Sandıkta yeni sistemin şifreleri

ÖNCEKİ SEÇİMLERDEN FARKLARI NELER

1-14 Mayıs Milletvekili Genel Seçimi’nde yüzde 7 ülke barajı ilk kez uygulanacak. Toplam oyuyla yüzde 7 barajını geçen bir ittifakın içindeki bütün partiler barajı geçmiş sayılacak. Yani ittifak, seçmenin oy verme davranışına etkisi dışında sadece ülke barajını aşmakta yardımcı olacak.

2- Bu seçimdeki ikinci fark ise milletvekili dağıtım hesabında görülecek. İttifakın ilk kez uygulandığı 2018’de, her seçim bölgesinde milletvekili kazanımı ittifakın toplam oylarına göre belirleniyor ve daha sonra ittifak içindeki partilere dağıtılıyordu. Artık ittifakın seçim çevrelerinde vekil dağılımı yapılırken toplam oy oranına bakılmayacak. Seçim çevresinde her parti kendi oy miktarıyla D’Hondt hesabına göre milletvekili kazanacak.

ANTALYA ÖRNEĞİ

Antalya, 2018’de 1 milyon 700 bin civarında seçmenle 16 milletvekili çıkardı. Millet İttifakı, toplam hesabında 695 bin oyla bu ilde birinci çıktı ve 8 milletvekili çıkardı. Bu ilde 6 sandalye CHP’de, 2’si İYİ Parti’de kaldı. 14 Mayıs’ta bu ilde DEVA, Gelecek, Saadet ve DP ayrı liste çıkarırsa bu potansiyel oy 6 parçaya bölünebilecek. 2018’de 1 milletvekili çıkaran MHP, bu ilde yine 150 bine yakın oy alırsa rakiplerinin parçalı yapısı karşısında vekil sayısında 2’yi zorlayabilecek. Bu nedenle CHP ve İYİ Parti yönetimleri bu ilde en fazla iki logo altında seçime girmeye çalışacak.

PARTİLERİN KENDİ LOGOLARI İÇİN ISRARI NEDEN?

İttifaktaki düşük destekli partiler, güçlü olduklarına inandıkları bölgelerde oy potansiyellerini sonuca yansıtmak istiyor. 2018’deki Antalya örneğinde HDP, 108 bin oyla 1 milletvekili kazanmıştı. Şu anda Emek ve Özgürlük İttifakı’nın içinde bağımsız liste çıkarmak isteyen TİP, bu ilden ayrıca 1 sandalye almayı hedefiyor. Ancak TİP’in bulunduğu ittifakın bu ilde oyunu yüzde 50’ye yakın artırmadığı sürece fazladan vekil kazanması zor görünüyor. Yani TİP bu ilde ayrı liste çıkarırsa aslında HDP’deki (14 Mayıs pusulasında Yeşil Sol Parti) sandalyeyi almış olacak. TİP yönetimi ayrıca Hatay’da 5 yıl önceye göre daha güçlü olduğunu savunuyor. 1 milyon seçmenli Hatay, 2018’de 11 milletvekili çıkardı. HDP ise, bu ilde 108 bin oyla bir vekillik aldı. TİP, beklentisi gerçekleşirse fazladan 70-80 bin civarında oyla 1 milletvekili çıkarabilir. Ancak oyları artmaz ve ittifak içinde dengeli dağılım olursa mevcut sandalyeyi kaybetme olasılığı da bulunuyor. Aynı simülasyon HDP’nin 2018’de yüzde 14.4 oy aldığı İstanbul 3. Bölge için de yapılıyor. TİP bu bölgede artıracağı oyla HDP’nin daha önce çıkardığı 5 sandalyeye kendi logosuyla 1 ekleme yapmayı hedefliyor.

‘HİBRİT’ YÖNTEM

Her seçim çevresi için yeni seçmen sayılarına göre simülasyonlar yapan partiler, ortakları ve kendileri açısından en uygun taktiği bulmayı hedefliyor. Türkiye’de bazı seçim bölgelerinin çok geniş olması da partileri zorluyor. Gelinen aşamada düşük oy oranlı partilerin en azından bazı bölgelerde liste ortaklaşmasına gitmesi zorunlu görünüyor. Birçok parti, ülke genelinde ortak liste ve bazı bölgelerde ayrı liste çıkarılan “hibrit” yöntem üzerinde duruyor. Yüksek Seçim Kurulu, kura çekiminden sonra, ittifakların sıralaması ve partilerin ittifak içindeki sıralamasına göre ülke genelinde tek “birleşik oy pusulası” çıkaracak. Partiler, şehir veya bölge bazında liste ortaklaşmasını seçmen yönlendirmesiyle uygulamaya çalışacak. YSK, ittifaktan vazgeçecek partilere protokol değişikliği için 7 Nisan saat 17.00’ye kadar süre tanıdı. İttifaktan çıkmayı daha kazançlı bulan partilerin 7 Nisan’a kadar vazgeçme hakları da bulunuyor.

PARÇALI YARIŞIN RİSKİ

İttifak ortaklarının parçalı mücadeleye girmesi risk de taşıyor. Ayrı logolar altında yarışan ortaklar, D’Hondt’un algoritmasına takılıp hedeflediği sandalyeye ulaşamayabilir. Örneğin 10 milletvekili çıkaran 1 milyon seçmenli bölge İstanbul’da, 2018’deki seçim sonucuna göre dağıtıldığında 62 bin seçmenin altındaki parti milletvekili çıkaramaz. Bu seçim çevresinde 4 partili bir ittifakta 3 parti ayrı adaylarla yarışıp her biri 50-60 bin bandında oy alırsa hiçbiri milletvekili çıkaramayabilir. Ama bu 3 parti en büyük partinin logosu altında ortak liste verirse üst sıralardan birer milletvekili alabilir.

KİM KİMDEN ALIR?

Bu örnek 2018 seçiminde 410 bin seçmenli Sivas’a uyarlandığında Cumhur İttifakı açısından da kayıp olasılığı doğuyor. 2018’de bu şehirde MHP 77 bin oyla bir milletvekili kazandı. CHP de 67 bin oyla bir sandalye alırken, 28 bin oyu olan İYİ Parti milletvekili çıkaramadı. 2018’de BBP Genel Başkanı Mustafa Destici Ankara’dan aday olmuştu. Sivas’ta MHP ve BBP ayrı listelerle yarışması durumunda birkaç binlik oy farkları vekil dağılımını etkileyebilir. Aynı durum, Sivas’ta potansiyeli olup Millet İttifakı’nda yarışan sağ partilerin alacakları oylar için de geçerli. Saadet, DEVA, Gelecek gibi partiler bu şehirden ayrı liste çıkarırsa oy geçişkenliğinin İYİ Parti’den mi yoksa MHP, AK Parti tabanından mı olup olmayacağına göre vekil sayısı değişebilecek.

MECLİS’TEKİ SANDALYE SAYILARINA YENİ HESAP

Örnek olarak 2018’de yurtdışı seçmen dağıtılmadan 340 bin geçerli oy olan bir şehir, 5 milletvekili çıkardı. A Partisi 186 bin oyla 4 milletvekili alırken, B Partisi 35 bin oyla 1 milletvekili kazandı. Ancak bu ilde C Partisi 46 bin 713 oya karşın milletvekili çıkaramadı. D Partisi’yle birlikte B Partisi ittifakının toplam oyu 70 bini geçtiğinden, bu toplam oy dikkate alındı. Yeni sistemde ise aynı oy sayılarıyla ilk üç sandalyenin A Partisi’ne verilmesinin ardından dördüncü sandalye C Partisi’ne geçecek. B Partisi de beşinci sandalyeyi alacak. Bu seçimde sandıkta yarışan üç parti daha vardı ve 33 bin, 6 bin ve 5 bin olan oyları hesaba katılmadı. D Partisi ise 25 bin oyuyla vekil çıkaramazken ittifak ortağı B Partisi’ne kazanım sağladı.

14 Mayıs’ta bu oyların kümelenmesi milletvekili hesabında çok daha önemli olacak. Düşük oylu partilerin blok desteği ilk sıradaki partilere ek kazanç sağlayabilecek. Osmaniye, Niğde, Trabzon gibi benzer ölçekli birçok seçim çevresinde küçük oy farkları sandalye dağılımında kritik sonuçlar doğuracak.

PARTİLERİN TABANLARINDA GEÇİŞKENLİK

Tabanda oy geçişkenliği olan partiler açısından bazı illerde hesaplar daha kritik. 2018’de 1 milyon 500 bin civarında seçmeni olan Konya 15 milletvekili çıkardı. Bu ilde CHP 130 bin civarı oyla 2 milletvekili, İYİ Parti 121 bin oyla 1 milletvekili aldı. CHP listesinden seçilen iki isimden biri Saadetli adaydı. Bu yıl ise Millet İttifakı’nın bu seçim çevresinde İYİ Parti’nin yanı sıra DEVA, Gelecek, Saadet Partisi olarak ayrı logolarla yarışması her biri açısından risk içeriyor. Aynı etki kısmen Cumhur İttifakı için de söz konusu. YRP, Konya’da ayrı liste çıkarırsa muhtemelen AK Parti tabanından da destek görecek. Bu durumda YRP’ye geçecek bir sandalye aslında AK Parti’den eksilme anlamına gelecek.

Ancak YRP, ortak liste çıkardığı başka şehirlerde AK Parti’ye kazanç sağlayabilecek. YRP’nin Sakarya ve İstanbul’un bazı bölgelerinde ayrı liste çıkarması halinde normalde d’Hondt hesabında dikkate alınmayacak olan oyları, ortak listeyle Cumhur İttifakı’na sandalye getirebilecek. 

D’HONDT SİSTEMİ BÖYLE İŞLİYOR

D’Hondt diye bilinen nispi temsil sistemi genellikle oy oranı yüksek partilere avantaj sağlıyor, ancak bu yönüyle yönetimde istikrara katkıda bulunuyor. Diğer yandan küçük seçim çevrelerindeki seçmeni büyük illere oranla daha değerli hale getiriyor. Geçmiş seçimlerde yüzde 10 barajı nedeniyle birçok siyasi oluşumun “tabela partisine” dönüşmesine neden olan bu hesaplama, bu kez ittifaklar sonucu küçük partilere yeniden varlık alanı açtı. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’nın (TEPAV) araştırmasına göre 2011 seçiminde İstanbul’da bir oyun değeri 1’e, Ankara’da 1.01’e kadar düşerken Tunceli’de bir oyun değeri 4.01, Ardahan’da 2.97, Kilis’te 2.55, Gümüşhane’de 2.42’yi buldu.

TEPAV’ın araştırmasında, her yöntemin belirli ölçüde adaletsizlik içerdiği ve her toplum için her zaman geçerli olacak “ideal” seçim sistemi tasarlamanın mümkün olmadığı vurgulanıyor.