Osmanlı tüfekle ne zaman tanıştı

Prof. Mete Tunçay’ın ‘İstanbul’un fethinde tüfek kullanılmadı’ sözü tartışma yarattı

İstanbul'un fethinin 548. yıldönümü, 29 Mayıs'ta kutlandı. Belgradkapı'da düzenlenen törende, fetih yeniden canlandırıldı. Eli tüfekli Yeniçeriler, Mehteran eşliğinde ‘‘Allah Allah’’ nidalarıyla surlara tırmandılar. Osmanlı ve Türk bayraklarını burçlara diktiler. Alışageldiğimiz bu kutlama, Bilgi Üniversitesi Tarih Bölümü Başkanı Prof. Mete Tunçay'ın iddialarıyla tartışmaya neden oldu: ‘‘İstanbul'un fethi sırasında Osmanlı ordusu tüfek kullanmadı!’’ Biz de tarihçilere, tarihe merakı olanlara sorduk. Aldığımız cevaplar, fetih ve tüfek tartışmasının daha çok süreceğini gösterdi.

TÜFEK KULLANILMADI DEDİLER

Prof. Mete Tunçay (Bilgi Üniversitesi)

Kitaplarda tüfek geçmiyor

Osmanlı tarihçisi değilim, otorite olarak söyleyemem ama tüfek, İstanbul'un muhasarasında kullanılmadı, Çaldıran Savaşı'nda kullanıldı. Tüfek ağır olduğu için saldırıda değil savunmada kullanılıyor. Bu konuda iddialı değilim. Tarih hocası olunca tarihin iddiacısı olmam şart mı? Şunu biliyorum, ilk tüfekler minyatür top gibi. Taşınması, doldurulması bela. Dolayısıyla saldırıda değil, savunmada kullanılıyor. İstanbul'un fethiyle ilgili kitaplarda tüfeklerle ilgili birşey görmedim.

Prof. Feridun Emecen (İstanbul Üniversitesi)

Olsa bile kullanılmadı

Kaynaklarda doğru dürüst bilgi yok. Daha sonraki dönemlerde hazırlanan kaynaklarda ateşli silahların kullanıldığını biliyoruz ama tüfekler muallakta kalıyor. Kuşatmalarda tüfekler kullanılmaz. Meydan muharabesinde kullanılır. Tahir defterlerinden anlaşıldığına göre 15. yüzyılın 2. yarısında özellikle Balkanlar'daki Osmanlı kalelerinde tüfekli muhafızlar bulunduğunu biliyoruz. Fakat istanbul'un fethinde kullanıldığına ilişkin bilgi yok. Tüfek olsa bile faydası olacağı şüpheli. Ama buna mukabil gelişmiş top ve havantopları kullanıldığını biliyoruz. Tüfeğin böyle bir mevzi yok. Kuşatmada fayda temin etmez.

Yılmaz Karakoyunlu (ANAP milletvekili)

Tarihçilerimiz ne yaptı

548 senedir bu meseleyi eğer ilk defa tartışıyor ve henüz bir sonuca ulaştıramıyorsak, bunca yıldır tarihçilerimiz ne yaptı diye sorarım. Bu, tüfeğin kullanılıp kullanılmadığından daha önemlidir. Mete Bey'in bu yazıları, makaleleri görmemesi mümkün değil. Karşıtını ifade edecek belgesi, bilgisi var ki böyle söylüyor. Tüfekler vardır ama fetihte kullanılmamış olabilir. Mete Hoca tarihçi diye tarihin iddiacısı değil. Ama kocaman tüfeklerle kale fethedemezsiniz, o tüfekleri taşıyamazsınız. Hareketli tüfek değil ki. Hem o tüfeği bir kere atıp yeniden doldurana kadar okçular kırk tane ok atar. Herkes zannediyor i pompalı tüfek var, hemen patlayacak!

TÜFEK KULLANILDI DEDİLER

Mustafa Armağan (Zaman Gazetesi)

Mete Bey araştırmamış

Mete Bey bence yeterince titiz araştırma yapmadan bu görüşe varmış. Mesela İstanbul kuşatmasında kullanılan ateşli silahları anlatan Kelly Devries'in kitabının 355. sayfasında İstanbul'un fethinde yeniçerilerin tüfek kullandıklarını, aşağı yukarı 10 kadar kuşatmayı izleyen batılı kaynaklara dayanarak yazmış. Bir başka kaynak da doğrudan Osmanlı tarihi olan Kitab-ı Cihannüma. Bu kitabın bir başka adı da Neşr-i Tarihi. 2. cildin 565, 611 ve 639. sayfalarda İstanbul'un fethinden 30 yıl önceki olaylardan bahsederken ‘‘Top ve tüfek yağdırıp’’ şeklinde ifadeler var. Osmanlı'nın 1421-22'lerde yaptığı savaşlarda top ve tüfeği kullandığını gösteriyor. Kitabın yazıldığı tarih de 1492. Mete Bey ‘‘Çaldıran Savaşı'nda’’ diyor. Bu kitap Çaldıran'dan 22 yıl önce yazılmış. Halil İnalcık Hoca'nın 1975'te Oxford Üniversitesi'nin yayımladığı ‘‘Ortadoğu'da Savaş Teknoloji ve Toplum’’ adlı kitapta bir makalesi yer alıyor: ‘‘Ortadoğu'da Ateşli Silahların Yayılmasının Sosyal ve Siyasi Etkileri’’. Makalede, Osmanlı ordusunda tüfeğin kullanılmasından bahsediyor. Osmanlı ordusunda tüfeğin kullanılması o kadar meşhur olmuştu ki 1509'da yani Çaldıran'dan beş yıl önce Hindistan'da Moğol hükümdarı Babür Han vardı. İstanbul'dan tüfekçi istiyor. Halil İnalcık Hoca 1964'de yazdığı ‘‘Osmanlı Devrinde Türk Ordusu’’ yazısında 1444 Varna Muharebesi'nden itibaren Osmanlı ordusunda tüfek kullanıldığını söylüyor. 1420'lerden itibaren Osmanlı ordusu, batıda yaptığı savaşlarla ateşli silahlarla tanışıyor.

İsmail Özdilek (Emekli Albay)

17 çeşit ateşli silah

İstanbul'un fethinde 17 çeşit ateşli silah kullanıldı. Hepsini kendimiz imal etmedik. Avusturyalı, Alman, Fransız, Macar, İngiliz uzmanlar da tüfek yaptı. Bu tüfeklerin bir kısmı sert tahtadandı. Tabii bunlar ağızdan dolma silahlar. Tek atış yapar. Tekrar hazırlanması zaman alır. Tesirli mesafeleri azdır: 50 metre.