Salvador ve Mefkure gemilerinin hazin hikáyesi

İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye'de yaşananlar bir bir tartışılmaya başlarken, Yahudileri taşırken batan gemiler pek gündeme gelmedi. Şimdiye kadar onlardan sadece Struma'nın adı anıldı. Struma'yla aynı akıbete uğrayan gemilerin diğerleri ise Salvador ve Mefkure idi.

12 Aralık'ta Salvador gemisi batalı tam 60 yıl olacak, ama çoğumuz onun adını bile hiç duymadık. Oysa kesin olmamakla birlikte, araştırmacıların kabul ettiği rakamlara göre Salvador gemisinde 230 kişi, Mefkure'de ise 372 kişi ölmüş ya da kaybolmuştu. Salvador 1940'da İstanbul'dan, Mefkure ise 1944'de Köstence'den, henüz İsrail devleti kurulmadığı için Yahudilerin 'kutsal toprakları'nın bulunduğu Filistin'e hareket etmişlerdi.

Yahudileri taşırken batan gemilerle ilgili araştırmalar yapan Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi ve Sualtı Araştırmaları Derneği Bilim Kurulu Üyesi Esra Danacıoğlu, bu iki geminin de yeterince gündeme gelmediğini söyledi. Araştırmalarını gemiler üzerine yapmasının öncelikli nedenini ‘bu konudaki eksiklik’ diye nitelendiren Danacıoğlu, konuyu araştırmasının kişisel nedenlerini ise şöyle anlatıyor:

‘‘Mefkure gemisinin kaptanı ve iki mürettebatı akrabamdı. Konu, ilk olarak böyle ilgimi çekti. Ama konunun derinlerine indikçe ortaya çok enteresan bilgiler çıkıyor. Genel olarak 2'nci Dünya Savaşı sonrası, çok çalışılmış bir dönem. Varlık vergisinden, yoksulluktan çok bahsedildi. Ancak batan veya batırılan bu gemilerle ilgili bilgilere hiçbir yerde rastlayamıyoruz. Gemilerdeki yolcu ve ölü sayıları kesin değil ama bulunan ölüler, hayatta kalanlar ve ele geçen verilerle rakamları kesine yakın olarak biliyoruz’’

Bir nehir gemisi olan ve mürettebatı da buna göre eğitilen Salvador Gemisi'nin çok zor koşullar altında yola çıktığını belirten Esra Danacıoğlu, ‘‘Salvador gemisi, 5 metre genişliğinde eski bir ahşap, yelkenli tekneydi. Yola çıkamayacak kadar bozuktu. Ama, Yahudiler, herşeyi göze alarak, bu gemiyle yola çıkmayı tercih ettiler.’’ dedi. Danacıoğlu, ölü sayısının yüksek olmasını ise çoğu kişinin yüzme bilmemesine, paniğe ve çocukların çok olmasına bağlıyor.

Mefkure’de 372 ölü

Mefkure 383 yolcuyla, Köstence Limanı'ndan kendisi gibi Türk bandıralı Bülbül ve Morina gemileriyle birlikte 3 Ağustos 1944'de ayrıldı. Kurtulanların verdikleri bilgilere göre 5 Ağustos gecesi bir denizaltı ateşe başladı ve gemi sancak tarafından hasar gördü. Hayatını kurtarmaya çalışanlar da makineli tüfekle tarandılar. Mürettebattan 6 kişi, yolculardan da 5 kişi, Bülbül adlı gemi tarafından kurtarıldı. Kaybolan ya da ölenlerin sayısı 372 idi. 1960’da, Struma ve Mefkure'de yakınlarını kaybedenler Almanya aleyhine tazminat davası açtılar. Mahkeme geminin batırıldığı bölgede Alman denizaltısı bulunmadığını, Sovyet denizaltılarının batırmış olmasının muhtemel olduğu sonucuna vardı.

Salvador’da 230 ölü

Struma faciasından 2 yıl önce, 12 Aralık'da 1940'da 150 kişilik gemiye, balık istifi binen 352 Yahudiyle batan gemi, Filistin'e gidiyordu.

Bulgaristan'ın Varna Limanı'ndan hareket ettiğinde Alman Nazi orduları Bulgaristan sınırına dayanmıştı. İşbirlikçi hükümet Yahudileri yakalayarak Nazilere teslim ediyordu. Gemi, 3 günlük zor bir yolculuğun ardından İstanbul Limanı'na ulaştı. Salvador 12 Aralık'ta öğleden sonra İstanbul Limanı'ndan ayrıldı. Gece Silivri açıklarında fırtınaya tutulan gemi, Cambaz Burnu önlerindeki kayalara çarparak battı.

Gemideki 352 yolcudan 127'si boğularak, donarak yaşamını yitirdi 103 kişi ise kayboldu. Ölenlerden 70'i çocuktu.