Sağımız solumuz fobi

Eskiden belli baÅŸlı korkular vardı. Yükseklik, kapalı yer veya açık yer korkusu gibi. DurmuÅŸ, oturmuÅŸ, eski fobiler olduklarından hepsinin Yunanca kökenli adları da vardı: Agorafobi, klostrofobi gibi... Åžimdi her haber bülteninden sonra yeni yeni korkular ediniyoruz. Deprem, ekonomik kriz, uçak, karakol, gökdelen korkusu... Büyük travmalar sonrası oluÅŸan korkular üzerine yurtdışında uzun süre kriz merkezi yöneticiliÄŸi yapan Doç. Dr. Psikiyatr Tarık Yılmaz ile konuÅŸtuk.Terörist saldırılar toplumun ve bireylerin psikolojisini nasıl etkiler?- Terörist saldırının türüne, hedefine göre etkisi deÄŸiÅŸiyor. Amerika'daki hadisenin bir o saldırıyı yaÅŸayanlar, bir de onu görenler açısından etkisi var. Biz de televizyonlardan yardım için mendillerini sallayan insanları görüyorsak, artık o durumun ÅŸahidi olmuÅŸuz demektir. Bu tip olaylar travmalara neden oluyor.Yani benim olay yerinde bulunma ihtimalim varsa olaydan daha fazla mı etkileniyorum?- Mesela polislere karşı bir saldırı olduÄŸunda insanlar polislerden uzak durmaya çalışıyor. Gökdelene saldırı olmuÅŸsa, gökdelende oturmak istemiyorlar. Ä°nsanlar psikolojik travma ile birkaç reaksiyon gösterir, bir tanesi bu korkudur. Ä°kincisi kaçınma, üçüncüsü ise aşırı bir uyanıklık halidir. Daha önce 30 sene gökdelende çalışıp hiçbir ÅŸey hissetmeyen insan, televizyonda binlerce mil uzaktaki bir olayı görüyor. Ondan sonra bulunduÄŸu yerde endiÅŸelenmeye baÅŸlıyor. Kilometrelerce uzakta bir gökdelene saldırıldı diye bizim burada korkmamız mantıklı mı?- Mantıksız ama travmanın sistemi mantığı reddediyor zaten. AraÅŸtırmalara bakıldığında travma halinde beynin duygusal kısmının aşırı faaliyet gösterdiÄŸi görülüyor. Travma sonrasında bizim bu hadiseyi sindirmek gibi bir dönemimiz oluyor. Detayları görmeye baÅŸlıyoruz: Bu hadise Dünya Ticaret Merkezi'nde oldu, oraya daha önce de saldırılmıştı. saldırı özellikle ABD'ye yönelikti, olay çok uzakta oldu... gibi. Detayları görünce travma reaksiyonları azalıp, normal seviyeye iniyor. Reaksiyonlardaki bu azalma süreci kiÅŸiden kiÅŸiye deÄŸiÅŸiyor mu? - Evet ama sosyal travmalarda insanlar birbirlerinin korkularını arttırıyor. Bu duygusallık sürecini uzatmaktan bir tür zevk mi alıyoruz? Çünkü insanlar günlerce gökdelenlerin nasıl çöktüğünü, insanların camlardan nasıl atladığını, Taksim patlamasında ise taksilerin üzerine nasıl insan parçaları yaÄŸdığını konuÅŸtular.- Bu kadar çok konuÅŸulmasını insanın bir tür kendini tedavi etme çabası olarak görüyorum ben. Ama konuÅŸmanın türü de önemli. Ä°nsanlar birbirini korkutmamalı. Son zamanlarda basında bir tartışma var: ‘‘Biz depremde kan vesaire gösterdik, burada göstermiyorlar’’ diye. Burada toplum saÄŸlığı açısından alınması gereken bir ders var. Parçalanmış insanları gösterirsek, bu yeniden travmatize eder. Yayımlanıp yayımlanmaması tartışması bir yana, neden insanlar bu tip görüntüler çıktığında ekrana saplanıp kalıyor? - Ä°nsanlar sadece iyi ÅŸeylerin deÄŸil, kötü ÅŸeylerin de nasıl meydana geldiÄŸini merak eder. Åžimdi diyelim ki ekranda ölü veya ölmekte olan birinin görüntüsü var. Bir defa orada normal ÅŸartlarda göremeyeceÄŸiniz bir durum sözkonusu. Ä°kincisi başınızı çevirdiÄŸiniz anda zor durumda kalmış birine sırtınızı dönüyorsunuz. O anı seyrederek kısmen kiÅŸinin acısını paylaÅŸmış gibi hissedebilir kendini insan. Ayrıca içgüdülerden biri de ‘‘iyi ki ben orada deÄŸildim’’dir. Basın uzmanlarla birlikte çalışarak bir sınır koyabilir. Bunun örnekleri var. Ä°sviçre'de intihar haberi verilmez. Yer aldığı zaman da mutlaka bir uzman görüşü ekleniyor. Diyelim ki, geçtiÄŸimiz hafta içinde meydana gelen terör olayları nedeniyle, kiÅŸide polis merkezlerinin bulunduÄŸu yerde bulunamamak, uçaÄŸa binememek, gökdelende duramamak gibi korkular meydana geldiyse ne yapmalı?- Bir hadiseden sonra reaksiyon dozu belirli bir süre sonra azalma eÄŸilimi gösterir. Bu süre yaklaşık 6 ay kadardır. Mesela Ä°stanbul'da hiçbir ÅŸey deÄŸiÅŸmemesine raÄŸmen deprem reaksiyonları azaldı. Aşırı büyük korkuları birdenbire yenmeye çalışmak da insanda sıkıntı yaratır. Yani kiÅŸi uçaÄŸa binmekten aşırı derecede korkuyorsa, bir süre uzak durabilir. Günlük yaÅŸantı etkileniyorsa, profesyonel bir yardım almak iyi olacaktır. Peki koca bir toplum nasıl tedavi edilir?- Orada iletiÅŸim mekanizmalarına görev düşer. Bu hükümet, devlet, medya olabilir. Burada nasıl, ne kadar bilgilendirdiÄŸiniz önemli. Bir de onları yeni travmalardan ne kadar koruduÄŸunuz. Mesela ekonomik krizde 20-25 gün hiç açıklama yapılmadı ve insanlar korku içinde beklediler. Depremde de insanların kafasını karıştıracak ölçüde farklı bilgiler geldi. Ä°yi tedavi edilmemiÅŸ bir toplum, ikinci bir travmaya maruz kaldığında tepkinin büyüklüğü ne olur?- BaÅŸedemediysek yeniden travmatize oluruz. Bir de Türkiye'nin ÅŸunu öğrenmesi lazım: Toplum saÄŸlığı çok önemli bir ekonomik hadisedir. Biz deprem sonrasında travma nedeniyle meydana gelen iÅŸgücü kaybının yüzde 10'unu azaltsaydık çok önemli rakamlar elde ederdik. Ä°nsanlar uykusuz kalıyor, sakin düşünemiyor, konsantrasyon bozukluÄŸu ortaya çıkıyor. Bütün bunlar iÅŸgücünde düşüşlere neden oluyor. Â