Rusya ile Türkiye'nin "Enerji"k atakları

Son dönemde Avrasya bölgesinde enerji alanında hızlı geliÅŸmeler yaÅŸanmaktadır. Bu geliÅŸmeler Avrasya coÄŸrafyasının önemli iki oyuncusu olan Türkiye ile Rusya'yı da yakından ilgilendirmektedir. Rusya baÅŸta doÄŸalgaz olmak üzere enerji alanında sadece Avrasya coÄŸrafyasında deÄŸil, bütün dünyada hegemonya kurmak için çeÅŸitli projeler ortaya atmaktadır. Bu çerçevede, özellikle Ukrayna ve Beyaz Rusya ile sorun yaÅŸadıktan sonra, transit yollarını çeÅŸitlendirmeye çalışmaktadır. Moskova, son bir yıl içerisinde Rusya ile Almanya'yı Baltık Denizi'nin altından baÄŸlayacak Kuzey Boru Hattı, Bulgaristan ve Yunanistan'dan geçecek Güney Akım ve Burgaz-DedeaÄŸaç Boru Hattı gibi projeler ortaya attı. Avrupa ve Asya ülkelerini enerji alanında kendisine bağımlı hale getiren Rusya, Orta Asya ülkelerindeki enerji kaynaklarının kendi toprakları üzerinden dünyaya pazarlanması yönünde de büyük baÅŸarılar elde etmiÅŸtir. Rusya'nın çabaları aynı hızla Asya-Pasifik yönünde de sürmektedir.Â

Türkiye'de Moskova'nın son dönemde ortaya attığı projelerin neredeyse hepsi, "Türkiye karşıtı" ve "Türkiye'nin yine by-pass edildi"ÄŸi ÅŸeklinde yorumlandı. Halbuki Ruslar, Türkiye ile aynen ticaret, turizm ve diÄŸer alanlarda olduÄŸu gibi enerji alanında da iÅŸbirliÄŸine hazır idiler. Ancak bir taraftan Türkiye'nin Rusya'ya doÄŸal gaz konusunda yüzde 65 oranında bağımlı olması ve bu bağımlılığın tepkilere yol açması, diÄŸer taraftan ise AB ve ABD'nin Türkiye'ye Rusya ile iÅŸbirliÄŸi yapmaması yönünde baskı uygulamaları ve enerji alanında verilen SoÄŸuk SavaÅŸ'ta Ankara'nın "Batı cephesinde yer almasını" istemeleri, Türkiye'yi Rusya ile iÅŸbirliÄŸi yapmaktan vazgeçirmiÅŸtir. Nitekim Rusların Mavi Akım'ın Ä°srail ve Güney Avrupa'ya kadar uzatılması ve Mavi Akım-2 projelerini teklif etmeleri karşısında Ankara açık bir yanıt vermemiÅŸ ve bunun üzerine Ruslar'ın "Türkiye'yi by-pass eden" projeleri gündeme gelmiÅŸtir.Â

Diğer taraftan Türkiye'nin de son aylarda enerji alanında atağa geçtiğini söylemek mümkündür. Türkiye bir taraftan İran ile İran-Türkmen gazının Avrupa'ya ihracatı konusunda bir ön mutabakata varırken, diğer taraftan da Azerbaycan ve Irak ile işbirliğini öngören görüşmeler gerçekleşmiştir. Nitekim, Azerbaycan ile varılan ön mutabakat hayata geçirildiği takdirde Azerbaycan gazı da Türkiye ve Yunanistan üzerinden Avrupa'ya ihraç edilecektir. İran, Türkmenistan ve Azerbaycan gazının Türkiye üzerinden Avrupa'ya ihraç edilmeye başladığı takdirde, gerçekten de Türkiye "enerji koridoru" olma yönünde büyük bir adım atmış olacaktır.

Bu bağlamda Türkiye, Rusya'nın enerji oyunlarını kısmen de olsa bozacaktır. Yine bugüne kadar petrolünü Rusya üzerinden Avrupa'ya ihraç eden Kazakistan'ın bundan sonra petrolünün bir kısmını Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattıyla Avrupa'ya ulaştırmaya yönelik planlar yapması, hatta bu konuda Azerbaycan ile görüşmeler yapması da bir kez daha Türkiye'yi Rusya'nın önüne rakip olarak çıkarmaktadır. Muhtemelen Kazakistan bundan sonraki süreçte gerek Rusya üzerinden gerek BTC boru hattıyla petrolünü Avrupa'ya ihraç edecektir. Ancak, hangi boru hattından ne kadar akacağı konusu önümüzdeki yılların konjonktürüne bağlıdır.

Türkiye ile Rusya'nın enerji alanında karşı karşıya kalacağı bir başka konu ise Irak petrolüdür. İşin ilginç tarafı, Moskova ile Ankara aynı günlerde farklı Irak yetkililerini ağırlayarak, enerji alanında işbirliği olanaklarını konuşmuşlardır. Moskova, Irak'taki petrol kuyularının işletilmesinde Lukoyl, Rosneft, Zarubejneft ve Neftegazeksport gibi Rus şirketlerinin yer almasını talep etmekte, bunun karşılığında da Irak'ın Rusya'ya olan 10 milyar Dolarlık borcunun tamamen veya kısmen silinmesini teklif etmektedir. Diğer taraftan daha 1997 yılında Rus petrol devi Lukoyl, Batı Kurna-2 yataklarının işletme hakkını elde etmiş, ancak 2002 yılında yeni Irak hükümeti bütün eski anlaşmaları geçersiz kılmıştı. Şimdi ise Ruslar, yeniden Irak'a "dönmek" istemektedirler. Irak'ın Rusya'ya olan borçlarının silinmesi ve (Iraklı yetkililerin de belirttikleri üzere) Moskova'nın Irak'ı Rus-Amerikan ilişkileri şablonuna sokmaması halinde, bunun mümkün olabileceğini söyleyebiliriz.

Diğer taraftan Ankara'da Türk ve Irak yetkililerinin yaptığı görüşmelerde de önemli kararlar alındı. En başta Türk tarafı, Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattının tam kapasiteli olarak çalışmasını talep etti. Ayrıca TPAO'nun Irak'taki enerji ihalelerine davet edilmesi kararı alındı. Yine Irak petrol ve doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa'ya açılması konusunda da görüş birliğine varıldı. Böylece Avrasya coğrafyasında olduğu gibi, Orta Doğu'da da Rusya ile Türkiye'nin enerji alanındaki çıkarlarının çatıştığını söylemek mümkündür. Bununla birlikte yine de bu alanda iki ülke arasında ciddi rekabet olduğunu söylersek, abartmış oluruz. Türkiye'nin enerji alanında Rusya'ya karşı koyabilmesi için, en az Rusya kadar kendi enerji kaynaklarına sahip olması gerekmektedir. Diğer taraftan her ne kadar Türkiye üzerinden Avrupa'ya ihraç edilecek gaz sayesinde AB'nin Rusya'ya  bağımlılığı azalsa da, bu azalma büyük miktarlarda olmayacaktır. Zira bir taraftan AB'nin enerji ihtiyaçları her geçen gün artmakta, diğer taraftan da Rusya yeni projeleri hayata geçirmeye çalışmaktadır. Türkiye'nin son aylarda enerji konusunda attığı adımlar, hiç şüphesiz özellikle Rusya ile enerji konularında yapacağı pazarlıklarda elini güçlendirecektir. Ancak her ne kadar Türkiye'ye enerji koridoru misyonu daha çok AB ve ABD tarafından yüklenmek istense de, Ankara'ya bu misyonun gerekli konusunda yeterli destek verilmemektedir. Hatta, Türkiye ve AB'nin Rusya'ya olan bağımlılıklarını azaltmasını isteyen ABD, Rusya'nın devre dışı bırakıldığı ve İran ile Türkmen gazının Avrupa'ya ihraç edilmesini öngördüğü anlaşmaya İran'dan dolayı karşı çıkmaktadır.

Öte yandan, Türkiye'nin de, başta İran ve Irak olmak üzere enerji alanında işbirliği yapmaya planladığı ülkelerin istikrardan uzak olduklarını gözönünde bulundurması gerekmektedir.

Sonuç olarak, Rusya ve Türkiye'nin enerji alandaki politikalarının birbirinden farklı olmasının, son dönemde önemli mesafeler kaydeden ikili iliÅŸkilerde büyük olumsuzluklara neden olması beklenmiyor. Ancak diÄŸer alanlarda olan uyumun enerji konusunda, özellikle de Orta DoÄŸu'daki kaynakların deÄŸerlendirilmesi için sergilenebilmiÅŸ olması kuÅŸkusuz bölgesel istikrarın güçlenmesi için olumlu bir katkı oluÅŸtururdu.Â