Oyun Teorisi’ne göre her iki tarafın da dominant stratejisi: EVET

Ortada 9 bin sayfalık bir belge var. Taraf ülkelerin DışiÅŸleri kadroları gece gündüz çalışıyor ama diplomatlar bile konuya tam vakıf deÄŸil. Plan diye sunulan ÅŸey, Rumlara mı avantaj getiriyor, Türkler daha mı kárlı ayrıldı Ä°sviçre’deki görüşmelerden, Avrupa BirliÄŸi (AB) yazılanları kabul edecek mi ki, gibi ucu açık sorular arasında 6 gün sonra Kıbrıslılar sandık başına gidecekler.BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan’ın Kıbrıs için hazırladığı çözüm planı için referandum yapacaklar. Kimsenin attığı oyu tam anlamıyla objektif kriterlere oturtamadığı bir durumda, hangi tarafın nasıl davranabileceÄŸi ile ilgili çıkacak sonuçları ‘Oyun Teorisi’nin kuralları çerçevesinde deÄŸerlendirdik. Ä°nsan davranışlarının oyunlar yoluyla açıklanabileceÄŸi fikrine dayalı bu kurama göre uzmanlardan aldığımız görüşleri birleÅŸtirerek, her iki kesim için de hangi kombinasyonun taraflarca nasıl deÄŸerlendirildiÄŸini inceledik. Çıkan sonuçlara göre Türklerin ve Rumların doÄŸru stratejileri ne olmalıya cevap aradık. Teoremin uygulandığı matriksin içindeki kombinasyonların gerçekleÅŸmesi durumda, tarafların elde edecekleri kazanç katsayıları (payoff) uzmanlardan aldığımız görüşlere göre oluÅŸturuldu. Bu oranların belirlenebilmesi için Kıbrıs meselesine farklı açılardan bakan isimlerden siyasi analizler istedik. Doktorasını ekonomi-politika oyun teorisi üzerine hazırlayan Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı Direktörü Åžerif Sayın, Hürriyet Ankara Temsilcisi Sedat Ergin, emekli büyükelçi, Radikal Gazetesi köşeyazarı Gündüz Aktan görüştüğümüz isimlerdi. Ä°KÄ° TARAFTA EVET DERSE1 Mayıs’ta Ada’daki herkes AB vatandaşı olacak. Bu kombinasyonun gerçekleÅŸmesi durumunda, Türkiye’nin AB üyeliÄŸi için müzakere tarihi verilmesi yolunda en büyük engellerden biri kalkmış olacak. Rumlar ise yüksek ekonomik refah seviyelerinden Türkler lehine ödün vermek zorunda kalacak. Kurulacak federal hükümete mali açıdan yapılacak katkılar ve Kıbrıs Cumhuriyeti içindeki ticarete Türklerin de dahil olması ile rekabet artacak. Türkiye’deki liberallere göre Türkler için en iyi kombinasyon. Ulusalcıların birçoÄŸu için en iyi ikinci kombinasyon ama bu seçenek de, federal hükümetin kurulmasının, bazı ÅŸartların gerçekleÅŸmesi için belli bir süre ertelenmesi kaydıyla kabul edilebilir. Rum kesimi ise bu kombinasyonu tercih etmiyor. AnlaÅŸmadaki ÅŸartlar yüzünden kendilerine siyasal ve ekonomik anlamda yük olacağına inandıkları bir yapıyla bütünleÅŸmek zorunda kalacakları için...KKTC EVET, RUM KESÄ°MÄ° HAYIR DERSEKıbrıs sorununda çözümsüzlüğün Türklerden deÄŸil Rumlardan kaynaklandığına iÅŸaret eden kombinasyon. Bu seçeneÄŸin gerçekleÅŸmesi durumunda Kıbrıs için Türklerin üzerindeki baskı kalkacak. Mesele artık AB’nin uluslararası bir sorunu haline gelecek. KKTC’ye uygulanan ambargonun kademeli biçimde kaldırılması gündeme gelecek. Uluslararası arenada KKTC’yi tanıyan devletler çıkacak. Türkiye, AB üyeliÄŸi konusunda üzerindeki bir baskıdan kurtulacak ve en azından Kıbrıs’ta Türklerin kendi üzerlerine düşeni yaptıkları ve bundan sonra taviz verme sırasının Rumlara geçtiÄŸi tezini iÅŸleyecek. Türkiye’deki liberaller için en iyi ikinci, ulusalcıların bir bölümü için en iyi çözüm. Rum kesimi için en kötü seçenek. Diplomatik anlamda Türkiye’ye ve KKTC’ye karşı tüm kozlarını yitirdikleri gibi, AB içinde sorun yaratan yaramaz çocuk pozisyonunda kalacaklar. KKTC HAYIR RUM KESÄ°MÄ° EVET DERSERumlar 1 Mayıs’ta AB’ye huzur içinde girecekler. Hem KKTC ile birleÅŸmek zorunda kalmayacaklar, hem de diplomatik açıdan Türklere karşı her anlamda bir üstünlük kazanacaklar. Rum tarafı için en iyi kombinasyon. Türk tarafı için ise bir kabusun baÅŸlangıcı. Çözümsüzlüğün tek suçlusunun Türk tarafı olduÄŸu düşüncesi hakim hale gelecek. Bu sonuç hem Türkiye’nin hem de Kıbrıs’ın dünyadan iyice izole edilmesine neden olacak. Bu durumda KKTC’nin Türkiye’ye bağımlılığı daha da artacak ve Türkiye’nin daha güçlü olması gerekecek ama dünya politikasından izole olacak Türkiye tam tersine ÅŸimdikinden göreceli olarak daha zayıf hale gelecek. Türkiye’deki liberallere göre 1974 koÅŸullarına geri döneceÄŸiz. Rum tarafı, plandaki istemediÄŸi kısımları da müzakereye açıp Türk tarafından ilave tavizler isteyebilecek ve planı bu haliyle kabul etmeyen Türkler, istenen ilave tavizlere hiç yanaÅŸmayacak.Ä°KÄ° TARAFTA HAYIR DERSEAkdeniz’in uçak gemisinde hiçbir ÅŸey deÄŸiÅŸmeyecek. Ä°ki toplum da birbirini istemediÄŸini tescil etmiÅŸ olacak. BM ve AB, Ada’da tarafların ‘Evet’ diyene kadar referandum yapması konusunda ısrarını sürdürecek. Belki iki toplum da bu referandumlar sonucunda bir gün anlaÅŸmaya ‘Evet’ deme konusunda ikna olacaklar. O güne kadar Türkiye, AB üyeliÄŸi konusunda bazı manevralarla yine kendine avantaj saÄŸlayabilir. Ya da KKTC, uluslararası alanda kendini tanıyacak devletler bulabilir. Ama Rum kesimi için hem tavizler verilmesi gerekecek bir birleÅŸmeden kurtulunmuÅŸ olunması hem de karşı tarafın ‘Hayır’ demiÅŸ olması nedeni ile en iyi ikinci seçenek. AB üyeliÄŸi ile Ada’nın zengin kesimi olarak kalmaya devam edecekler. Ä°kna edilmesi gereken tek taraf olmaktan kurtulacaklar.DEÄžERLENDÄ°RMEMatrikste yer alan R, R+1, R+2, R+3 deÄŸerleri, en kötüden en iyiye doÄŸru, oluÅŸan kombinasyonlardan Rum tarafının elde edeceÄŸi kazanç katsayılarını (payoff) iÅŸaret ediyor. T, T+1, T+2, T+3 deÄŸerleri ise Türk tarafının kazanç katsayıları. Ortaya çıkan katsayılara göre tarafların dominant (baskın) bir stratejilerinin olup olmadığına bakacak olursak:EÄŸer Rum tarafı ‘Evet’ diyecek olursa, Türk tarafı için ‘Evet’ demek daha avantajlı (T+3 > T)EÄŸer Rum tarafı ‘Hayır’ diyecek olursa, Türk tarafı için ‘Evet’ demek yine daha avantajlı (T+2 > T+1)Bu durumda Türk tarafı için, Rumlar ne derse desin ‘Evet’ demek daha avantajlı olacağından, Türklerin dominant stratejisi ‘Evet’EÄŸer Türk tarafı ‘Evet’ diyecek olursa, Rum tarafı için ‘Evet’ demek daha avantajlı (R+1 > R)EÄŸer Türk tarafı ‘Hayır’ diyecek olursa, Rum tarafı için ‘Evet’ demek yine daha avantajlı (R+3 > R+2)Bu durumda Rum tarafı için de, Türkler ne derse desin ‘Evet’ demek daha avantajlı olacağından, Rumların da dominant stratejisi ‘Evet’.OYUN TEORÄ°SÄ° NEDÄ°R?Oyun Teorisi, özetle insan davranışlarının oyunlar yoluyla açıklanabileceÄŸi fikrine dayalı bir matematik teoremi. Teoremi ilk düşünen, Macaristan doÄŸumlu matematikçi John von Neumann. Neumann’ın 1928’te yazdığı bir makale ile ortaya çıkan düşünce, 1944’te Oskar Morgenstern ile birlikte yazdıkları ‘Oyunlar Teorisi ve Ekonomik Davranış’ kitabıyla bir teoriye dönüştü. Kitapla birlikte konu üniversitelere ders olarak girdi ve matematik bölümlerinde ‘Oyunlar Teorisi’ adıyla öğretilmeye baÅŸlandı. Teoremin geliÅŸmesini saÄŸlayan bir diÄŸer matematikçi, ‘Akıl Oyunları’ (A Beautiful Mind) ismiyle yazılan kitaptan ve sinemalarda oynayan filmden de tanıdığımız John Nash. Oyun Teorisi, esas olarak iki teorem üstüne kurulu. Bunlardan birincisi, min-max olarak bilinen ve John von Neuman tarafından geliÅŸtirilen kuram, ikincisi ve çok daha önemlisi ise Nash tarafından oluÅŸturulan ‘Nash Dengesi’.Â