Ödülü sevgi

AKUT'un tek kurtarma köpeği Retza, çok yoruldu, şimdi dinleniyor.

AKUT görevlileri felaketin ardından yavaş yavaş kendilerine gelmeye çalışıyorlar. AKUT Eğitim Sorumlusu Mehmet Tanrısever(Memo) ve kurtarma köpeği eğitim uzmanı Şemsettin Şayan(Şems) ile kahraman köpekleri Retza hakkında konuşmak için randevulaştığımızda hem Memo'nun hem de Şems'in yorgunlukları gözlerinden okunuyordu. Retza ise tüm enerjisi ve şımarıklığıyla deprem günlerini unutmuşcasına, bir o yana bir bu yana koşturup duruyordu.

Kurtarma köpekleri Türkiye'de nerelerde yetiştiriliyor ve sayıları ne kadar?

Türkiye'de doğal felaketlerde kullanılmak üzere kurtarma köpeğini AKUT, Ankara Sivil Savunma ve Gemlik Askeri Hara yetiştiriyor. Türkiye'de profesyonel anlamda tamamıyla deprem ya da göçük altında kalma olaylarında kullanılabilecek köpek sayısı sanırım üç tane. Ama size bir örnek vereyim. Türkiye'ye gelen Fransız ekibinde 17 tane kurtarma köpeği vardı.

Hayat belirtisi kokular

Enkaz altındaki insanı nasıl buluyor?

Enkaz altında kalan bir insanın vücudunda küçük bir çizilme olsa vücut o bölgeye koruyucu sıvı yayar. İnsanlar heyecanlandıkları zaman adrenalin salgılarlar. Ayrıca metrelerce derinlikte nefes alan insanın ciğerlerinden gelen oksijen kokusu da köpek için hayat belirtisidir. Bu kokuları duyduğu zaman köpek alarma geçer ve bizleri uyarır.

Nasıl ödüllendiriyorsunuz?

Kurtarma köpekleri için en güzel ödüllendirme onu sevmektir. Yemekle ödüllendirmeye taraftar değilim. Oyun oynamakla ya da oyuncağını vererek ödüllendiririz. Bizim Retza'nın deliler gibi bağırdığı oyuncağı kırmızı bir topu var mesela. O bizi uyardıktan sonra biz kurtarma çalışmalarına başlıyoruz o da kırmızı topuyla bir köşede oynuyor.

Enkazda kurtarma çalışmasına ne kadar zaman katılabiliyorlar?

En uzun çalışma limiti çok hırslı ve aktif bir kurtarma köpeği için enkaz üzerinde 1 haftadır. Bir hafta sonra mutlaka dinlendirmeniz gerekir. Her enkaz üzerinde ise köpek 15 dakikadan fazla tutulmamalı.

Retza ile enkaz üstündeyken ne düşünüyorsunuz?

İnsan kurtarma işinin riski çok büyük. Enkazın üstünde bir köpekle dolaşırken ona müthiş güvenmeniz lazım. Burada yok dedikten sonra kendi kendinize içinizde hesaplaşmamanız gerekir. Köpeğe güvenip çıkıp burada yok deyip inmeniz lazım. Ama onlar da hata yapabilirler. Hataları kokuyu alamamalarından değil, fazla koku almalarından kaynaklanır. Mesela buzdolabındaki ete de alarm verebilirler.

Hayat belirtisi bulduğunda bunu size nasıl belli eder?

İlla havlamaz. Yüzünüze bakabilir ya da kuyruk sallar. Havlayabilir ya da olduğu yeri tırmalama eşeleme gibi hareketlerde bulunur. Yine bazı sistemler tehlike yaratmaması için eşelemesini engelliyor.

Amacımız çiftlik kurmak

Retza'nın aylık gideri ne kadar?

Retza'nın sadece mama masrafı 44 milyon lira. Buna her ay düzenli olarak yapılan veteriner kontrolünü, ilaçlı banyosunu ve parazit tedavisini ekleyince 200 doları buluyor. Barınmayı da katarsak 300 dolar civarında. Retza'nın barınmayı ve veteriner hizmetlerini Vetland, mama giderlerini ise Hııls karşılıyor.

Amacınız?

Şehir hayatı içinde köpek yetiştirmek güç bir iş ve kurtarma köpeklerinin ne kadar yararlı olduklarını da yaşadığımız son felakette bir kez daha anladık. Benim ve AKUT'un amacı TEM'e yakın bir yerde bütün ekipmanıyla birlikte kurtarma köpeklerinin yetiştirileceği bir çiftliğin kurulması.

Kırmızı topla eğitiliyorlar

Ne cins köpekler kurtarma köpeği olabiliyor?

Kurtarmada riske girmemek için erojeni sağlam köpeklerle çalışmak daha uygun. Kalıtsal olarak aileden kavrayışı ve hırsı yüksek köpekler kurtarma köpeği olarak eğitilebilir. Bir köpeğin kurtarma köpeği olması için oyun ve alarm güdüsünün yüksek olması da önemli. Yani köpek sizden bir şey istediği zaman kuyruğuyla, havlamasıyla standart köpek güdülerinin dışındaki hareketlerle ihtiyaçlarını belli etmeli. Üçüncüsü ve en önemlisi ise güçlü bir koku alma güdüsünün yanısıra dayanıklı ve hırslı olması. Bu testlerden geçen ve 1.5 yaşını geçmemiş bir köpek kurtarma köpeği olabilir.

Testleri geçen her köpek kurtarma köpeği olabilir mi?

Avrupa'da her köpeğin kurtarma köpeği olamayacağı düşüncesi yaygın ve 30'da 1, 80'de 1, 90'da 1 gibi rakamlar ifade ediliyor. Bana sorarsanız ancak 50 köpekte bir kurtarma köpeği niteliğine sahip köpek çıkıyor. Eğitimleri ortalama bir buçuk yıl sürüyor. Kesinlikle kurtarma köpeği olamayacak bir köpek soruyorsanız Afgan Tazısı'nı söyleyebilirim. Çünkü 10 komuttan fazlasını anlamıyor.

Kaç komut anlaması gerekir?

Örneğin Retza şu anda temel itaat, ileri itaat komutlarının hepsini anlıyor. Ara bul komutları, havla komutları, alarm komutlarıyla birlikte yaklaşık 60-65 kelimenin üzerinde bir bilgiye sahip. Mükemmel bir kurtarma köpeğinin anlaması gereken sözcük sayısı ya da yerine getirmesi gereken komut sayısı ise 80 civarında.

Nasıl kurtarma köpeği oluyorlar?

Eğitime oyunla başlamak gerekir. Elinize bir top alıp topla onu çalıştırmaya başlıyorsunuz. Adrenalin kokusu taşıyan topu getirdiğinde güzel duygular içine girecek biçimde onu ödüllendiriyorsunuz. Sonra o topu bir yere saklıyorsunuz ve ara komutu veriyorsunuz. Top zeminin üzerinde muhtemelen bir çalı dibinde ya da bir bezin altında oluyor. O topu bulduğu zaman ona öyle bir ödüllendirmeniz lazım ki bunu hep yapmak istesin. Daha sonra topu içi yaylı kapalı kutular içine saklıyoruz. Köpek patisini attığı zaman bu kutular açılıyor ve topu size getiriyor. Bir süre sonra bu kutudaki kilit sistemini devreye sokuyorsunuz köpek topu buluyor ancak alamıyor. Burada alarm vermeye başlıyor topa ulaşamadığı için etrafında dönmeye başlıyor. Alamayınca hafif ulumayla ağlama arasında ses çıkarıyor. O sesi duyduğunuz zaman bir aşamayı daha geçmiş demektir ve onu yine ödüllendirirsiniz. Top diğer aşamada yerin beş santim altındaki bir kutu içinde gömülüyor. Havlatmayı yani alarm vermeyi sağlattıktan sonra bunun değişik kademeleri oluyor.

Nasıl insan kurtarmayı öğreniyor?

Bir kişiyi cebinde top saklı olarak toprağın altına sokuyorsunuz. Topu ara komutunu veriyorsunuz. Bu aşamaların ardından da topu kaldırıyor ve sadece canlı bulmasını sağlıyoruz. Eğitim arazilerinde enkaz altında saklanan kişileri bulması için komut veriyoruz ve artık işi topu bulmak değil insan bulmak oluyor. Ardından da ödül olarak kırmızı topuyla oynatıyoruz. Avcılar’daki enkaza ben ve Retza 45 dakika sonra ulaştık ve ona enkaza bakıp ara komutunu verdim. İşte o anda onun için yeni bir oyun başlamıştı bizim içinse cana ulaşma kaygısı.