ŞEHREMANETİ

Kadıköy Belediyesi'nin yayımladığı aylık aktüel dergi Kadıköy'de yer alan ve Kadıköy tarihinde önemli bir yeri olan Şehremaneti binasını anlatan yazıyı kısaltarak yayımlıyoruz.

Kadıköy'ün tarihinde vazgeçilmez bir yere sahiptir Şehremaneti binası. Restore edilen aydınlık yüzüyle yılların acımasızlığına daha bir güçlü direnir.

Terziyan isimli bir Ermeni mimar tarafından yapılan bu bina birçok tarihi olayın da tanığıdır.

Prof. Celal Esat Arseven'in araştırmalarına göre, ‘‘Kadıköy'ün gelişmesi İstanbul'a vapurların işlemesiyle başladı. Daha önceleri İstanbul tarafına pazar kayıkları ile gidip gelindiğinden Kadıköy küçük bir nahiye olarak kaldı. Belediye işleri Bostancıbaşılar tarafından yürütüldü.

1869'da İstanbul Belediye Nizamnamesi yapıldı ve şehir 14 daireye taksim edildi. Kadıköy 13. daire oldu. O zamana kadar Kadıköy'de daimi belediye memurları ve temizlik ameleleri bulunmaz, arkalarında küfelerle dolaşan çöpçüler evlerden topladıkları çöpleri ücret karşılığında götürüp denize dökerlerdi. Çöpçülerin başı da Salih Ağa idi. 1869'da Şehremaneti 'Belediye' teşkilatı kurulunca Kadıköy'e çöp arabaları gönderildi.’’

İki tekerlekli at veya merkeple çekilen üstü kapalı arabalar mahallelerden çöpleri toplar, Fikirtepesi civarında vaktiyle açılmış, büyük taş ocakları çukurlarına boşaltırlardı. 1924'lerde Bağdat Caddesi'nde, elinde çalı süpürgesi ve kürek, arkalarında asker elbisesine benzer giysilerle yolları temizleyen, bazıları kadın, çöpçüler vardı.

Yine Celal Esat Bey'in araştırmalarına göre; ‘‘Sultan Aziz dönemine rastlayan 1875'de, Kadıköy'de oturan Müze Müdürü Osman Hamdi Bey ilk Belediye Reisi olmuş, onu Rıza Paşa'nın kethüdası Mustafa Yaver Bey takip etmişti. O yıllardaki bir belgeye göre, Kadıköy Belediye Azalarının isimleri şöyleydi:

Reis: Yaver Bey.

Azalar: İzzet Efendi, Kirkor Efendi, Mösyö Stefanoviç, Mösyö Lorando, Mösyö Tübini, Mösyö Korpi, Rıza Efendi, Mösyö Dimitraki, Canik Ağa, Mösyö Ralli, Abacıbaşı Ligor Efendi.

Belediye Başkanları

1875-1909 yılları arasında Kadıköy'de görev yapan Belediye Reisleri şu isimlerden oluşuyordu:

Osman Hamdi Bey (1875), Mustafa Yaver Bey (1876), Hacı Baha Bey (1877), Masuk Bey (1887), Raşit Efendi (1889), Divrikli Mehmet Ali Bey (1890), Mehmet Ali Bey (1898), Divrikli Mehmet Ali Bey (1899), Hasan Bedrettin Bey (1906), Yahya Bey (1907), Ali Bey (1908), Rıfat Bey (1909).

İstanbul Belediye Teşkilatı 1877'den sonra genişledi. 1875'de 13. daire olarak kabul edilen Kadıköy, 18. daire oldu.

1913 yılında Kadıköy'e yeni bir Şehremaneti binası yapılmaya başlandı. O yıllarda deniz bugünkü postane binasının önüne kadar geliyordu. Mühürdar tarafına doğru devam eden rıhtıma, Galata'nın meşhur bankerlerinden Tübinilerin adı verilmişti. Rıhtımda yine Tübinilere ait akaretler sıralanır, akaretlerin gerisindeki yola Tübini Çıkmazı denirdi. III. Mustafa Camii de deniz kenarında idi. Bütün bu arazi doldurulmuş, geniş bir meydan kazanılarak ismine ‘‘Kumluk’’ denmişti.

Şehremaneti binası bugünkü kumluğa Y. Terziyan isimli bir Ermeni mimar tarafından yapıldı. Aynı mimar Fatih Şehremaneti binasını da yapmıştı. Esasen bu iki yapıda büyük bir benzerlik vardır. I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu mağlup olmuş, düşman orduları ülkenin her tarafını istila etmişlerdi. Şehremaneti binasının önüne İngilizler barakalar kurarak askerlerini yerleştirdiler.

İşgali protesto

Çok geçmeden 22 Mayıs 1919'da Yunan ordusu da Anadolu'yu işgal etmek için İzmir'e çıktı. Bu işgali protesto etmek maksadıyla Şehremaneti önünde kalabalık bir halk toplanmış, binanın balkonuna Hüseyin Suat Bey, Ahmet Kemal Bey, Fahrettin Hayri Bey, Münevver Saime ve Halide Edip hanımlar çıkarak heyecanlı konuşmalar yapmışlar, şiirler okumuşlardı. İşgal altında geçen ve üç yıla yakın süren acı günlerdi.

Anadolu'da Milli Mücadele kazanılıp, Yunan ordusu İzmir'de denize döküldükten sonra Refet Paşa kumandasındaki Türk ordusunun İstanbul'a gelmek üzere olduğu haberi duyuldu. ordu gelmeden Kumluk'taki İngiliz birlikleri barakalarını sökerek Kadıköy'den ayrıldılar.

(...) Cumhuriyetin ilanından sonra Atatürk çok partili bir devlet idaresini denemiş, 12 Ağustos 1930'da en yakın arkadaşı olan Fethi Okyar Bey'e Serbest Fırkayı kurdurmuştu.

Böylece Cumhuriyet Halk Fırkası'nın karşısına Serbest Fırka çıkmış, halk arasında umulmadık derecede taraftar bulmuştu. Kadıköy Şehremaneti binasında ilk belediye seçimleri yapılacaktı.

Seçim günü İçerenköy, Bostancı ve civarından at, öküz arabalarına dolan seçmenler ‘‘Yaşasın Serbest Fırka, Yaşasın Fethi Bey’’ diye bağırarak büyük bir kalabalık halinde Bağdat Caddesi'nden geçip Kadıköy'e gittiler. Şehremaneti binasının önündeki Kumluk'ta Halk Fırkası ve Serbest Fırka taraftarları birbirine girdi, kafalar yarıldı, kollar kırıldı. Aynı olaylar İzmir'de de olmuş, Atatürk 17 Kasım 1930'da Serbest Fırkayı kapatmıştı. İşte Kadıköy Şehremaneti binası ve önündeki Kumluk, böyle olayların şahididir.

Kadıköy Şehremaneti binasının tadilatı Ocak 1995'te başlayıp, Ağustos 1995'te bitti. İlk ihale tamirat, boya, cila ve tesisat onarımı, ikinci ihale ise ısıtma sisteminin doğalgaza dönüşümü ve soğutma sistemi için yapıldı. Toplam maliyet 10 milyar lirayı buldu.