Nazi sanat hazinesinin film gibi hikayesi

Yahudilerce “yoz” sanat eserlerini toplamakla görevli Nazi memurun oğlu, yaklaşık 60 yıldır Alman yetkililerden saklanarak yaşıyormuş. İşte yine kayıplara karışan esrarengiz Herr (Bay) Gurlitt’in öyküsü:

Her şey Eylül 2010’da İsviçre’nin Zürih kentinden Almanya’nın Münih kentine giden bir trende başladı. Servetini gizlice İsviçre’ye kaçıran Alman zenginlere karşı rutin kontrollerden birini yapan gümrük memurları, Rolf Nikolaus Cornelius Gurlitt adlı yaşlı yolcuya kimlik sordu. 1933 doğumlu adam, Avusturya pasaportunu verdi ve bu ülkenin Salzburg kentinde yaşadığını söyledi. Gümrük memurları, pasaportuna göre Hamburg doğumlu olan Gurlitt’in geçmesine izin verseler de, hareketlerinden şüphelendikleri adamı üstlerine bildirdiler.

VAR OLMAYAN ADAM

Uzun bir araştırmanın ardından adamın Salzburg’da değil, Almanya’nın Schwabing kentinde yaşadığı ortaya çıktı. Yasalara aykırı olarak Gurlitt’in Almanya’da bir sosyal güvenlik numarası, emeklilik kaydı ve hatta bir banka hesabı bile yoktu. Olayı ortaya çıkaran Focus dergisine konuşan bir yetkili, “Var olmayan bir adam” ifadesini kullandı. Arama izni çıkarıldı ve Gurlitt’in 2011 baharından beri yaşadığı belirlenen, Münih’in nezih bir semtinde yer alan ve aylık kirası yaklaşık 2 bin lira olan evine Şubat 2012’de polis baskın düzenledi.

KONSERVELERİN ARDINDA

Manzara inanılmazdı: Son kullanma tarihi geçmiş bir konserve gıda yığınının arkasına, müzelerde görülebilecek türden profesyonel tekniklerle saklanan yüzlerce sanat eseri dizilmişti. 121’i çerçeveli, 1285’i çerçevesiz tablolar arasında kimileri 16’ncı yüzyıldan kalan eserler ve Picasso, Courbet, Renoir, Matisse, Chagall, Dix gibi 20’inci yüzyılın büyük sanatçılarının başyapıtları da vardı. Bu eserlerden birçoğunun, İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda ABD ve müttefikleri Alman kenti Dresden’i bombalayarak yerle bir ederken yok olduğu sanılıyordu.

Babası Nazilerin sanat uzmanıymış

Evine yapılan polis baskınının ardından Gurlitt kayıplara karıştı. Adamın kişisel tarihi biraz deşildiğinde, tabloları nasıl elde ettiği anlaşıldı. Doğduğu 1933 yılında Naziler iktidara gelmişti. O dönem ülkenin en saygın sanat tarihçisi olan babası Hildebrandt Gurlitt, büyükannesi Yahudi olduğu ve modern sanatı himaye ettiği için Nazilerce önce dışlanmıştı.

İmha etmeden sakladı

Fakat Hitler’in Propaganda Bakanı Joseph Goebbels, modernizm ve soyut sanat etkisinde olduğundan veya “Yahudiler yüzünden yozlaşan” eserleri paraya çevirmek isteyince baba Gurlitt’e muhtaç kaldı. Yüzlerce şaheseri yok fiyatına alan Gurlitt, birçoğunu sakladı. Hitler’in “Dejenere Sanat” başlığıyla 1937’de Berlin’de sergilettiği bazı eserleri de Gurlitt imha edilmekten kurtarıp zimmetine geçirdi. 1945’te Dresden bombalandığında Gurlitt tüm eserlerin yandığını söyledi.

Tabloları satarak geçindi

Müttefikler Almanya’yı işgal ettiğinde, büyükannesi Yahudi olan Gurlitt’in bir kurban olduğuna inanıp fazla araştırmadılar. Böylece Gurlitt 1956’da bir trafik kazasında öldüğünde, gizli sanat hazinesi oğlu Cornelius Gurlitt’e kaldı. Oğul Gurlitt on yıllar boyunca devlete ve kimseye ihtiyaç duymadan, para gerektikçe bu sanat eserlerinin en bilinmeyenlerini müzayedelerde satarak yaşadı. Şimdi yakalanabilirse Gurlitt kara para aklama ve vergi kaçakçılığı ile yargılanacak. İşin ilginci, hak sahipleri ortaya çıkmazsa birçok tabloyu yasal olarak geri alması da mümkün.

Neden saklandı

Alman yetkililerin sanat tarihinin bu en büyük keşiflerinden birini neden yaklaşık 2 yıl boyunca sakladığı meçhul. Focus dergisinin “sırrın saklandığını” belgeleyen haberi, “NSU cinayetlerinde olduğu gibi Alman devleti içinde yine bir örtbas etme çabası mı var” sorusunu doğurdu.

DSK’nın karısı çok sevinecek

Bazı zengin Yahudiler, Nazi Almanyası’ndan kaçabilmek için fidye olarak koleksiyonlarını Gurlitt’e verdiler. Bunlardan biri, Naziler 1940’da işgal edince Matisse imzalı “Aslan Terbiyecisi” tablosunun da yer aldığı koleksiyonunu bırakıp Paris’ten kaçan Paul Rosenberg’di. Rosenberg’in torunu olan, eski IMF başkanı Dominique Strauss-Kahn’ın eski eşi Anne Sinclair on yıllardır dedesine ait tabloları geri almaya çalışıyor. Ancak Sinclair’in de, Gurlitt’in evinde bulunan eserlerden haberdar olmadığı belirtiliyor.