Ortodoks Mezarlığı
Güncelleme Tarihi:
Ortodoks Mezarlığı İstanbul'da yaşayan Hıristiyan Ortodoks mezhebine mensup insanlar için, 1859 yılında kuruldu. Anıt mezar taşları azınlıklar içindeki kültür mozaiğini yansıtıyor. Başta Rumlar olmak üzere, Rus, Bulgar, Yugoslav, Arap, Süryani ve Ortodoks Ermeniler'in gömülebildiği mezarlıkta, birçok ünlü yatıyor.
Korna sesleri, koşuşturan insanlar, şehir merkezinin o kargaşası tek bir adımla gerilerde kalıyor. Büyük demir kapının kilidi açılıp, içeri girdiğinizde kuş cıvıltıları, selvi ağaçlarının serinliği ve yüzlerce çiçekle karşılaşmak önce şaşırtıyor insanı. Sonra heykellerin yüzlerine takılıyor gözleriniz. Uzun dar yoldan yürüdüğünüzde beyaz mermerlerin üzerindeki solmuş fotoğraflar, kazılı tarihler o insanların hikáyelerini özetliyor sanki. Tek bir adımla Şişli'nin kaosundan kurtulup bir açık hava müzesinde buluyorsunuz kendinizi. Oysa burası bir mezarlık... Şişli Ortodoks Mezarlığı. İlçenin yeşil kalan son alanı.
Ortodoks Mezarlığı İstanbul'da yaşayan Hıristiyan Ortodoks mezhebine mensup insanlar için, 1859 yılında kuruldu. Birbirinden farklı kimi heykelli, kimi anıt mezar taşları azınlıklar içindeki kültür mozaiğini yansıtıyor. Başta Rumlar olmak üzere, Rus, Bulgar, Yugoslav, Arap, Süryani ve Ortodoks Ermeniler'in gömülebildiği mezarlıkta, hikáyesi birbirinden ilginç birçok ünlü yatıyor. 19. yüzyılda İstanbul'da isim yapmış Zarifi Banker kardeşler, anıt heykellerle ölümsüzleştirilmiş. Rum cemaatine faydası olmuş Yorgo ve Nikola Zarifi kardeşlerin anıt mezarı tarihi eser sayılıyor. Son Padişah Vahdeddin'in özel doktorlarından Yorgo Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli görevler almış Zuro, Aristiris ve Spataris paşaların mezarları da burada bulunuyor.
Deniz Kızı Eftelya
Bir zamanlar güzelliği ve zerafetiyle ün yapan Deniz Kızı Eftelya da, Şişli Ortodoks Mezarlığı'nda. Asıl adı Anastasia Jeorgio olan Eftelya, müzik kariyerinin en şaşalı döneminde henüz 30 yaşındayken, tüberküloza yakalanmış ve çok kısa sürede bu hastalığa yenilmiş. Şişli Ortodoks Mezarlığı'nın 22 yıllık müdürü Panoyot Foka, her yıl Eftelya'nın mezarını soran her yaştan kadınla karşılaştığını söylüyor.
‘‘Bazıları ses sanatkárları. Bir keresinde bu kadınlardan birini takip ettim. Mezarlıktan birşey çalacak şüphesiyle, o ayrıldıktan sonra Eftelya'nın mezarına gittim. Elimi toprağa daldırdığımda elime küçük boncuklar geldi. Eftelya'ya nazar boncuğu bırakmıştı.’’ Eftelya'nın mezarındaki heykel iki yıl önce çalınmış ve hırsızlar bulunamamış.
52 dönüm alanı kaplayan mezarlıkta sadece dört kişi görev yapıyor. İki temizlik işçisi, müdür ve bekçi. Panoyot Foka, işlere yetişemediklerinden yakınıyor. ‘‘Cemaat azaldıkça birçok mezar sahipsiz kaldı. Tarihi eser niteliğindeki kimi mezarlar bakımsızlıktan dökülüyor.’’
Rus cemaatinden artık çok az insanın kaldığını söyleyen Foka, İstanbullu Yugoslavlar'ınsa mezarlığı olmadığı için onları evlatlık olarak gördüklerini söylüyor. ‘‘İstanbul'da yaşayan Yugoslav vatandaşların ne mezarlıkları, ne kiliseleri ne de rahipleri var. Biz onların cenaze törenini Rumca yapıyoruz.’’
Emekli Türkçe öğretmeni olan Panoyot Foka mezarlığın her zaman bu kadar sakin olmadığını söylüyor. ‘‘Mesela başımda bir problem var şimdi. Cihangir'deki komşum vefat etti. Ben belki de akşama kadar, bu kadının 75 sene önce ölen babasının mezarını arayacağım. Babasının soyadı onunkinden farklı. Eğer mezar yok edildiyse, onu umumiler arasına gömmek zorunda kalacağız. Kızı da benim öğretmen arkadaşım.’’
Diğer azınlık mezarlarından biraz daha ucuz Şişli Ortodoks Mezarlığı. Yine de mezarlık içinde bile fiyatlar yere göre değişiklik gösteriyor.
Üniversite mezunu Şenol Ekinci baba mesleğinde karar kılmış. O mezar taşı yapıyor, ve lise birinci sınıftan bu yana gayri müslim mezarlıkları için çalışıyor. ‘‘Ruslar'ın ve Rumlar'ın kendilerine özgü mezar taşı modelleri var. Ermeniler'in de öyle. Ruslar daha kalın taşlar kullanırlar, ortaları açıktır, bahçe gibi. Rumlar tamamen üstünü kapatıyorlar. Rumlar mezar taşını 40'ı dolunca hazır istiyorlar. Rus ve Ermeniler genelde bir yıl bekliyorlar. Mezar taşında Marmara beyazı kullanıyoruz, zaman zaman granit isteyenler de oluyor.’’ Ekinci, mezarlığın içinde iyi ve kötü yer konumuna göre fiyatların değiştiğini söylüyor.
‘‘Kilisenin etrafı lüks sınıfına giriyor. Bir mezarlık yeri 500 milyon liraya satılıyor. Yol üstü olursa 750 milyon lira. Ondan sonra birinci sınıf mezarlıklar geliyor. Onların fiyatı 250 milyon lira. Yol üstü olursa fiyat 350 milyona kadar çıkabiliyor. İkinci sınıf 150 milyon lira. Umumiye giren üçüncü sınıf ise en ucuz olanı. Buradaki tek kişilik mezar fiyatı 100 milyon lira. Mezar taşlarının fiyatı ise 50 milyonla 2 milyar lira arasında oynuyor.’’
Yüzde 80’i Rum
Şişli Ortodoks Mezarlığı 52 dönüm. Burada 36 bin tane yüzey mezar bulunuyor.
Bilinen ölü sayısı 85 bin 65.
Haftada ortalama üç-dört cenaze yapılıyor.
İstanbul'da yaşayan Rum Ortodoks cemaatinin bu mezarın dışında faaliyet gösteren 19 mezarlığı daha var.
Buradaki 120 yıllık tarihi kilisede, ölünün milliyetine bağlı olarak cenaze töreni Rumca, Rusça, Lehçe, Bulgarca yapılabiliyor.
Mezarlıkta yatanların yüzde 80'i Rum. Yüzde 10'u Rus. kalanlarsa Bulgar, Yugoslav ve Romen.
Şişli Ortodoks mezarlığı Beyoğlu ortodoks cemaatine ve Fener Patrikhanesi'ne bağlı.