Nil sayesinde sıtma 'bitebilir'

ABD’nin saygın üniversitelerinden MIT’de çalışan biyomedikal mühendisi Nil Güral (28) geliştirdiği bir kültürde karaciğer hücrelerini 4-6 hafta yaşatmayı başardı. Buluşun sıtma hastalığının çözümünde etkili olması bekleniyor.

Anofel sivrisineği, sıtma hastasının kanını emdiğinde paraziti alıyor. Aynı sinek başka bir insanı sokarken de emdiği paraziti kan dolaşımına bırakarak sıtmayı bulaştırıyor. Vücuda giren sıtma paraziti, ilk durağı karaciğere kadar gidip, hücrelerini enfekte ediyor. Parazit karaciğerde büyürken, hastalık belirtisi vermiyor.

Dolasıyla kişi hastalandığının farkına varmıyor. Büyüme sürecini tamamlayan parazit, karaciğerden kana çıkıyor ve bu kez kan hücrelerini enfekte etmeye başlıyor. Sıtma belirtileri olan ateş, baş ağrısı, kas ağrısı vs. parazit kana geçtiği zaman başlıyor. Sıtma hastalığının iki ana tipi var. Afrika’da Plasmodium falciparum, Güneydoğu Asya’da Plasmodium vivax tipi yaygın. Nil Güral, tez çalışması için Plasmodium vivax tipini çalışıyor. Bu tipin, Afrika’daki cinste olmayan bir özelliği var. Karaciğer evresinde bazı parazitler büyürken bazıları uykuya yatmayı seçiyor. ‘Hipnozoit’ denen bu uykudaki parazitler, hastanın kanındaki tüm parazitler öldürülse bile, aylar, haftalar hatta yıllar sonra uyanıp yeniden hasta edebiliyor.

LABORATUVARDA
Laboratuvarlar sıtmayı genellikle kan evresinde çalışıyor. Çünkü kan hücrelerini vücut dışında yaşatmak çok zor değil. Sıtmayı tamamen ortadan kaldırmak için karaciğerde uyuyan parazitleri de yok etmek gerekiyor. Sıtmanın organdaki evresini çalışabilmek ve ilaç geliştirmek için insan karaciğerine ihtiyaç var. Ancak insan üzerinde bu deneyleri yapmak kolay değil. 4 yıldır ABD’nin yanı sıra Tayland’da çalışmalarını sürdüren Güral, vücut dışında sadece 2-3 gün yaşayabilen karaciğer hücrelerini, geliştirdiği bir kültürde 4-6 hafta yaşatmayı başardı. Güral’ın ilgili makalesi Cell Host&Microbe’un 14 Mart’ta çıkacak sayısında yayınlanacak. Kültüre sıtma paraziti konduğunda, karaciğer hücresini buluyor, aynen insan vücudundaki gibi davranıp bütün gelişme evrelerinden geçiyor.

Böylece ilk kez uyuyan parazitler, insan vücudu dışında büyütüldü. Güral, “Şimdi onların gelişimlerini çalışabilir, yok edecek değişik ilaçlar test edilebilir. Bunları yapmaya başladık bile. Eğer sıtmayı tamamen ortadan kaldırmak istiyorsak o zaman bu uykudaki parazitleri öldürmenin bir yolunu bulmamız gerekiyor” diyor.

UYUYAN PARAZİTLER
Sıtmanın karaciğerdeki evresini çalışan Güral, “Uyuyan parazitlerin nasıl uyanıp, aktifleşerek hasta ettiği hâlâ büyük bir soru işareti. Paraziti karaciğerdeyken öldürecek bir ilaç kullanılırsa hastalık çok erken bir dönemde, belirti vermeden iyileşebilir. Ayrıca uyuyan parazitlerden kurtulmanın tek yolu, onları karaciğerde öldürmek. Günümüzde karaciğerdeki parazitleri öldürebilen, 1946’da geliştirilmiş tek bir ilaç kullanılıyor. Çok uzun zamandır hastalığın karaciğer evresine karşı yeni ilaç geliştirilemedi. Bunun en önemli sebeplerinden biri karaciğer evresini çalışmanın zorluğu” dedi. Güral’ın birlikte çalıştığı ekip ayrıca sıtmanın genetik yapısını da çözdü.

O DA DESTEK VERİYOR
Nil Güral, Robert Kolej’den mezun olduktan sonra Washington Üniversitesi’nde biyomedikal mühendisliği okudu. Daha sonra da doktora için MIT ve Harvard’ın ortak programı olan Health Sciences and Tehnology (HST)’e girdi.

Güral yılın 3-4 ayını üzerinde çalıştığı, sıtmayı bulaştıran sivrisineklerin yaşadığı Tayland’da, ortak çalıştıkları laboratuvarda geçiriyor.

Güral’ın çalıştığı projeye Gates Vakfı da destek veriyor.