Sessiz ve kötü bir yerdeyim

Ölümünden kısa bir süre önce böyle diyordu ve devam ediyordu Iris Murdoch, ‘‘Tek isteğim buradan bir an önce uzaklaşmak’’. Arkasında 26 roman, yarım düzine oyun ve felsefe kitabı bırakan Iris Murdoch çağdaş İngiliz Edebiyatı'nın en parlak isimlerinden biriydi. Defalarca Nobel'e aday göterilen Murdoch geçen pazartesi 79 yaşında yaşama veda etti.

‘‘Uzun yolculuğu bitti. Yolculuk boyunca kendisine eşlik eden karanlık Alzheimer hastalığıyla birlikte bilinmeyen bir yere gitti.’’ Bu sözler Murdoch'ın ölümünden sonra eşi John Bayley'ın ağzından döküldü. Murdoch ile kırk yılı aşkın bir süredir aynı yastığa baş koyan Bayley, Oxford Üniversitesi'nden emekli bir profesör ve önemli bir edebiyat eleştirmeni. Bayley, Murdoch'ın romanlarını da ilk okuyan ve eleştiren insan.

Kuşağının en önemli yazarlarından biri olan Murdoch, evlilik hayatında çok mutlu olduğunu sık sık dile getiriyordu. ‘‘O hayatımın tek büyük aşkı’’ dediği kendisinden sekiz yaş küçük Bayley ile ilk karşılaştığında 32 yaşındaydı ve Oxford'ta felsefe dersleri veriyordu. Dostlarının ‘‘Onlarınki eşine kolay kolay rastlanmayacak türden bir ilişkiydi. Evlilikleri çok sıradışıydı, hem sevgili hem de her bakımdan çok iyi arkadaştılar’’ diye anlattıkları ilişkileri, Murdoch'ın Oxford'ta özel bir hastanede ölümüne dek sürdü. Bayley benzersiz bir vefa örneği göstererek hastalığı boyunca eşinin yanından bir an olsun ayrılmadı.

YÜZYILIN EN BÜYÜKLERİNDEN

Yaklaşık beş yıldır hafızasına ve düşünsel faaliyetlerine büyük zarar veren Alzheimer ile savaşan Murdoch, 1919 yılında Dublin'de doğdu ama çocukluğu Londra'da geçti. Oxford ve Cambridge'de felsefe, Latince ve Eski Yunanca okudu. İkinci Dünya Savaşı sırasında bir ara Komünist Parti'ye katıldı. Savaş sonrasında ise Birleşmiş Milletler tarafından yerlerinden edilmiş insanlar için Avusturya ve Belçika'da açılan kamplarda çalıştı.

1953 yılında yayımlanan ilk kitabı felsefi bir incelemeydi; ‘‘Sartre, Romantic ve Rationalist’’ (Sartre'ın Yazarlığı ve Felsefesi). Bu kitabın ardından 1954 yılında çıkan ironik ve keskin ilk kitabı ‘‘Under The Net’’ (Ağ) büyük ilgi gördü, ama önemli ölçüde Sartre etkisinde yazıldığı eleştirilerinden de kurtulamadı.

Murdoch felsefeci olmasının getirdiği düşünsel derinliği romanlarına da yansıttı. Felsefe ve sanat arasında başarılı ve dengeli bir ilişki kurarak insan doğasını yakından inceleyen romanlar yazdı. Zaman zaman alaycı ve eğlenceli bir üslup kullanarak yazdığı kitaplarında sıklıkla ele aldığı konular insanın doğası ve ruhu, iyilik ve kötülük, yalan ve gerçek gibi kavramlardı. Modern toplumların bunalmış ve mutluluk arayışı içindeki insanlarını anlatmayı tercih etti.

Yazarın en bilinen kitapları 1958'de yayımlanan ‘‘The Bell’’ (Çan), 1960'da çıkan ve sonrasında filme de çekilen ‘‘A Severed Head’’ (Kesik Bir Baş) ve ‘‘Black Prince’’ (1973). Murdoch obsesif bir aşk hikayesini anlattığı ve 1978'te yayımlanan başyapıtı ‘‘The Sea, The Sea’’ (Deniz, Deniz) ile İngiltere'nin en prestijli edebiyat ödüllerinden biri olan ‘‘Booker Ödülü’’nü kazandı.

Edebiyatın dev isimlerinden biri için oldukça trajik sayılan yıpratıcı hastalığına rağmen yazmaktan vazgeçmeyen Murdoch'ın son romanı 1995'te çıkan ‘‘Jack's Dilemma’’ (Jack'ın İkilemi). Yazmaya felsefe alanında başlayan Murdoch'ın en son yapıtı da 1997'de yayımlanan bir felsefe kitabı oldu; ‘‘Existentialists and Mystics’’ (Varoluşçular ve Mistikler).

Iris Murdoch zarafeti, dingin kişiliği ve inanılmaz zekasıyla tanınan verimli bir yazardı. Yaratıcı ve yetenekli olmasının yanı sıra daima hakiki bir tevazu içindeydi.

Bir hatıra kitabı

Iris Murdoch'ın ölene dek evli kaldığı 43 yıllık kocası John Bayley, ünlü yazar Alzheimer'a yakalan-dıktan sonra sevgili karısı için bir kitap yazdı. ‘‘Iris: A Memoir of Iris Murdoch’’ (Iris: Iris Murdoch'ın Bir Hatırası) isimli kitap Murdoch'ın ölümüden bir yıl önce yayımlandı. Bayley kitabında Murdoch ile ilk karşılaşmalarını, flörtlerini, evliliklerini ve Murdoch'ın Alzheimer'e yakalandıktan sonra yaşadıklarını anlatıyor.

Iris Murdoch Türkçe'de

İtalyan Kızı Remzi

Kesik Bir Baş Ayrıntı

Tek Boynuzlu At Can

Ateş ve Güneş Ayrıntı

Çan İmge

Melekler Zamanı

Simavi, Ayrıntı

Sartre'ın Yazarlığı ve Felsefesi Yazko

Ağ Ayrıntı

İkilem İmge

Rüya Sakinleri Ayrıntı

Kumdan Kale Ekin