üniversitesi'nde Yaban Hayatı Ekolojisi ve Koruma Araştırma Öğretim Üyesi ve tam bir yılan uzmanı olan David Steen. David bu soruya Twitter’dan 'evet' yanıtını verdi.
Aslında “Gaz çıkarıyor mu?” sorusu hayvan araştırmacılarına sorulan yaygın bir sorudur. Buradan yola çıkarak Nick #DoesItFart'ı hashtag’i Twitter'da bir tartışma ortamı yarattı.
Two years ago I tweeted this and it led to a New York Times best selling book.
— Nick Caruso, PhD (@PlethodoNick) January 8, 2019
Don't ever stop tweeting#DoesItFart https://t.co/V4eBYApsAP
“Hangi hayvan gaz çıkarır hangileri gaz çıkarmaz? sorusuna birçok araştırmacı ve evcil hayvan sahibi cevap verdi ve bu bilgiler eşliğinde 80 farklı hayvanın gaz çıkarma alışkanlıklarının detaylandırdığı “Does It Fart?” isimli çizgi roman formatında bir rehber kitap ortaya çıktı. Kitap 2018 yılının Nisan ayında yayımlandı ve New York Times'ın aylık en çok satanlar listesinde bilim kategorisinde 8'inci sıraya yükseldi.
İşte bu kitaptan öğrendiğimiz bazı hayvanların garip gaz çıkarma nedenleri…
YILAN: 2 metre uzaktan duyuluyor
Kuzey Amerika'daki oyuk yılanları, Sonoran mercan yılanları ve kanca burunlu Batı yılanları gaz çıkarıyor. Araştırmaya göre, bu yılanların her bir gaz çıkışı saniyenin onda ikisinden daha kısa sürüyor ve birkaç kez tekrarlanabiliyor. Ayrıca 2 metre kadar uzaktan duyulabiliyor ve insanların gaz çıkarma sesine çok benziyor.
BOLSON BALIĞI: Gaz çıkarmazsa ölüyor
Kuzey Meksika'da bulunan bir tatlı su balığı türü olan Bolson yavru balıklarının beslenmesi tehlikeli düzeyde gaz birikimine neden oluyor. Yosunlarla beslenen yavru balık, yosunların sıcak havalarda ürettiği gaz kabarcıklarını da istemeden yiyebiliyor. İşte bu hava kabarcıkları balığın bağırsaklarını ve karnını şişiriyor. Dengesi bozulan ve yüzmesi zorlaşan balık kendini kendini dibe gömmeye çalışsa da yuttuğu hava onu yüzeye çıkarıyor. Yüzeyde olan balığın ise kuşlar tarafından yenme riski bulunuyor. Yani eğer balık gaz çıkaramazsa ya yırtıcı hayvanlara yem oluyor ya da bağırsaklarına sıkışan gaz yüzünden ölüyor.
DENİZAYISI: Gaz çıkaramazsa yüzme yeteneğini kaybediyor
Batı Hint denizayısının bağırsaklarında gazlarını depolayabileceği keseler bulunuyor. Bu hayvanlar söz konusu keselerde biriktirdikleri gaz sayesinde suyun yüzeyinde daha fazla yüzebiliyorlar. O gazı çıkardıklarında ise dibe batıyorlar. Bir denizayısı kabız olduğunda ve düzgün bir şekilde gaz çıkaramadığında, yüzme yeteneğini kaybedebiliyor.
TERMİT: Dünyadaki azot dengesini sağlıyor
Termitler de çok gaz çıkarıyorlar ama onların gazı diğer hayvanlarınki kadar berbat olmayabilir. Termitler çok sayıda oldukları için çok fazla metan gazı üretiyorlar. Belki başka bir türün zehirli gazıyla felç olup ölüyorlar ama o ufacık termitler dünyadaki azot dengesini sağlayan canlılar arasında önemli bir role sahip. Tüm atmosferdeki metanın yüzde 4'ünü ve tüm atmosferdeki karbondioksitin yüzde 2'sini termitler oluşturuyor.
GELİNCİK: Stresli olduğunda ve korktuğunda gaz çıkarıyor
Gelincikler tam bir gaz makinesi. Normal zamanda ya da dışkılarken gaz çıkarmanın dışında stresli olduklarında gaz çıkarıyorlar. Korktuklarında da aynı şekilde gaz çıkarıyor ya da dışkılıyorlar.
HAMAM BÖCEĞİ: 1 yılda ağırlığının 43 katı gaz çıkarıyor
Ortalama bir hamam böceği bir yılda ortalama vücut ağırlığının 43 katından fazla metan salabiliyor.
BALİNA: Gezegendeki en büyük gaz üreticileri
Boyutları ile paralel olarak balinalar gezegendeki en büyük gaz üreticileri. Bir mavi balinanın sindirim sistemi, çoklu mide bölmelerine sahip olduğu için 1 ton kadar yiyeceği tutabiliyor ve bu sistemde o yiyeceği parçalamayı bekleyen çok sayıda bakteri bulunuyor. Bu durum elbette ki gaz çıkarmasına neden olur.
KIRKAYAK: Hem metan hem hidrojen sülfür içeriyor
Kırkayakların çıkardıkları gaz da hem metan hem de hidrojen sülfür içerdiği için "sessiz ama ölümcül” olarak nitelendirilen cinsten...
KURBAĞA: Gaz çıkarıyor mu çıkarmıyor mu meçhul
Bu konuda bilim insanları ikiye bölünmüş durumda. Bazıları kurbağaların en azın duyulabilir bir şekilde gaz çıkarmadıklarını savunuyor ancak bazıları Afrika kurbağası ve boynuzlu kurbağa türünün sık sık gaz çıkardığını söylüyorlar.
Kitaba göre gaz çıkarmayan tek memeli tembel hayvan. Ahtapotlar, yumuşak kabuklu istiridyeler veya deniz anemonları gibi diğer deniz canlıları da gaz çıkarmıyor.