‘Öğrenilmiş çaresizlik’

FARUK Türkoğlu'nun ‘‘Umudun Yol Haritası-Hızlı Büyüme Mümkün-Yeni Dönemin Oyun Kuralları’’ adlı son kitabında çok çarpıcı analizler var.Faruk Türkoğlu ekonomik verileri değerlendirerek gelecekle ilgili çok tutarlı tahminler yapıyor.Türkoğlu bu ilginç kitabında, Türk toplumunun ekonomik başarısızlıklar nedeniyle umutlarının ve hayallerinin nasıl kırıldığını, bu yüzden de geleceğini yitirmiş bir ülke haline nasıl geldiğini irdeliyor. Yazar, toplumun psikolojik yıkımdan kurtulmak ve hızlı bir büyümeyi yakalayabilmek için gerekli koşullara sahip olduğunu örneklerle anlatıyor, bunun ipuçlarını veriyor. Bu ilginç kitaptaki çarpıcı saptamaları ve analizleri birlikte okuyalım:‘‘Gelecek korkusu bugünün olayı değil. Karlofça'dan bu yana Cumhuriyet'in ilk 15 yılı dışında gelecek bize çoğu kez savaş, toprak kaybı, kriz, kıtlık ve yokluk getirdi. Bugün, dünden nadiren iyi oldu. Yarının bugünden daha kötü olacağı korkusu yüreğimizi soğuttu.... Son yıllarda gelecek korkusundan daha tehlikeli bir şey, bir tür geleceksizlik duygusu ufkumuzu kararttı.* * *ABD'li psikolog Martin Seligman, çaresizliğin ve umutsuzluğun ruhsal çöküntü üzerindeki etkisini araştırmak için köpeklerle bir deney yapmış. Bir grup köpeği kafeslerin içine sıkıca kapayıp, arada bir de şok vermiş. Köpeklerin ilk tepkisi kurtulmak için var güçleriyle mücadele etmek olmuş. Çabalarının faydasız olduğunu görenler yere serilip kalmış. Ertesi gün kafesler köpeklerin kolayca kaçabileceği şekilde değiştirilmiş ve yine şok verilmiş. Ancak köpeklerin üçte ikisi, kaçmayı bir kez daha denemek yerine, kafesin içinde sızlanmayı tercih etmiş. Seligman bu davranışı 'öğrenilmiş çaresizlik' olarak tanımlıyor. Prof. Seligman'a göre tehlikeli durumlarda bireyler önce tüm güçlerini kullanıp mücadele ediyor. Bu çabalardan bir sonuç alamayan kişinin çaresizlik iliklerine kadar işliyor, adeta ikinci bir tabiat haline geliyor. Sonradan kurtuluş için çok daha elverişli bir ortam ortaya çıksa da 'öğrenilmiş çaresizlik' insanın elini kolunu bağlıyor. Bizdeki 'öğrenilmiş çaresizlik'in en önemli nedeni, 1970 yılı başından bu yana, enflasyonu düşürmek ve hızlı bir büyüme ivmesi yakalamak için başlatılan 10 önemli programın başarısızlığa uğraması oldu. Arka arkaya gelen bu başarısızlıklar çaresizlik duygularını pekiştirdi...* * *'Öğrenilmiş çaresizlik', önce beyin ve ruh tembelliğine, sonra hareketsizliğe yol açar. Bu yenilgi duygusu aşağıdaki olumsuzlukları da beraberinde getirir:Öğrenilmiş çeresizlik olaylarındaki kişi, kendisini aşırı ölçüde eleştirir. Bu aşırı eleştiriler bireyi sorumluluktan, sorunlara çözüm arama zahmetinden kurtarır. Çaresizlikten kaynaklanan bir depresyon içine girmemiş kişiler, kendi yapacakları işleri bile başkalarından bekler. Çaresizlik duygusu içinde kıvrananlar, kendilerine, olaylara ve hayata negatif bakarlar.’’Türkoğlu, Türk toplumunun ekonomik kalkınma için bu 'öğrenilmiş çaresizlik' psikolojisinden kurtulması gerektiğini söylüyor ve bunun yollarını gösteriyor.Ben buna siyasette de 'öğrenilmiş çaresizlik'ten acilen kurtulmak zorunda olduğumuz gerçeğini ekliyorum.