Petrolde bizim hakkımız var

DışiÅŸleri Bakanlığı'nın en üst düzey dört eski diplomatı: "Evet, Irak petrollerinden 12 yıllık daha alacağımız var."1926'da yapılan anlaÅŸmaya göre Türkiye'nin 25 yıl boyunca Irak petrollerinden yüzde 10 hisse alması kararlaÅŸtırıldı. 13 yıl Irak'tan komisyon alındığını belirten eski diplomatlar, ‘‘Irak petrollerinden 12 yıllık daha alacağımız var’’ diye konuÅŸtu.DışiÅŸleri Bakanı YaÅŸar Yakış'ın ‘‘Musul ve Kerkük petrollerinde, anlaÅŸmalardan doÄŸan haklarımız olup olmadığını inceletiyoruz’’ sözlerinin ardından Türkiye'nin Irak petrollerinde tahsil edilmemiÅŸ 12 yıllık alacağının olduÄŸu ortaya çıktı. Türkiye DışiÅŸleri Bakanlığı'nın en üst düzey dört eski görevlisi, ‘‘Evet Irak petrollerinden 12 yıllık daha alacağımız var’’ görüşünde buluÅŸtu.ÖDEMELER KESÄ°LDÄ°5 Haziran 1926 yılında Ä°ngiltere, Türkiye ve Irak arasında yapılan anlaÅŸma uyarınca, Türkiye'nin 25 yıllığına Irak petrollerinden yüzde 10 hisse almasına karar verildiÄŸi belirlendi. Irak 1927 ile 1955 yılları arasında Türkiye'ye kesintili olarak 13 yıl boyunca petrol gelirlerinden yüzde 10 hisse verdi. Ancak, 1955 yılından sonra bu ödemeler kesildi. Ä°ÅŸbaşına gelen hükümetler, 1986 yılına kadar Irak petrollerinden elde edilecek geliri bütçe kalemlerine ‘tahmini gelir’ olarak koydurdu. 1980'li yılların ikinci yarısından itibaren bu gelir kalemi bütçeden çıkarıldı.Irak petrollerinde Türkiye'nin payı bulunduÄŸuna iliÅŸkin yazılarıyla da dikkat çeken emekli Büyükelçi Gündüz Aktan, Türkiye'nin yalnızca Kerkük ve Musul petrollerinden deÄŸil, tüm Irak petrollerinden yüzde 10 hisse alacağının 1926'daki anlaÅŸmayla güvence altına alındığını açıkladı. Aktan, Hürriyet'e ÅŸunları söyledi:‘‘1926'daki anlaÅŸmla ile Musul vilayeti Irak'a bırakıldı. Bu anlaÅŸmanın 14'üncü maddesinde ‘Irak petrol gelirlerinin yüzde 10'unun 25 yıl boyunca Türkiye'ye verilecektir' deniliyor. O zaman Türk petrol kumpanyası ile Irak hükümeti arasında yapılan bir imtiyaz sözleÅŸmesi var. Ona atıfta bulunarak 25 yıllığına bu gelirin yüzde 10'u Türkiye'ye bırakıldı. Tüm Irak petrollerinin yanısıra petrol ürünlerinin yüzde 10'udur bu. 13 yıl boyunca ödendi ama 12 yıllık hisse ödenmedi. 1986 yılına kadar bu alacaklar tahmini gelir olarak bütçede gösterildi ama 1986'da Saddam, Turgut Özal'dan rica edince, bu Türkiye bütçesinden çıkarılmış.’’KANIT ANLAÅžMAEski Devlet Bakanı ve emekli Büyükelçi CoÅŸkun Kırca da Türkiye’nin Irak'tan petrol alacaklısı görüşünü yineledi. Bu alacağın bir bölümünün tahsil edilmese bile geçmiÅŸte Türkiye bütçesinde yer aldığını vurgulayan Kırca, şöyle konuÅŸtu:‘‘Milletler Cemiyeti kararları arasında Türkiye'nin bu hakkı bulunabilir. Hatta Abdülhamid'in ÅŸahsi hakları bile vardı. Bu, geçmiÅŸte ‘Bu rakam, bizim Irak'tan petrol alacağımız' diye her yılın devlet bütçesine konulurdu. Sonra bundan vazgeçildi. 1960 öncesinde bu ödemeler muntazam bir ÅŸekilde yapıldı ama tahmin ettiÄŸim kadarıyla Yumurtalık Petrol Boru hattı ile ilgili bir sebep yüzünden ödemelerden vazgeçildi.’’Kırca, 1926’daki ‘‘Türkiye ile BirleÅŸik Krallık ve Irak Arasında Türk-Irak Sınırı ve Ä°yi KomÅŸuluk Ä°liÅŸkilerine Dair AnlaÅŸma’’nın Irak'tan alınacak petrol hissesini açıkça ortaya koyduÄŸunu vurguladı. Milletler Cemiyeti'nin Konsey Kararı'na dayandırılan anlaÅŸmanın 14. maddesinin gerçekleri gösterdiÄŸini söyleyen Kırca, Ä°smail Soysal'ın ‘‘Türkiye'nin Siyasal AnlaÅŸmaları’’ kitabında anlaÅŸma metninin olduÄŸunu belirtti.ARŞİVLERDE VAR Eski DışiÅŸleri Bakanlığı MüsteÅŸarı Özdem Sanberk de, Aktan'ın açıklamalarını doÄŸruladı ve Türkiye'nin Irak'tan petrol alacaklısı olduÄŸunu söyledi. Sanberk, 1986 yılında Saddam'ın isteÄŸiyle Türkiye bütçesinden petrol geliri hanesinin çıkarıldığını da bildirdi. Sanberk, bu konuyla ilgili bilgilerin DışiÅŸleri Bakanlığı arÅŸivlerinde bulunduÄŸunu ifade etti.DYP Genel BaÅŸkan Yardımcısı ve Türkiye'nin eski Irak Büyükelçisi Nüzhet Kandemir, tarihsel olarak Türkiye'nin Irak'tan petrol alacaklısı olduÄŸunu bildirdi. 13 yıllık hissenin ödendiÄŸini ancak 12 yıllık petrol hissesinin ödenmediÄŸini belirten Kandemir, Türkiye'nin bu durumda teorik olarak Irak'tan yaklaşık 30 milyar dolar alacağı bulunduÄŸunu öne sürdü. Kandemir, ‘‘Ancak ben, Irak'ın toprak ve toprakaltı servetlerinin Iraklılara ait olduÄŸunu, Türkiye'nin Irak'ın servetlerinde gözü bulunmadığını savunmanın daha doÄŸru olduÄŸunu düşünüyorum’’ dedi.Â