Planı gecekondular çiziyor

İTÜ Mimarlık Fakültesi'nden 1992'de emekli olan Prof. Dr. Ahmet Keskin, Bedrettin Dalan döneminde belediyede bilirkişi olarak görev aldı. Nurettin Sözen döneminde ise metro danışmanı olarak başladığı görevini Nazım Plan Bürosu'nun başına geçerek sürdürdü. Keskin ile İstanbul'un ilk nazım planından itibaren planlama tarihi ve bugün içinde bulunulan duruma nasıl gelindiğini konuştuk.

İstanbul'un ilk nazım planı ne zaman yapıldı?

İstanbul'un planlanması Osmanlı Dönemi'nde başlıyor. II. Mahmut zamanında muhtemelen ordu eğitimi için getirilmiş bir Alman, 18. yy'ın içinde İstanbul'a ilk planı yapıyor. Sonra Cumhuriyet Dönemi'ne kadar plan yapılmıyor.

Cumhuriyet Dönemi'ndeki ilk plan hangi tarihte?

1933'te yine bir Alman plancı ile yapılıyor. Ancak uygulanmıyor.

Neden?

Bizde planların uygulaması çok zor yapılır, daima finansman eksiktir. Türkiye'deki bütün imar planları çok uzun seneler duvarlarda resim diye kalmıştır. Hocam Kemal Ahmet Aruh yüzlerce plan yapmıştır, çünkü o bölgenin İller Bankası'ndan kredi alabilmesi için lazımdı. Uygulaması gökten para düşerse olurdu.

Bir sonraki plan ne zaman hazırlandı?

Daha sonra o zamanın İmar ve İskan Bakanlığı ve halen varlığını sürdüren İller Bankası, planlama yapılmasını istiyor. Şehir büyük bir metropol olmaya aday çünkü. 1936'da Fransız plancı Proust geliyor. O zaman nüfus 700 bin. Surlar, Şişli, Mecidiyeköy ve Kadıköy bölgesini içine alan bir plan hazırlanıyor. Zamanının en iyi şehircisi olmakla beraber nüfus artışını öngöremediği için yeterli olamamıştır. Hızlı nüfus artışı batı kriterleriyle planlama yapmayı engelliyor. Bize de batı kültürüyle planlama yapmayı öğrettiler. Planı yapıyorsunuz ama her zaman olayın arkasında kalıyorsunuz.

1936'da hazırlanan nazım plandan bugüne kalan eserler var mı?

Taksim Meydanı ve Gezi Parkı var mesela. Champs-Elysess'nin açıldığı Concorde Meydanı'nın aynısıdır. Dalan'a göre Barbaros Bulvarı da Proust'un icadıdır.

Siz inanmıyor musunuz?

Olabilir. Fransız ekolü olduğu için Proust'un devasa caddeler geleneği var. Mesela Paris'te sur duvarları yıkılıp yol yapılmış. Bizde sur duvarları duruyor. Vaktiyle alanlar açılmasını sağlayan yangınlar kurtarmış İstanbul'u. Ama Barbaros Bulvarı'nı çok eleştiririz, etrafındaki yapılarla hiç ölçeği olmayan korkunç bir yol. Proust'un İstanbul'a en korumacı hizmeti tarihi yarımadada silüetin bozulmaması için 40 rakımının üzerindeki binalara üç kat sınırlaması getirmesidir.

Proust'un planı ne kadar uygulamada kaldı?

Proust gittikten sonra üniversite profesörlerinden bir kurul kurdular. Belediye'de bu danışmanlık bürosu Proust'un planını yürütmeye çalıştı. İstanbul öyle hızlı büyümeye başladı ki, gecekondulaşma başladı 1950'lerde. Danışmanlar Kurulu ile yürüyen planlama, o sırada devreye giren İller Bankası'nın Ataköy'ü yapmaya niyetlenmesi ile değişime uğradı. İtalya'dan Luigi Piccinato adında bir profesör geldi bu iş için. En doğru kararı verdi ve şehrin denize paralel gelişmesi gerektiğini söyledi. Plancılar şehrin içerilere girmesini istemez çünkü oralar su ve yeşil rezervleridir.

Nazım Plan Bürosu ne zaman kuruldu?

Nazım Plan Bürosu 1966'da hükümet kararıyla 1/50.000 ölçekli Büyük İstanbul Nazım Planı'nı yapmak üzere kuruldu. İmar ve İskan Bakanlığı'nın himayesindeydi. İlk nazım plan 1980 yılında ihtilalden bir, iki ay önce 29 Temmuz'da tasdik oldu ve bitti.

İhtilal planın uygulanmasını engelledi mi?

İhtilalin içinden Turgut Özal diye biri çıktı. Liberal ve devlet tanımaz tutumu ile müthiş değişiklikler oldu. Biz hep merkezi otoritenin yerel idareye geçmesini isterdik. Plan denen şey yerinde yapılır.

Bu tarihe kadar yapılan nazım planlar doğru planlar değil miydi?

Her nazım plan kendi verilerine göre doğrudur. Çünkü bilimsel bir işlemdir. Ama batı standartlarına göre yapılan planlar Türkiye şartlarına uymuyor. Nüfus artışı doğru öngörülemiyor. İlkokullar hep batı standartlarında düşünülerek yapıldıkları için her sıraya üç çocuk oturur ve sınıflar en az 60 kişiliktir.

Askeri dönem belediyecilik bakımından nasıl geçti İstanbul için?

Otorite vardı. Tahtakale'deki tüm seyyar satıcıları temizlettiler. Asker oy beklemediğinden dilediğini yapar. Nazım Plan Bürosu'nun başına Turgut Cansever'i koydular. Beyazıt Meydanı'nı katletti bu arkadaşımız.

Dalan dönemi hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Dalan geldiği sırada yerel idarelerin yetkileri arttırıldı. Belediye emlak vergilerini kendi toplamaya başladı. Dalan, Menderes'in izinden gitti. Menderes şehirci gibi icraat yapmıştır. Bir de turizm kanunu çıkarttı Özal. Turistik binalara kredi ve daha fazla kat verilmeye başlandı. Dalan bir işadamı olabilir ama estetik kültürü yoktu. Birçok şeye iş olarak baktı. O dönemde 27 gökdelen yapıldı. Dalan onaylanan 1980 Nazım Planını hiç uygulamadı. Disiplin Dalan'ın kafasındakiydi. Böylece Haliç'i temizledi, Tarlabaşı'nda bir adayı yok etti.

İstanbul'da icraat yapabilmek için kurallara uymamak mı gerekiyor?

Kurallara uysaydı Dalan, Haliç'i temizleyemezdi. Kamulaştırmak için karar alacaksın. Karar aldıktan sonra tebliğ edeceksin. Adam fiyata itiraz edecek, mahkemeye gidecek. Yürütmeyi durdurma kararı alacak ve bu yıllar sürecek. Bir icraatı cuma günü mesai saati bitimine doğru tebliğ edip, haftasonu temizliyordu araziyi. Arsa sahibi itiraz edecek yetkili bulana kadar işini bitiriyordu. Hukuken yapmaya kalksa 2-3 sene sürerdi. İş yapmak istiyordu. Nazım Plan Bürosu'nu dağıttı. Zaten eskiydi. Onu yapacak büroyu da lağvetti.

Nurettin Sözen nasıl bir belediye başkanıydı?

Sözen lastik tekerlekten çok raylı sistemden yanaydı. Devletten maddi destek alamadığı halde İstanbul Metrosu'na başladı. Çünkü merkezi hükümet ile Belediye Başkanı'nın partisi farklıydı. Sözen, Nazım Plan Bürosu'nu tekrar kurdu ve planı güncelleştirerek tasdik ettirdi. Boğaziçi'nde oluşan taşlaşmayı Boğaziçi planlarıyla düzeltmeye çalıştı ama İl Genel Meclisi'nde SHP çoğunlukta olmadığından planlar ters çevrildi. Bariz kaçak olan birkaç kooperatifi yıktı ama İçişleri Bakanlığı polis kuvvetiyle durdurttu. Prensip sahibiydi. Park Otel ve Gökkafes gibi iki gökdeleni engelledi.

Tayyip Erdoğan dönemiyle ilgili izlenimleriniz nedir?

Fazilet'in tüm Türkiye'de düştü oyları ama belediyeleri hálá elinde tutuyor. Demek ki hizmet yapıldı. Erdoğan yeni bir Nazım Plana başladı ve geçtiğimiz aylarda bitirildi. Mimarlar Odası Kurtköy'deki su havzalarına zarar verileceği gerekçesiyle itiraz etti.

İstanbul plansız nasıl ayakta duruyor?

Nazım plan olmazsa hayat durmaz, mevzii imar planları yapıldı. Türkiye'de planlama tekniğini seçimler halleder. Politikacılar seçim öncesinde vaatlerde bulunur. Bu vaatleri yapmaya mecburdurlar ve bunlarla birtakım yollar gösterirler, ‘‘benim memurum işini bilir’’ kabilinden. Seçildikleri zaman da halkın isteklerini yerine getirirler. Kısır bir döngü bu.

Siz planların gecekondular tarafından çizildiğini söylüyorsunuz...

Evet. Her seçimde imar affından bahsederler. İmar affıyla imar yapılmaz.

İstanbul için ümit var mı?

Bir arkadaşım ‘‘Sonunda kaos olacak, herşey yıkılacak ve yeniden doğacak’’ der. Bana göre bir gün akl-ı selim hakim olacak. Kötüler kadar namuslular da cesur olacaklar ve mücadele edecekler. Şimdi STK'lar seslerini duyurabiliyor.