‘Rekortmen kuş’ Türkiye’de! Göç güzergâhı olmamasına rağmen neden ülkemize geldi? 'Sanki ceplerinde harita taşıyorlar'

Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle göçmen kuşlar için önemli bir göç güzergâhı. Bazı türler, Türkiye üzerinden geçerek üreme alanlarına ulaşırken, bazıları ise kışı geçirmek için ülkemize göç ediyor. Ayrıca Türkiye, aktif göç eden ve süzülerek göç eden türler açısından Afrika-Avrupa ile Afrika-Asya doğrultusunda küresel bir öneme de sahip.

Fakat geçtiğimiz günlerde göç güzergâhı olmamasına rağmen Mersin'in Göksu Deltası'nda kıyı çamurçulluğu fotoğraflandı. Aerodinamik yapısı ‘jet uçağına’ benzetilen kıyı çamurçulluğu, Alaska’dan yola çıkıp, 12 bin kilometre uçup Yeni Zelanda’ya ulaşarak en uzun aralıksız kuş uçuşu rekoruna sahip.

Pasifik Okyanusu boyunca saatte 88 kilometreye varan hıza uluşan kuş, bu özelliği sayesinde bilim insanlarının da ilgisini çekiyor. Groningen Üniversitesi’nde görevli Prof. Theunis Piersma, bu durumu "Kıyı çamurçulluğunun yaptığı şey gerçekten akıl almaz" şeklinde yorumluyor.

Aynı ekip içinde kuşların göçlerini izleyen Dr. Jesse Conklin de kuşla ilgili yaptığı açıklamada “Pasifik'in ortasında açık okyanusta günlerce uçuyorlar. Hiç kara yok. İnanılmaz bir yakıt-enerji oranları var. Pek çok avantaja sahipler. Savaş uçağı gibiler. Uzun, sivri kanatları ve kusursuz hatları muazzam” ifadelerini kullandı.

'UZUN SOLUKLU DİNLENME YAPMADAN UÇABİLMELERİ ÇOK ŞAŞIRTICI’

Rekortmen kuşla ilgili görüşlerine başvurduğum İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Ormancılık Meslek Yüksek Okulu’nda görevli Ornitolog (Kuş bilimci) Öğr. Gör. Ergün Bacak, kuşun uzun süre uçabilmesindeki en önemli etkenin göç öncesi vücutlarında yağ depolaması olduğunu söyledi.

“Bu şekilde vücut ağırlığını iki katına çıkararak, bir nevi ağırlığı kadar vücuduna yakıt depo etmiş oluyor” diyen Bacak, “Hatta yükü hafifletmek için iç organlarını da küçültebiliyorlar” dedi ve ekledi:

“Bu kadar mesafeyi uzun soluklu bir dinlenme yapmadan uçabilmek gerçekten şaşırtıcı. Tabii bu noktada yağ çok önemli bir etken. Organik maddeler içinde en çok enerji veren madde yağdır ve bir gram yağ dokuz kalori verir. Protein ve karbonhidratların verdiği kalori miktarının iki katından fazlasını oluşturur. Kıyı çamurçulluğunun ağırlığı 190 ile 400 gram arasında değişiyor. Göçe başlamadan önce vücut ağırlığını iki katına çıkararak, bir nevi ağırlığı kadar vücuduna yakıt depo etmiş oluyor.”

Grafikler: Harun Elibol

NEDEN TÜRKİYE’DE GÖRÜLDÜ?

Peki, göç güzergâhında Türkiye olmamasına rağmen kıyı çamurçulluğu ülkemizde neden görüldü?

Ergün Bacak, “Kuşun üreyen popülasyonu Kuzey Kutup Bölgesi’ne yakın bölgeler. Kışlama alanları ise Avrupa Kıtası’nın Atlantik kıyılarından başlayıp Güney Afrika’ya kadar devam ediyor” dedi. Bacak, ülkemizde görülmesiyle ilgili şu bilgileri paylaştı:

“Kuzeydeki üreme alanlarından güneydeki kışlama alanlarına giderken bazı bireyler ya da bazı küçük popülasyonlar farklı güzergâhları tercih ediyor. Bazı bireyler de biyolojik pusulaların hatalı olması sonucu, türünün ya da popülasyonunun gitmemesi gerektiği göç yolunu kullanıyor. Bu tip durumlarda da bazı bireyler ana hedeflerinden uzaklaşıp farklı alanlarda görülüyor. Özellikle biyolojik pusulaları doğuştan hatalı olan bireyler, çoğunlukla doğal olarak ürediği ve kışladığı alanlardan uzaklaştıkları için çoğunlukla hayatlarını kaybediyor. Bizde görülmelerinin nedenlerinden biri bu olabilir.”

MERSİN DIŞINDA BAŞKA ALANLARDA DA GÖRÜLDÜ

Mersin Göksu Deltası, ülkemizin en önemli sulak alanlarından biri. Kuşlar hem kışlama hem de kuluçka alanı olarak burayı sıklıkla kullanıyor. 330’u aşan kuş türü sayısıyla en çok tür kaydedilen sulak alan olarak dikkat çekiyor. Artık Kıyı Çamurçulluğu da bu ‘kuş cennetine’ gelen türlerden biri oldu.

Fakat Ergün Bacak, kuşun Mersin dışında daha önce birkaç yerde daha görüldüğünü söyledi:

“Mersin’den farklı olarak Samsun Kızılırmak Deltası, İzmir Gediz Deltası, Edirne Meriç Deltası ve Bursa Karacabey Longozları’nda kıyı çamurçulluğuna rastlandı. Daha nadir olmakla birlikte kıyılar dışında iç bölgelerde, özellikle Ankara ve Van çevresinde de görüldü.”

‘ÜLKEMİZDE YIRTICI KUŞLARIN SALDIRISINA UĞRAYABİLİR’

Bu noktada akla ‘Kıyı çamurçulluğu, kıyı bölgelerimizde yaşayan diğer türler tarafından saldırıya uğrayabilir mi? Ya da ülkemizde bulunan türlere zarar verebilir mi?’ sorusu geliyor.

Bu soruma Ergün Bacak “Kıyı çamurçulluğu herhangi bir olumsuzluk yaratmaz ama yırtıcı kuşlar tarafından avlanabilir” dedi. Bacak şöyle devam etti:

-- Bu tür bir kıyı kuşudur. Besinlerinin büyük bir bölümünü sulak alanlardaki böcekler, solucanlar, böcek larvaları, istiridye gibi deniz kabukluları, yengeçler ve balık yumurtaları oluşturur. Nadiren bitkisel besinlerini de yerler. Doğada av ve avcı ilişkisi bulunur ve özellikle gökdoğan gibi yırtıcı kuşlar tarafından avlanabilir. Bu da oldukça doğal bir süreç.

-- Ayrıca sulak alan çevresinde bulunabilecek olan evcil kedi ve köpekler de göç yorgunu olan bu tür için önemli bir tehdit unsuru oluşturur. Fakat besinlerinin büyük bir bölümünü küçük omurgasız canlıların oluşturduğu bu türün ülkemizdeki herhangi bir türe olumsuz bir etkisi yok.

Kıyı çamurçulluğu

‘POPÜLASYONU AZALIYOR’

Kıyı çamurçulluğunun Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından oluşturulan kırmızı liste içinde ‘Tehdide Açık’ kategorisinde yer aldığını vurgulayan Ergün Bacak, “Dünya Popülasyonu Uluslarası Sulak Alanlar Kurumu tarafından 1.100.000 ile 1.150.000 arasında olduğu tahmin ediliyor. Küresel ölçekte popülasyonunda bir azalma olduğu belirlenmiş durumda. Bu tür göç stratejisi ve çok uzun mesafeler kat etmesi nedeniyle uydu vericileri takip edilerek izleniyor ve böylece her yıl hakkında daha fazla bilgi sahibi olduğumuz türler arasında yer alıyor” ifadelerini kullandı.

 TÜRKİYE’DE 'CAMBAZ KARTALI' İLE 'GRİ BAŞLI KIZKUŞU’NUN GÖRÜLMESİ DE ÇOK ŞAŞIRTICI

Kıyı çamurçulluğu dışında bu yılki göç sezonunda objektiflere yakalanan başka türler de bulunuyor. En heyecan verici olanlardan birinin Nisan ayında Sinop’ta görülen ‘Cambaz Kartalı’ olduğunu söyleyen Ergün Bacak, “Anavatanı Orta ve Güney Afrika olan kartalın ülkemizde görülmesi çok ilginç. Türkiye’de ikinci kez görülen bu tür, yaklaşık bir haftaya yakın Sinop’taki sulak alanlar çevresinde konakladı” ifadelerini kullandı.

Cambaz Kartalı

Ayrıca Bacak, daha önce gözlenen şaşırtıcı türlerle ilgili de şu detayların altını çizdi:

“Geçtiğimiz yıllarda Samsun Kızılırmak Deltası’nda görülen ‘Gri Başlı Kızkuşu’ Doğu Çin, Rusya’nın doğusu, Japonya ve Hindistan gibi bölgelerde yaşamasına rağmen göç döneminde muhtemelen yolundan saparak ülkemize geldi. Bu kayıtla birlikte ‘Batı Palearktik Bölge’ dediğimiz Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Kafkasları içine alan bölgede Gri Başlı Kızkuşu ilk kez görüldü.”

Fotoğraflar: İStock