Sakın güneşe bakmayın!

Yüzyılın son güneş tutulması 11 Ağustos 1999 Çarşamba günü öğle saatlerinde gerçekleşecek. Tam tutulmanın seyredilebileceği Bartın, Kastamonu, Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Elazığ, Diyarbakır ve Batman'da gökyüzü birden kararacak ve yıldızlar ortaya çıkacak. Bu doğa mucizesi Türkiye'nin diğer bölgelerinden kısmen izlenebilecek.

‘‘Ancak hangi ilde olursanız olun, güneşe tutulma öncesi ve sonrasında bile kesinlikle çıplak gözle bakmayın! Tutulmayı güneş gözlüğüyle izlemek, filtre olmadan fotoğrafını çekmek ya da kamerayla görüntülemek körlüğe kadar varabilecek çok ciddi göz hastalıklarına yol açabilir.’’ İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Dursun Koçer, özellikle anne ve babaların çocuklarını bu konuda mutlaka bilgilendirmeleri gerektiğini söylüyor. ‘‘Katarakt ameliyatı geçirmiş olanlar ise hiçbir şekilde, özel gözlükle bile güneşe bakmamalı!’’

11 Ağustos gününün bir faciaya sebep olabileceğini söylüyorsunuz...

- Bizim doğa mucizesi olarak gördüğümüz bu muhteşem olayın bir trajediye dönüşmemesi için, halkın göz sağlığını düşünerek uyarmamız gerekiyor. Nereye gittiysem, hangi toplantıda bulunduysam, televizyon kanallarında, radyo programlarında bunu söylüyorum. Bu olay astronomi özelliğinin yanısıra insan sağlığı açısından çok daha önemli...

Çocukluğumuzda da güneş tutulurdu, hatta bu tutulmayı hiçbir özel araç kullanmadan izlerdik. Bu güneş tutulmasının öncekilerden farkı nedir?

- Öncellikle 11 Ağustos'ta gerçekleşecek olan tam bir güneş tutulması. Ve en iyi ülkemizden seyredilebilecek. Güneşten bu tutulma esnasında iki tür ışık geliyor. Mor ve kızıl ötesi ışınlar. İkisinin de gözdeki tahribatları farklı. Özellikle kızılötesi ışın göz retinasının altındaki katmanı yakıyor. Fakat o katmanın acı duygusu yok ve yandığı zaman beyne bir sinyal göndermediği için, o katmanın yandığını farketmiyorsunuz. Bu olayın sonunda ise kısa dönemde görme bozuklukları ortaya çıkıyor. Uzun dönemde ise ciddi göz hastalıklarına yol açabiliyor. Bu yüzden mesela katarakt ameliyatı olanların hiçbir şekilde, özel bir gözlükle bile güneşe bakmamaları lazım. Göz hemen tahrip olabilir.

Peki, güneşe ne ile bakacağız?

- Güneş tutulması içn özel olarak yapılan güneş gözlükleri kullanılabilir. Bunu Bilim Teknik dergisi dağıttı. Piyasada satılıyor. Ancak benim korkum bu gözlüklerin taklitlerinin yapılması. O bakımdan güvenilir güneş gözlüklerini kullanmak en ideali. İkinci güvenli yol, siyah beyaz fotoğraf filmi. Yoğun biçimde banyo edilmiş olacak. Bu filmlerden iki ya da üç tanesi üst üste konulup güneşe bakılabilir. Çünkü o filmin üzerinde alüminyum ve gümüş kaplama var. Bu güneşten gelecek ultraviyole ve kızılötesi zararlı ışınları geçirmiyor. Fotoğraf çekmek, kamera kullanmak ya da teleskopla bakmak istiyorsanız özel güneş filtresi kullanmanız gerekiyor.

Tutulmanın hiçbir aşamasında güneşe çıplak gözle bakılamayacak mı?

- Tam tutulma hattı içinde olan Bartın, Kastamonu, Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Elazığ, Diyarbakır, Batman ve Cizre'de tam tutulma olduğu sırada yani ay, güneşi tam olarak örttüğü zaman hiçbir korku yok. Çıplak gözle bakılabilir. Ancak diğer şehirlerde, tam tutulma olmayacağı için, tutulma öncesi ve sonrasında güneşten gelen ışık göze çok zararlı. Bu şehirlerde yaşayanlar hiçbir şekilde güneşe çıplak gözle bakmamalı.

CİDE'DEN CİZREYE

Türkiye'de bu tutulma nereden başlayacak? Nereye kadar izlenebilecek?

- Cide'de başlayacak, Cizre'de sona erecek. Güneşle dünya arasına giren ayın gölgesi 100-110 kilometre karelik bir alanı kaplayacak. Bu gölge Kuzey Atlantik'ten başlıyor, İngiltere'ye geliyor, oradan Almanya'ya geçiyor, Avusturya'dan, Romanya'ya geliyor, Karadeniz'i geçip Türkiye'ye Cide'den giriyor. Kastamonu, Turhal, Tokat, Sivas, Elazığ, Diyarbakır derken Cizre'den çıkıyor. Ondan sonra Irak, İran, Afganistan, Pakistan'dan geçip Bengal körfezinde bitiyor.

Türkiye bu şansını iyi kullanıyor mu?

- Gelecek hafta turizmde önemli bir hareketlilik gözleneceği hiç şüphesiz. Dünyanın dört bir yanından bilimciler, meraklılar bu olayı izlemeye akın akın Türkiye'ye geliyor. Çünkü Türkiye'nin kuzeyindeki ülkelerde havanın kapalı olma olasılığı yüksek. Türkiye'nin güneyindeki ülkelerde ise tutulma süresi azalıyor. En uzun güneş tutulması ülkemizden seyredilebilecek. O gün için meteoroloji havanın açık olacağını bildiriyor. Bu da bir şans.‘‘Bartın’’ hava koşulları göz önüne alındığında dünyada güneş tutulmasının en uzun seyredileceği yer. Saat 14:20:43'de başlayacak, 14:22:23'de son erecek. Doğuda çok ciddi çalışmalar var. Bütün evler boyanmış, pansiyon olarak hazırlanmış. Valilikler otellerde hiçbir karışıklık olmaması için önlem almış. Bu vesileyle doğu turizmle tanışacak. Güneş tutulması hattının doğudan geçiyor olması, bu bölgenin turizm potansiyeline katkıda bulunuyor.

Bunu bir doğa mucizesi olarak tanımlıyorsunuz. Bir sürü koşulun bir araya gelmesi gerekiyor...

- Dünya ve ay elips bir yörüngede dönüyor. Bu iki yörünge arasında 5 derecelik bir açı var. Bu açıdan dolayı güneş, ay ve dünya her seferinde aynı hizaya gelemiyor. Yörüngeler elips olduğu için bu yörünge üzerindeki dolanmaları da farklı zamanlarda oluyor. Bir güneş tutulması olması için, ay yeni ay evresinde olmalı. Güneşe de yakın olmalı. Bütün bunlar biraraya geldiğinde tam tutulma oluyor. Bundan sonraki güneş tutulması 29 Mart 2006 yılında gerçekleşecek. Yine Türkiye'den gözlemlenebilecek. Bu sefer ayın gölgesi Antalya'dan girecek, Konya'dan çıkacak.

11 Ağustos'ta tutulma hattından uçakla geçen bir kişi güneş tutulmasını izleyebilir mi?

- Ayın dünyaya yaptığı gölge saatte 2 bin 500 kilometre hızla ilerliyor. Mesela bir uçak kiralayıp, tam tutulma hattının üzerinde havalanırsanız, o gölgenin aşağıda hareket ettiğini görür ve onu 4-5 saat süreyle izleyebilirsiniz.

O gün hava gerçekten kararacak mı?

- Tam tutulmanın olduğu illerde hava 2-3 dakikalığına kararacak ve yıldızlar ortaya çıkacak. İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde tam kararma olmayacak. İşin görkemli yanı tam tutulmayı izleyebilmek.

Astronomiye halkın ilgisini çekebilmek için ‘‘güneş tutulması’’iyi bir araç olmalı...

- Ülkemizde ilk ve ortaöğretimde astronomi dersi yok. Ama gökyüzü çok önemli, hayatımızın bir parçası ve hergün onda da değişmeler oluyor. Bu bilgi eksikliğini insanlar UFO, astrolojiyle ilgili okuduklarıyla gidermeye çalışıyor. Halka doğru astronomi bilgileri vermek lazım. Biz İstanbul Üniversitesi, Ankara Üniversitesi ve Ege Üniversitesi'ndeki Astronomi Bölümleri ve Akdeniz Üniversitesi TUBİTAK Gözlemevi'nde düzenlediğimiz halka yönelik etkinliklerle halkı bilgilendirmeye çalışıyoruz ama çok fazla insana ulaşamıyoruz. Güneş tutulması halkı astronomiye, gök olaylarına çekmek için bir vesile. Gök olaylarını merak edenler bizi arasın, bize ulaştıkları vakit her türlü sorularına cevap veriyoruz, onların adreslerini alıp düzenlediğimiz etkinliklere davet ediyoruz. Önemli olan insanlara doğru bilimsel bilgileri vermek.

Daha çok bilgi için başvuracağınız adresler:

www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/index.html

tel: 522 35 97

528 38 47

Tutulma zamanları

Parçalı Tut. Tam Tut. Tam Tut. Parçalı Tut. Tut.

YER Başlangıcı Başlangıcı Sonu Sonu Yüz.

EDİRNE 12:43:57 - - 15:33:47 94

İZMİR 12:48:04 - - 15:39:33 84

İSTANBUL 12:49:16 - - 15:38:12 95

ESKİŞEHİR 12:21:06 - - 15:42:20 93

BARTIN 12:55:31 14:20:43 14:22:23 15:41:28 Tam

ANKARA 12:58:13 - - 15:45:01 97

ANTALYA 12:57:20 - - 15:47:05 84

KASTAMONU 12:58:37 14:23:12 14:25:29 15:43:36 Tam

ÇORUM 13:01:49 14:26:36 14:28:28 15:46:22 Tam

AMASYA 13:03:28 14:27:43 14:29:53 15.47.08 Tam

TURHAL 13:04:15 14:28:29 14:30:43 15.47.51 Tam

TOKAT 13:05:16 14:29:24 14:31:33 15.48.29 Tam

SİVAS 13:06:51 14:31:03 14:33:11 15.49.58 Tam

TUNCELİ 13:12:36 14:36:10 14:37:48 15.53.32 Tam

ELAZIĞ 13:12:33 14.36:14 14.38.17 15.54.02 Tam

DİYARBAKIR 13:15:33 14.39:22 14.40.43 15.56.19 Tam

BATMAN 13:17:21 14:40:21 14.42.28 15.57.11 Tam

CİZRE 13:20:13 14:42:49 14.44.55 15.59.03 Tam

GÜNEŞ TUTULMASINDA KULLANILMAYACAKLAR

Güneş gözlüğü

Röntgen filmleri

Bilgisayar disketleri, CD Rom'lar

Teleskop

Fotoğraf makinası

Video Kamer

Banyo edilmiş ya da edilmemiş renkli fotoğraf filmi

İsli cam

GÜNEŞ TUTULMASINDA KULLANILACAKLAR

Özel olarak yapılmış güneş tutulması gözlükleri

Banyo edilmiş, kullanılmış siyah-beyaz fotoğraf filmi. İki ya da üç tanesi üst üste konularak güneşe bakılabilir.